MühazirəLƏrin toplusu fənn müƏLLİMİ- I.ü. f d., Səmədov Sakit Müzəffər baki- 2022 Giriş

Rəqabətli mühit. Rəqabət mühiti rəqabət təzyiqinin hiss olunduğu və yaradıldığı mühit kimi müəyyən edilir. Rəqabət mühitinin iki növü vardır:

1. 
   mükəmməl rəqabət mühiti;
   
2. 
   mükəmməl rəqabət mühiti şərtlərinin həyata keçirilməməsi nəticəsində yaranan qeyri-kamil rəqabət.
   

Şirkətlər rəqabət mühitində ayaqda qalmaq üçün öz daxili fəaliyyətlərini ən yaxşı şəkildə təmin etməklə yanaşı, cəmiyyətin tələblərinə də ən yaxşı şəkildə cavab verməlidirlər. Bu baxımdan rəqabət “ələmə funksiyasını” yerinə yetirir. Uğursuz bizneslər yeni sahibkarlar tərəfindən ələ keçirilir və daha effektiv şəraitdə cəmiyyətə yenidən inteqrasiya olunur. Cəmiyyətə gətirdiklərindən daha çox istehlak edən və reabilitasiyası mümkün olmayan firmalar istisnadır.
Rəqabət mühitini müəyyən edən şərtlər sırasında firmaların sayı, məhsulların xüsusiyyətləri (homogenlik(müxtəliflik) və ya heterogenlik(müxtəliflik)), məlumatların paylanması və giriş-çıxış şərtləri rəqabət strategiyalarının müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır. Rəqabət mühitində strategiyaların yaradılmasının əhəmiyyətini izah etmək belə qənaətə gəlmək olar: oliqopolist mühitdə fəaliyyət göstərən şirkətlərdə həm qarşılıqlı, həm də oliqopolist asılılıq mövcuddur. Bu səbəbdən hər firmanın qazancı təkcə tutum, qiymət, kəmiyyət, məhsul, reklam, yenilik kimi öz strategiyalarından deyil, bazarda fəaliyyət göstərən müəyyən sayda başqa firmaların strategiyalarından da asılıdır.
Rəqabət təzyiqi. Rəqabət fenomeninə görə bir qurumun edə bilmədiyi və etməli olduğu hərəkətlər kimi müəyyən edilən "rəqabət təsiri" və bu "təsir dərəcəsi" rəqabətli performansın ölçülməsində böyük əhəmiyyət kəsb edir. "Rəqabətli təsir" fenomenini idarə edən bütün amillər “təsir" və “rəqabət təsiri” nəticəsində yaranmışdır. Bunu da bütün nəticələr kimi təsnifləşdirmək mümkündür. Rəqabət təzyiqindən danışmaq üçün lazım olan ilk şərt, hər bir firmanın həm güclü rəqabət təzyiqi hiss etməsi, həm də güclü rəqabət təzyiqi yaratmasıdır.
Rəqabət təzyiqi, ilk növbədə, firmanın qiymət artımına çəkindirici təsir göstərir. İkincisi, rəqabətin təzyiqi firmanın istədiyi malı istədiyi bazarda, istədiyi şərtlərdə satmasına mane olan təsirə malikdir. Bundan əlavə, rəqabət təzyiqi firmanın yer seçmək qərarından, texnologiya seçimindən, işçi qüvvəsinin sayından, işçi qüvvəsinə ödəniləcək əmək haqqından tutmuş bir çox məhdudiyyətlər qoyur. Rəqabət təzyiqi həm şirkətlərdən, həm də xaricdən gələ bilər. Cəmiyyətin şirkətlər üzərində rəqabət təzyiqinə töhfə verməsi və ya ədalətsiz və qeyri-kamil rəqabətin qarşısını alan, bazarlarda şəffaflığı artıran və girişi asanlaşdıran müxtəlif tənzimləmə, təcrübələr vasitəsilə təzyiqləri daha nəzərə çarpan hala gətirməsi mümkündür. Məsələn, qanunun ədalətsiz və qeyri-kamil rəqabətin qarşısını alan “standartlara əsasən” bəndləri şirkətlərin məhsullarını fərqləndirməsinə mane olur. Bu da şirkətlərin rəqabət təzyiqinin yeganə mənbəyi olmadığını göstərir.
Rəqabətli davranış - rəqibin rəqabət təzyiqinə həssas olmaqla, onun üzərində rəqabət təzyiqi yaratmaqdır. Rəqibin yaratdığı rəqabət təzyiqinə həssas olmaq üçün onu çox yaxından izləmək lazımdır. Rəqabət mühitinin olmadığı ölkələrdə şirkətlər ümumiyyətlə öz rəqiblərini tanımırlar və onları tanımağa ehtiyac duymurlar. Rəqabət mühitinin inkişaf etdiyi ölkələrdə şirkətlər rəqiblərinin qiymətlərini, həyata keçirdikləri satış strategiyalarını, məhsullarının keyfiyyətini və digər xüsusiyyətlərini, istifadə etdikləri texnologiyaları, hətta işə götürdükləri insan resurslarını yaxından izləməli və onlarla müqayisə etməlidirlər. Buraya rəqibin yaratdığı rəqabət təzyiqinə həssas olmaq, qanun çərçivəsində rəqiblərdən öyrənməyə açıq olmaq, öyrəndiklərini qanunların icazə verdiyi həddə tətbiq etməyə çalışmaq və rəqabət təzyiqinə qarşı yeni strategiyalar yaratmaq daxildir.
Rəqabətli davranışın digər tələbi rəqiblərə qarşı rəqabət təzyiqi yaratmaqla onların gördüklərindən kənara çıxmağa və rəqiblərindən daha yaxşı olmağa çalışmaqdır. Şübhəsiz ki, bu səylər rəqibləri əks tədbirlər görməyə məcbur edir. Hər firma öz strategiyasını təyin edərkən qarşı tərəfin reaksiyasını nəzərə alaraq hərəkət edəcəkdir. Belə olan halda bəzi şirkətlər rəqiblərini müqavimət göstərə bilməyəcəkləri addımlar atmaqdan çəkinəcəklər. Rəqabət prosesində tərəflərin qeyri-məhdud və dağıdıcı rəqabət təzyiqi yaratması mümkün deyil.