Multikulturalizmin mahiyyəti

Tarixi faktor
Tarixən Azərbaycan çoxmədəniyyətli bir dövlət olmuşdur. Pre­zi­dent İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, “leksikonumuzda nisbətən yeni söz olan multikulturalizm ənənələri Azərbaycanda əsrlər boyu hə­mişə mövcud olub. Sadəcə, müxtəlif cür adlanıb, lakin mahiyyəti də­yişməyib” . Azərbaycanın tarixinin bütün mərhələlərində onun əra­zi­sində müxtəlif xalqların nümayəndələri birgə əmin-amanlıq şərai­tin­də yaşamışlar. Burada məskunlaşmış milli azlıqlar etnik, dini, irqi mən­subiyyətlərinə, etnik-mədəni dəyərlərinə görə əhalinin çoxluğunu təş­kil edən (titul etnos olan) Azərbaycan türkləri tərəfindən təqib olun­mamış və diskriminasiyaya məruz qalmamışlar. Beləliklə, tarixi fak­tor Azərbaycanda multikultural cəmiyyətin formalaşmasında əhə­miy­yətli rol oynamışdır.
Coğrafi faktor
Azərbaycan olduqca əlverişli bir coğrafi məkanda yerləşir. Bura müx­təlif mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların qovuşduğu ərazidir. Müx­təlif xalqların tarixi təcrübəsinə əsasən, belə ərazilərdə yerləşən ölkə­lərin xalqları müxtəlif etnik, irqi, dini və mədəni qrupların nü­ma­yən­dələri ilə qarşılaşaraq onlarla iqtisadi-ticarət və mədəni əlaqələrini inkişaf etdirmişlər. Bu isə öz növbəsində belə ərazilərdə multikultural mühitin formalaşması üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Məlum olduğu kimi, ölkəmizin ərazisi müxtəlif sivilizasiyaların, mədəniyyətlərin və dinlərin kəsişməsində yerləşir. Buradan qədim İpək Yolu keçmiş, öl­kə­mizin bu əlverişli coğrafi yerləşməsi onun etnik-mədəni müx­tə­lif­li­yə malik olan bir cəmiyyət kimi formalaşmasında və inkişafında əhə­miy­yətli rol oynamışdır.
Beləliklə, mahiyyətcə obyektiv xarakter daşıyan tarixi və coğ­ra­fi faktorlar Azərbaycan multikulturalizminin meydana gəlməsi və formalaşması prosesində həlledici rol oynamışlar. Lakin Azərbaycan multikulturalizminin meydana gəlməsində və formalaşmasında qeyd olunan obyektiv səbəblərlə bərabər subyektiv səbəblər də mühüm rol oynamışdır. Azərbaycan multikulturalizminin meydana gəlməsinin və formalaşmasının subyektiv səbəbləri dedikdə ölkəni idarə edən dövlət xadimləri və Azərbaycan xalqı nəzərdə tutulur.
Azərbaycanın tarixinin müxtəlif mərhələrində ölkə başçıları cə­miy­yətdəki etnik, irqi, dini və mədəni müxtəliflikləri elə tən­zim­lə­miş­di­lər ki, burada etnik və dini zəmində ciddi münaqişələr baş ver­mə­miş­dir. Məhz bu səbəbdən, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, tarixən Azər­baycanda məskunlaşmış

Multikulturalizmin Azərbaycan modeli identiklik işığında

Multikultural inkişafın parlaq nümunəsi müasir Azərbaycandır
Azərbaycanrəhbərliyininmüasirmultikulturalcəmiyyətinfor­ma­laşdırılmasıiradəsinəsöykənənsiyasiqərarlarvəAzərbaycanxal­qı­nınəsrlərindərinliklərinəgedibçıxantolerantlıqənənələrieləbirdu­rumyaratdıki, həmindurumda «multikulturalizminalternativiyox­dur». Doğrudanda, «multikulturalizminalternativiyoxdur», çünki, Pre­zidentİlhamƏliyevinsözləriilədesək, alternativ − «kseno­fo­bi­ya­dır, ayrı-seçkilikdir, irqçilikdir, islamofobiyadır, anti­se­mi­tiz­m­dir…», dəhşətlifəlakətlərəaparıbçıxaranvəmütərəqqibəşəriyyətüçünqəbuledilməzsayılan «olduqcatəhlükəlitəmayüllərdir». «Multi­ku­lturalizmindünyadaünvanlarıçoxdur, onlardanbiridəAzər­bay­can­dır». Azərbaycanınmultikulturalinkişafınmərkəzinəçevrilməsi, Azər­baycanmultikulturalizmimodelininbirçoxmüasircəmiyyətlərüçünnümunəvimodelolmasıümumilikdəqəbuledilmişfaktdır.
AzərbaycanPrezidentiİlhamƏliyevAzərbaycanınmulti­kul­tu­ra­lizmmodelininolduqcadəqiqvəqısatərifiniverdi: «… hərbircə­miy­yə­tingücüonundinivəmillimüxtəlifliyindədir… Əlbəttə, bu­nun üçün ənənələr lazımdır, eyni zamanda, dövlət siyasəti də la­zı­mi sə­viy­yədə aparılmalıdır. Azərbaycanda hər iki amil möv­cud­dur».
Həqiqətən, Azərbaycanınmultikulturalsiyasətindəikiamil – ölkərəhbərliyininmultikulturaltəhlükəsizlikləəsaslandırılmışsiyasiqərarlarıvəAzərbaycanxalqınınçoxəsrliktolerantənənələri– üzvişə­kildəbirləşir. Azərbaycanınmultikulturalmodeliçərçivəsindəmə­də­nimüxtəlifliyidəstəkləyəndövlətqərarlarıbuhaldamədənifraq­ment­ləşməyəimkanvermirvəictimaiinteqrasiyanınuniversaldəyər­lə­rinəzidddeyil. Kompromisənailolunur, çünkitərəflərinmaraqlarıbir-birinəzidddeyil və bu, sıfırnəticəlioyunyox, çoxtərəfliqarşılıqlıfəa­liyyətinvəəməkdaşlığın, kooperasiyanınvəümumdövlətmaraq­la­rı­nınhamıyafaydaverdiyikoalisiyalı bir oyundur.
Azərbaycan xalqının multikultural ənənələrinə gəlincə isə, mul­ti­kulturalizmin immiqrantların onları qəbul edən cəmiyyətə inteq­ra­si­ya­sızərurətinin nəticəsi olduğu Qərbi Avropa ölkələrindən fərqli ola­raq, Azərbaycanda multikulturalizm bu qədim torpağın bütün sakin­lə­ri­nin tarixən dəstəklədikləri həyat tərzidir. Azərbaycan millətinəres­pub­likamızda yaşayan bütün xalqlar daxildir və onların hamısı azər­bay­canlıdır. Etnik tolerantlıq və dini dözümlülük həm keçmiş, həm də indiki sakinlərin inanclarının uzun müddət yanaşı mövcud olmalarının nəti­cəsidir. Minilliklər boyu Azərbaycan türkləri dövlət əmələ gətirən etnos, Azərbaycan dili isə yüz illər boyu etnoslararası ünsiyyət vasitəsi olmuş­dur. Azərbaycan türklərinin özləri də etnik baxımdan üstünlük təş­kil edən türk toplumu və ona qarışıq olan digər etnik toplumlar – Qaf­qaz və İran toplumları bazasında formalaşmışdır. Bu layların mə­də­ni normalarını və dəyərlərini özünə hopdurmuş unikal bir etnik aləm yaranmış, yüzillər boyu indi multikulturalizm adlandırılan mə­də­ni özünəməxsusluğun qorunmasının inteqrativ vəhdət kapitalı top­lan­mış­dır. Bu, bizim həm sərvətimiz, həm də böyük üstünlüyümüzdür. Bir sözlə, ənənələr elə bir keçmişdir ki, onlarsız nə indi, nə də gələcək müm­kün deyil. Azərbaycan xalqının belə ənənələrindən biri də Azər­bay­canın dövlət siyasətinin diqqətində olan, məharətlə idarə olunan əzəli multikulturalizm ənənəsidir.