Mühazirə Tarix, elm və fəlsəfə. Anlayışlar və ideyalar Keçmiş və Tarix

Misir təqvimi

Misir təqvimi əslində bütün bəşər tarixində ən ağıllı təqvimdir (O. Neugebauer, səh. 92). İl hər biri 30 gün olan 12 aydan və ilin axırında əlavə olunan 5 gündən ibarət idi (bu beş günü yunanlar epaqomen = “ilin üstündə olan” adlandırmışdılar). Mendeleev Rusiyada Misir təqviminin qəbul olunması tərəfdarı idi! Babillilərin və yunanların ay təqvimləri, eləcə də yunanların siyasi liderlərdən asılı olan təqvimləri mürəkkəb və əlverişsiz idi. Misir təqvimində astronomiya və hesab bir-birinə qovuşmuşdu.

Günün 24 bərabər saata və bir saatın 60 dəqiqəyə bölünməsi də Misirlilərdən gələn bölgünün Ellin-Babil modifikasiyası nəticəsində bərqərar oldu. Misirlilərdə əvvəlcə 12 gündüz və 12 gecə saatları vardı (daha əvvəlcə daha fərqli olub), bu saatlar da bir-birindən fərqli idi; gecə və gündüz saatları bir-birindən fərqlənirdi, həmçinin gecə saatları öz aralarında, gündüz saatları da öz aralarında müxtəlif idi. Ilin 12 aya bölünməsini yeganə mümkün bölgü kimi qiymətləndirmək düzgün olmazdı. Mərkəzi Amerikada yaşayan Maya xalqında il 19 aya bölünürdü, onlardan 18 ayın hər biri 20 gün olub, qalan bir ay isə 5 gündən ibarət idi.

Astronomik il (təqribən 365, 25 gün) mülki ildən (365) fərqli idi. Bu səbəbdən hər dörd ildən bir mülki il astronomik ildən bir gün əvvəl başlayırdı. 1460 astronomik il (buna Sirius dövrü deyilir) 1461 mülki ilə bərabər idi. 1460 ildən sonra hər iki növ il üzrə yeni il günü (ilin başlanğıcı) üst-üstə düşürdü (1460 ∙ 0,25 = 365). Qədim Misirdə parlaq Sotis (Böyük köpək bürcündə yer alan Sirius) 70 günə yaxın bir müddətdə “yoxa çıxır” (əslində Günəş doğanda çıxır və buna görə də görünmür) və yenidən yayda gecə-gündüz bərabərliyi ərəfəsində Günəşin çıxmasından həmən əvvəl görünürdü (buna Siriusun “heliak” doğuşu deyilir). Bu, kənd təsərrrüfatı üçün həyati vacib olan hadisədən - Nil çayının illik qabarma, daşma dövrünün başlandığından xəbər verirdi. Bu doğuşu yeni ilin başlanğıcı qəbul etmək təbii idi. Nilin sahillərindən çıxması bayram idi, məhsuldar lil və rütubət gəlirdi. Siriusun heliak doğuşu 365 gündən sonra yenidən baş verirdi. Qeyd edək ki, Misirin həyatında əsas yeri tutan Nil çayının uzunluğunu dəqiq bilirdilər; Qədim bir mətndə bu uzunluq 106 itru (1 itru = 10,5 km), yəni həqiqətə uyğun 1113 km olaraq verilmişdir (Oçerki...M.A. Korostovtsev, səh 128).

Misirdə dini işlər üçün ay təqvimi də mövcud idi. Amma əsas il Günəş ili idi. Beləliklə ilin başlanğıcı (heliak doğuş) hər dörd ildən bir bir gün dəyişilirdi (rahib-astronomların məlumatı əsasında), yəni bütöv təqvim sürüşkən idi. Təqvimi daşınmaz (tərpənməz) etmək cəhdləri olurdu, lakin bu yalnız m.ö. 26-cı ildə baş verdi.

Misirlilər ekliptikaya paralel bir qədər cənubda 36 “dekan” (ulduz və ya ulduzlar toplusu) müəyyən etmişdilər. Hər biri ekliptikanın 10° -ni təmsil edən dekanlar mülki ilin 36 dekadasına uyğunlaşdırılmışdı (7 günlük həftə əvəzinə 10 günlük dekada!).