Muqobil energiya manbalari

22-amaliy mashg’ulot. Energiya manbalarining turlari va ularning zaxiralari
Energetik resurslardan foydalanish tabiatning hamma umumiy asosiy hodisasi bo`lib, madaniy bazis va kishining butun faoliyatidir. Shu bilan birga energiya son jihatdan baholanganda materiyaning harakatdagi formasi bo`lib, bir turdan boshqasiga o`zgarib turadi. Energiya turlariga qarab ximik, mexanik, elektr, yadro va boshqalarga bo`linadi. Material, ob'yekt sifatida gavdalangan, inson amaliyotda qo`llanishi mumkin bo`lgan energiya- energetik resurslar deb ataladi.
Energetik resurslardan uchraydigan asosiylari: organik yoqilg`i lar ko`mir, neft, gazlar hamda daryo, dengiz va okeanlar, quyosh, shamol, yer osti aralashmalari issiqlik energiyasi (geotermal) va boshqalardir.
Energoresurslar qayta tiklanadigan va tiklanmaydigan turlarga bo`linadi. Birinchi turga: suv shamol va boshqalar, ikkinchisiga esa tabiatda oldindan yig`ilgan, yangi geologik sharoitda qayta hosil bo`lmaydigan toshkumir kiradi. Jahonda energoresurslar iste'moli xarakteristikalari quyidagicha:
K=Emaks/Emin

22.1-rasm. Energoresurslarni jahonda iste'moli xarakteristikalari va aholi boshiga maksimal va minimal energiya iste'moli.
E_maks va E_min-aholi boshiga maksimal va minimal energiya iste'moli Jahon buyicha bir kishiga 1500kVt*s ga yaqin elektroenergiya to`g`ri keladi.
3.1-rasmda energetik resurslardan foydalanish sxemasi keltirilgan.

22.2-rasm. Energetik zahiralardan foydalanish sxemasi.
Tabiatda olinadigan yoqilg`i, suv, shamol, yerning issiqlik energiyasi va yadro energiyasi birlamchi energiya deb ataladi. Kishilar yaratgan qurilmalar yordamida birlamchi energiya resurslaridan foydalanib olingan energiya ikkilamchi energiya deb ataladi (Elektr, issiq suv va boshqalar).
O`z nomi bilan stantsiya u yoki bu turdagi birlamchi energiya turini anglatadi. Masalan: IES-issiqlik elektr stantsiyalari-issiqlik energiyasini elektr energiyaga aylantiradi. GESgidroelektr stantsiya suv energiyasini elektr energiyaga aylantiradi. AES-atom elektr stantsiyasi-atom energiyasini elektr energiyaga aylantiradi. QES -quyilish elektr stantsiyasi-quyilish energiyasini elektr energiyaga aylantiradi. GAES-gidroakkumulyatsiya elektr stantsiyasi-suv energiyasini kerakli paytda elektr energiyaga aylantiradi.
Kerakli turdan energiyani olish va iste'molchilarni ta'minlash uchun energetika ishlab chiqarish jarayoni besh davrda (stadiya) boradi.

1. 
   Energetik resurslarni olinishi va kontsentratsiyasi, yoqilg`ini kovlash va boyitish,gidrotexnik inshootlar yordamida napor kontsentratsiyasini paydo qilish.
   
2. 
   Energetik resurslarni energiya o`zgartiruvchi qurilmalarga uzatish, quriqlikda, suvda tashish yoki turbalar orqali suv va gazni haydash.
   
3. 
   Birlamchi energiyani ikkilamchi energiyaga kerakli qulay formada o`zgartirish, taqsimlash va iste'moli.
   
4. 
   O`zgartirilgan energiyani uzatish va taqsimlash.
   
5. 
   Elektr energiyani iste'molchilarda o`zgartirilmagan holda yoki o`zgartirilgan holda iste'moli.
   

Birlamchi energiya resurslarining energiyasini 100% deb olsak faqatgina 35-40% kerakli foydalaniladi.Qolgan qismi esa issiqlik sifatida yo`qoladi.
Har xil turdagi energiya resurslar yer sharining har qismida va mamlakat ichkarisida tekis taqsimlanmagan.