Mustafa İslamoğlu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Sәn onları gördükdә cüssәlәri xoşuna gәlir (çünki zahiri görünüşlәri gözәldir), danışanda (gözәl danışarlar) sözlәrinә
- «Ey iman gәtirәnlәr! Әgәr siz Allaha yardım etsәniz, O da sizә yardım edәr, addımlarınızı möhkәmlәdәr vә sizi sabitqәdәm edәr»
- «Yerdә, göydә vә o ikisinin arasında olanların sahibi O-dur»
|
48 «teoloq»dur, yәni «ilahiyyatçı»… Din sanki dәzgahdan satışa çıxarılmaq üçün araşdırılır. Bu elmin fәlsәfәsinә görә Quran vә sünnәt iman mövzusu olaraq deyil, ixtisas, tәdqiqat obyekti, akademik karyera mövzusu kimi araşdırılır. Quranın üzәrindә işlәyәrkәn vәhyin ağıla vә qәlbә toxunmaması üçün xüsusi sәy göstәrilir. Hәkimlәrin әmәliyyat zamanı geyindiklәri әlcәk, maska, önlük kimi dezinfeksiya edilmiş qoruyucu lәvazimatların qarşılığı olan müccәrәd şeylәri müasir din tәdrisindә insanın qәlbinә, beyninә, şüuruna, bәsirәtinә keçirirlәr. Vә nәticәdә Qurandan, onun ruhundan, hәyat fәlsәfәsindәn, hidayәt vә nurundan bu «ilahiyyatçı»lara heç bir şey toxunmaz. Bağlama içindә gәlәr, bağlama içindә gedәr. Quran, onun mәnliyinә, xarakterinә, özünә vә üzünә, duyğusuna vә düşüncәsinә, evinә vә çevrәsinә, xanımına, övladına, bir sözlә hәyatına tәsir etmәz. Ayәlәrin arasında kәndirbazlıq edib, jonqlyorluq edәr, yaxud ayәlәrlә jonqlyorluq edәrlәr. Bu tip, «Quran mütәxәssisi»dir. Söz yerinә dilindәn «mәal» axar. Tapmaca yozur kimi zövqlә açar ayәlәri: «Sәn onları gördükdә cüssәlәri xoşuna gәlir (çünki zahiri görünüşlәri gözәldir), danışanda (gözәl danışarlar) sözlәrinә qulaq asırsan. Onlar, sanki (bәzәdilmiş) kötüklәrdir.» (63/4) Bәli, «İmranın Zövcәsi» deyir Quran. Ad vermir. Xırdalıq- larını bilmәk istәyirsәnsә tarixә baş vuracaqsan, başqa qaynaqları öyrәnәcәksәn. Müraciәt edirik vә o qaynaqlar da bizә bu qadının adının «Hannә» olduğunu söylәyirlәr. Biz bunu bilmәklә sadәcә «mәlumat» әldә etmiş oluruq. Qurana şübhә ilә baxan münkirlәrsә tarixin xırdalıqları tәqdim etmәsi qarşısında istәr-istәmәz hadisәnin tarixi gerçәkliyini qәbul etmәk mәcburiyyәtindә qalırlar. Quranın «İmranın Zövcәsi» demәsi sırf bu sәbәbdәn olma- malıdır. Yuxarıda incәlәdiklәrimiz «niyә belә deyilmәdi» sualına cavab ola bilәr. Bir dә hadisәnin «Niyә İmranın Zövcәsi adlandırıldı?» bölümü mövcddur ki, Quranın bәyanındakı ilahi ixtisarın aydın olması üçün bu suala cavab tapmaq lazımdır. Quran «İmranın Zövcәsi» demәklә, bizcә ilk iki mәqama diqqәt çәkir: 22 (fr. positivisme, lat. positivus- müsbәt) Konkret (empirik) elmlәri hәqiqi biliyin yeganә mәnbәyi sayan vә fәlsәfi tәdqiqatın idrakı әhәmiyyәtini inkar edәn fәlsәfi cәrәyan ADAYIŞ RİSALӘSİ 49 1. Bu hәrәkәti edәnin bir qadın olduğu gerçәyinә, yәni şәxsәn ananın adayış әmәlini gerçәklәşdirdiyi gerçәyinә diqqәt çәkilir ki, burada da düşünәnlәr üçün bir çox hikmәtlәr vardır. Atanın övladına olan hissi bağları ilә ananın övladına olan hissi bağları arasında birә üç fәrq var: ata ideoloji hәrәkәt edә bilәr. Bu sәbәbdәn övladını ata bilәr, ondan imtina edә bilәr. Amma nә olursa olsun ana bunu etmәz, edә bilmәz. Belәliklә, burda öz ciyәrparәsini bağışlayan bir qadın, yәni bir anadan söhbәt gedir. Daha sonra aydınlaşdıracağımız kimi bu hadisәlәrin cәrәyan etdiyi zaman kәsiyi, kişilәrin bütlәşdirildiyi qadının aşağılandığı bir zaman kәsiyi idi. Allah bu fövqәladә әmәli hәyata keçirәnin qadın olduğunu vurğulamaqla sahib olduğu müdhiş imkanları qadınlara bir daha xatırladır. Allaha yaxınlaşmaq istәyәn, Onun üçün bir şey etmәk istәyәn, Onun yolunda bir şey vermәk istәyәn, Onu razı salmaq istәyәn, bunun üçün dә Müsәlman kişinin qarşısındakı imkan bolluğuna hәsәd aparan qadına öz әlindәki imkanlar xatırladılır. Deyilir ki, «nәdәn kişilәrin feli cihad vә maddi infak vasitәlәrinә gözünü dikib durursan? Allahı razı etmәk üçün sәnin dә özünә mәxsus imkanların var. Qulluq yarışında irәli keçmәk üçün kişinin әrazisinә girmәyinә, öz әrazini daraltmağa lüzum yoxdur. O imkan artıqlaması ilә sәnin dә әlindә var!...» Qadına, әlindәki imkanlardan istifadә etdiyi tәqdirdә «xeyir yarışında» Müsәlman kişidәn heç dә geri qalmayacağı, hәtta rahatlıqla keçәcәyi öz qaynaqları xәbәr verilir. 2. «İmranın Zövcәsi » tamamlığının «tamlayan»ı olan «İmran» hәqiqәtәn dә hadisәnin tamamlayıcısı, bütünlәşdiricisidir. Qadına yuxarıda izah etmәyә çalışdığımız orjinal qaynaqları xatırladarkәn, bu qaynağa sahib olması üçün dә hadisәnin tamamlayıcısı olan «kişi» xatırladılaraq bir «ailә» önә çıxarılır. Ailәnin rәisi vә adayan Hannәnin әrinin adı zikr edilәrәk mövzu tarazlaşdırılır. Hadisәlәrin qәhrәmanı Hannәnin ismi deyil, cinsiyyәti diqqәtә çәkilmәklә kifayәtlәnilir. Bununla da bitmir, hadisәnin baş qәhrәmanı, hadisә daxilindә arxa planda qalan İmranın adına nisbәt edilir: «İmranın Zövcәsi»... Belәcә örnәk ailә modeli önә çıxarılaraq «Ali-İmran» tәrkibindә etalon ailә modeli diqqәtә çatdırılır. «İmran ailәsi» ADAYIŞ RİSALӘSİ 50 deyiminin önә çıxardılmasının bir başqa hikmәti dә belә bir әmәlin gerçәklәşmәsinin cәmiyyәtin bünövrә daşı olan örnәk ailә modelinin gerçәklәşdirilmәsiylә mümkün olacağı hәqiqәtidir. «İmranın Zövcәsi», adının ölümsüzlәr Kitabına qeyd etdirәcәk adayış mәktәbini «Ey Rәbbim, bәtnimdәkini tamamilә hür biri olaraq yalnızca Sәnә adadım» deyәrәk gerçәklәşdirir. Hannә bu әmәli gerçәklәşdirәrkәn heç şübhәsiz hәyatda sahib olduğu әn dәyәrli varlığını verdiyinin şüurunda idi. Tarixdәn dә mәlumdur ki, qurban verilәn bu dәyәrli varlıq yeganә idi. Yәni «nәzir», Hanәnin uzun illәrin hәsrәtindәn sonra sahib olduğu tәk ciyәrparәsi idi. Bu sahib olmaq, adi, normal bir sahib olmaq da deyildi. Övladsız keçәn bir ömürdәn sonra, son anda bir dua nәticәsindә Rәbbi tәrәfindәn bağışlanmışdı. Bu sәbәbdәn Hannәnin adadığı övladın onun gözündәki qәdri–qiymәti dә bir başqa idi. Hannә dә onun duasını qәbul edәn, ixtiyar yaşına nisbәtәn ona övlad verәn Allaha tәşәkkür etmәyin, verilәn nemәtin davam etmәsinin hәtta, daha da artmasının şәrtlәrindәn olduğunu bilirdi. İkrama 23 ikram gәrәkdir, Lütfә şükür, nemәtә tәşәkkür gәrәkdir. Hannә bu fövqәladә nemәtin әvәzindә Rәbbinә necә tәşәkkür etmәli idi? O bilirdi ki, Allah heç bir şeyә möhtac deyil, acmaz, susamaz, darda qalmazdı… Lakin o yenә bilir vә inanırdı ki, Allahın dininә, beytinә, kitabına, yәni Onun sevdiklәrinә xidmәt birbaşa Allaha xidmәtdir. Bu sәbәblәdir ki, әslindә yardıma ehtiyacı olmayan Allah, möminlәrә yardım bәhanәsi olmaq üçün insanları belә ilahi dәyәrlәrә yardıma çağırırdı: «Ey iman gәtirәnlәr! Әgәr siz Allaha yardım etsәniz, O da sizә yardım edәr, addımlarınızı möhkәmlәdәr vә sizi sabitqәdәm edәr» (47/7) Hannә: Fәdakarlıq abidәsi Şübhәsiz ki, Hannә nәzirin O qapıya vermәsinin lazım ol- duğuna inanmışdı. Lakin İmranın Zövcәsinin gerçәklәşdirdiyi bu fövqәladә әmәlinin necә böyük bir fәdakarlıq olduğunu daha yaxşı 23 (әr) Hörmәt, tәzim, әzizlәmә, hörmәt, nişanәsi olaraq bir şey bağışlama ADAYIŞ RİSALӘSİ 51 anlaya bilmәyimiz üçün bu әmәli hansı şәrtlәr altında gerçәklәşdirdiyinin tәhlilini dә düzgün aparmağımız vacibdir. Qarşımızda iki seçim var: Hannә (1) Ya malı, mülkü, sәrvәti olan biri idi, (2) Ya da heçbir şeyi olmayan biri. I vәziyyәtdә İmranın Zövcәsi Allah üçün verә bilәcәk başqa şeylәri olduğu halda, onlar vasitәsilә deyil, sahib olduqlarının әn dәyәrlisini vermәklә Rәbbinin rizasını qazanmağı ümid etmişsә, bu fәdakarlığın zirvәsidir. Bu vәziyyәtdә, o bilirdi ki, qiymәtli mәqamlara qiymәtli hәdiyyәlәr tәqdim olunur. Fәdakarlığın dәrәcәsinin sevgi vә itaәtin mükәmmәl ölçüsü olduğunu da bilirdi. Bu halda çox sevdyi Rәbbinә olan itaәtini layiq bir şәkildә isbat etmәlidir. O bilirdi ki, böyük lütüflәrә böyük tәşәkkürlәr gәrәkir vә böyük tәşәkkürlәr daha böyük lütüflәri doğurur. Tәşәkkürün mәqbulu isә yalnız dil ilә deyil, hәm dil, hәm hal, hәm әmәl ilә olandır. Vә yenә bilirdi ki, bir nemәtin şükrü ödәnmәyincә sahibi üçün min bir bәlaya dönә bilәr. Bunları bildiyi üçün başqa adaya bilәcәk şeylәri, malı, mülkü, sәrvәti olmasına baxmayaraq, әlindә olanları Onun qapısına layiq görmür, Ona olan itaәtinә vә sevgisinә layiq başqa bir hәdiyyә düşünә bilmir, yaraşdırmır vә sahib olduğu şeylәr içәrisindәn әn qiymәtli olanını (ciyәrparәsını) seçib qurban verir. Qısacası, malından bir parçanı deyil, canından bir parçanı verir. II vәziyyәtdә, yәni hәyatda sahib olduğu tәk varlığı, hәlә üzünü belә görmәdiyi bәtnindәki körpәsini nәzir verә bilibsә, bu birincisindәn heç dә az fәdakarlıq deyildir. Bu halda da әn azı birinci vәziyyәtdәki kimi böyük fәda- karlıqdan söhbәt gedir. Bu isә fövqәladә bir sәdaqәt vә sevgi ifadәsidir. Real olaraq övladının olması mümkün deyil. Çünki, yaşı çox ötmüşdü. Bu gerçәyә rәğmәn Allahın hәr şeyә qadir olduğuna inanmış vә istәmiş, Allah da ona – (tәrif yerindәsә) – fövqәladә bir lütf olaraq vermişdi bu uşağı. Yәni hәr kәsdәn fәrqli bir münasibәtә müxәtib olmuşdu. Bu fәrqli vә qeyri-adi lütfün fәrqli bir tәşәkkürü olmalıydı. Hannә dә onu etdi. Gözünü qırpmadan bağışladı. Heç bir şeyi olmasa da bağışladı. Ağıllı iş gördü. Hәr şeyin gerçәk sahibi Allah deyilmi? «O- ndan gәldik vә yenә dә O-na da dönәcәyik!» (2/156), «Hәr şey ADAYIŞ RİSALӘSİ 52 fani olacaq yalnızca O-nun rizası baqidir» (55/27). «Mülkün gerçәk sahibi O-dur», «Yerdә, göydә vә o ikisinin arasında olanların sahibi O-dur», Dünya hәyatı vә bu hәyatın övlad, mal, can vә s. kimi aksesuarları? Onların hamısı «azacıq bir mәnfәәtdir», (3/197) «Mal – dövlәtiniz vә övladınız sizin üçün ancaq bir imtahan vasitәsidir» (8/28), Hәr şeyin sahibi «nәfsinizi vә ailәnizә atәşdәn qoruyun» deyә әmr edir. Hannә dә ciyәrparәsını Rәbbinә nәzir demәklә nәfsini vә övladını atәşdәn qorumuş, Onun verdiyi әmanәti Ona әmanәt etmәklә ağıl sahibi olduğunu sübut etmişdir. Bәli, O-nun olanı O-na verdiyi üçün ağllı bir iş görmüş oldu. Övladını әn böyük Tәrbiyәçinin tәrbiyәsinә vermәklә ağıllı hәrәkәt etdi. Başqa heç bir gücün O-nun kimi qoruya bilmәyәcәyi әmin bir qapıya vermәklә ağıllı iş gördü. Özünü vә әhlini atәşdәn qorumağın әn zәmanәtli yolunu seçmәklә ağıllı hәrәkәt etdi. İmranın Zövcәsi bu әmәli gerçәklәşdirmişdi. Ayәnin dava- mından da aydın olduğu kimi nәzirini tәqdim etmiş, tәqdim etdiyi qapı tәrәfindәn dә qәbul edilmişdi. Amma qәbul edilmәsinin sirri olaraq ayәdә iki mәqama diqqәt çәkilir. 1. Tamamәn hür (azad) biri olaraq (muharraran) adamaq. 2. Adadıqdan sonra tәvazökarlıq vә әdәblә «Bunu mәndәn qәbul et» deyә yalvarmaq. «Muharraran» Ayәdә keçәn, «tamamәn hür (azad) biri olaraq» şәklindә türkcәlәşdirdiyimiz «muharraran» kәlmәsi, nәzirin qәbul edil- mәsinin açar termini kimi durur qarşımızda. «Muharraran» üçün әvvәlkilәrin nә dediyinә qısa şәkildә nәzәr yetirәk: İbn–Abbas; «Yalnız vә yalnız mәbәdin xidmәtinә verdim» deyә tәfsir edir. (Buxari) Mücahid; «Sadәcә Allah yolunda xidmәt üçün, heç bir dünyәviliyә qarışmadan, xalis şәkildә» deyir, Şabi; «İbadәt üçün farağat durmaq vә imtina etmәk» anlamına gәlir - deyir, Süddi; «Dünya üçün çalışmamaq» deyir. ADAYIŞ RİSALӘSİ 53 Rebi; «Nәzirinin qәbulunu zәmanәtә almaq üçün» deyir, Beqavi; «Muharrar»ı «hәr cür qayğıdan qurtarmış olan» şәklindә açıqlayır. Kurtubi; «Tamamilә azad olan bir övlad nәzir verdim» mәnasına gәlir - deyir. İbni Arabi, qәribә bir nәticәyә gәlib Hannәnin azad deyil cariyә olabilәcәyi fәrziyәsini irәli sürür. İkrimә, «Dünyanın bütün narahatçılıq vә qayğılarından uzaq olaraq Yalnız Sәnin yolunda nәzir verdim» anlamını verir. İstisnaları olmasına baxmayaraq bütün bu fәrziyyәlәr әslindә bir–birini tәkzib etmir, vә ya da bir-birindәn fәrqlәnmir. Әksinә bir–birini tamamlayır vә әsas mәğzi dә: İmranın Zövcәsi yeganә körpәsini bütün qayğılardan azadә, xalis bir niyyәtlә, heç bir dünyәvi qarşılıq gözlәmәdәn, başqa qapıya deyil, yalnız vә yalnız Allaha nәzir verir. Nәzir verәrkәn Allahla sövdәlәşmir, yәni yәhudilәşmir. Bazarlıq etmәmәyi bir yana, yalvararaq «Bunu mәndәn qәbul buyur» deyәrkәn nәzirinin qәbul edilәcәyinә dair heç bir zәmanәtin olmadığını da yaxşı bilir. İbn Arabinin tәbiri ilә desәk onun nәziri «әbrar 24 vә ahrarın 25 nәzir vermәsidir. Yәni nәzirin zirvәsidir… Mәgәr elә deyilmi? Varlıqların әn dәyәrlisinә, әn dәyәrli varlığını, әn çox möhtac olduğun bir zamanda, әn xalis niyyәt vә әn mükәmmәl bir üsulla nәzir verәcәksәn. Yalnız Ona nәzir verәcәksәn. Heç bir qarşılıq gözlәmәdәn nәzir verәcәksәn. Nәzir verәrkәn sövdәlәşmәyәcәk. Nәzir verib, bir dә rica edәcәk, yalvaracaqsan «mәndәn qәbul et» deyә. Nәzir verdikdәn sonra dönüb verdiyinin dalınca baxmaya- caqsan. Sadәcә qovulmuş şeytanın şәrindәn Ona ismarlayacaq, qarşılıq gözlәmәdәn Ona tәslim edәcәksәn… Belәliklә, nәzirin zirvәsi vә bütün zamanların әn mükәmmәl nәzir nümunәsi… 24 doğruçu adam, nәcib adam, müqәddәs adam. 25 azad adamlar, hürrün cәmi ADAYIŞ RİSALӘSİ 54 İçindә yaşadığı şәrtlәr altında belә bir adayışı gerçәklәşdirmәsi üçün İmranın Zövcәsinin «hür» olması, hәm natamam deyil, tam bir hürriyyәt içindә olması lazım idi. Bu hürriyyәtdә mәqsәd cismani hürriyyәt deyil. Әlbәttә, işin içinә o da daxildir. Amma әsl azadlıq yemәk – içmәk – yatmaq azadlığı deyil, yәni әtin vә sümüyün azadlığı deyil, duyğu vә düşüncәnin, imanın vә ruhun azadlığıdır. Özünü hür sayan vә beynәlxalq standarlara görә dә hür sayılan o qәdәr insan var ki, bütöv bir ömrü kölә olaraq, mәhbus olaraq, kor olaraq keçirmәkdәdir vә әslindә bundan heç xәbәri dә yoxdur. Belәliklә kölәliyin bu növü әn çox yayılmış vә әn pis olanıdır. Vә tәbii ki, azadlığın bu növü azadlıqların әn gerçәyi vә әn dәyәrlisidir. İnsanın yeganә varlığını, canından bir parçasını, üstәlik bu şәrtlәr altında nәzir verә bilmәsi belә «kamil» bir azadlığı gәrәkli etmirmi? Verә bilmәk üçün sahib, adaya bilmәk üçün azad olmaq gәrәkdir. Verәcәyinizin sahibi deyilsinizsә necә verәcәksiniz? Vermәniz gәrәkәn şey sizin sahibinizsә onu necә verәcәksiniz? Zatәn siz özünüzü nәzir vermәli olduğunuza vermisinizsә, onu bir dә başqasına necә verә bilәrsiniz? İnsanlar verә bilmirlәrsә vermәlәri lazım olan şeylәrin hәqiqi sahiblәri olmadıqlarındandır. Әksinә o şeylәr insanların sahibi olmuşdur. İnsanlar qurban verә bilmirlәrsә, Allahın yoluna qurban vermәk әvәzinә öz hәyatlarını o ölümlülәrin yoluna qurban verdiklәri üçündür. Bir ömür boyu bütün varlığını, bütün enerjisini, qazandığı nailiyyәtlәrini «istiqbalını xilas etmә» yalanı altında imtahan vasitәsi olan övladlarının vә әhlinin ya da öz nәfsinin әn yaxşısını yemәk, әn yaxşısını geymәk, әn gözәl yaşama şәrtlәrinә, qısacası zövq vә sәfasına vә mirasına qurban verәnlәrin, bu dәyәrsiz qurbanlarıyla İmranın Zövcәsinin ülvi qurbanı arasındakı dәrin fәrqi düşünün. İmranın Zövcәsi dә bir insandır. Onu da dünyaya bağlayan xırs 26 , nәfs, şeytan kimi şeylәr vardır. Fәqәt Hannә bu fövqәladә әmәli gerçәklәşdirmәk üçün bir anda bir çox bağlardan xilas 26 (әr.) tamah, acgözlük, qәzәb, hiddәt, acıq, şiddәtli arzu, ADAYIŞ RİSALӘSİ 55 olmaq, bütün әsarәtlәrdәn azad olmaq, bir çox zәncirlәri qırmaq mәcburiyyәtindә idi. Zәncirlәri qırmaq İndi dә onun xilas olmaq mәcburiyyәtindә olduğu bağların vә qırmaq mәcburiyyәtindә qaldığı zәncirlәrin mahiyyәti üzәrindә düşünәk. Bunları iki başlıq altında toplamaq olar: daxili tәzyiq vә xarici tәzyiq. 1. Daxili tәzyiqdәn hürriyyәt: - İnsanın qulluğu önündә bir çox әngәllәr var. Bunları siniflәrә böldüyümüz zaman qarşımıza iki növ әngәl çıxır. Bunların birincisi insanın yaradılışından qaynaqlanan daxili әngәllәrdir ki, şübhәsiz bunların başında nәfs vә şeytan durur. İnsanın әbәdi vә әzәli düşmәni olan şeytanın insanı doğru yoldan uzaqlaşdırmaq üsulları çox müxtәlifdir. Quranda buyurulduğu kimi Allahın «doğru yoluna oturub» (7/16) o doğru yolda, hәdәfә doğru gedәnlәri geri döndәrmәyә, bacara bilmәsә әngәl olmağa, onu da bacarmazsa zәiflәtmәyә vә yolda oturtmağa çalışır. Әlbәttә, İmranın Zövcәsi dә Allahın doğru yolunda yürü- yәrkәn şeytanla qarşılaşmışdır. Vә әlbәttә ki, şeytan onun bu fövqәladә әmәlini boşa çıxartmaq üçün dә çox sәy göstәrmişdir. Mәsәlәn ona öndәn yaxınlaşaraq «Sәn yalnız bir qadınsan. Yoldaşın da çox yaşlıdır. Bu yaxınlarda ölә bilәr. Ahıl yaşında tәkbaşına nә edәcәksәn, gәl bu işdәn vaz keç» deyә bilәr. Ya da arxadan yaxınlaşaraq, ona ruzi narahatçılığı çәkdirmәk üçün «Ac qalarsan, açıq da qalarsan. Kim baxacaq sәnә? Hәm öz istiqbalını tәhlükәyә atırsan, hәm dә övladının istiqbalını…» deyә bilәr. Sağdan gәlәrәk «Gözlә, qoy hәlә bir doğulsun, böyüsün, böyük adam olsun. Oxut onu, diplomu, ünvanı, şöhrәti olsun. Müdir olsun, rәis olsun, hәtta nazir belә ola bilәr. O zaman İslama daha çox xidmәt edәr, elә deyilmi. Bir düşün, mövqeyi nә qәdәr böyük olarsa, xidmәti dә o qәdәr böyük olmazmı?» deyәr. Soldan yaxınlaşaraq «Qurban verәcәk başqa bir şey tapa bilmәdinmi ki, yeganә övladını qurban verirsәn? Sağında, solunda bu qәdәr bilikli, bu qәdәr uzaq görәn insan var. Sәn ADAYIŞ RİSALӘSİ 56 onlardan daha yaxşımı bilәcәksәn? Bax, heç biri sәnin kimi övladını Allaha nәzir vermәdi. Filan әhbarın üç, filan ruhaninin beş, filan alimin dә yeddi uşağı var. Sәninki isә bir dәnәdir. Hәm dә Allahın sәnin nәzirinә ehtiyacı varmı ki? Dünya mehvәrindәn çıxdı, onu sәnmi düzәldәcәksәn?» deyәr. Üstdәn yaxınlaşaraq «Sәn zatәn müttәqi, qәlbi tәmiz, iffәtli, namuslu, abid, zahid, dini kamil bir insansan. Sәnin günahın varsa mәnim olsun. Cәnnәtә sәn girmәyәcәksәn, kim girәcәk? Üstәlik Allah vәziyyәtini dә bilir. Yalnızsan, istiqbalda övlada möhtacsan, xәstәlik var, qocalıq var. Yalançı dünyanın min bir halı var. Düşmәyәn bilmәz» deyәr. Altdan yaxınlaşaraq «Bir az mәntiqli ol, ağlından istifadә et, nә şiş yansın, nә kabab. Allahın haqqını Allaha, Sezarın haqqını Sezara ver. Orta bir yol tut, tәmkinli, mötәdil bir müsәlman ol. Hәm dә hәddi aşmamağı tövsiyә edirәm» deyә bilәr. Tәbii şeytan vә şeytanlar, onların daxili vә xarici dostları bütün bunları vә burda saya bilmәdiyimiz daha nәlәri deyәrәk, hәr saleh qula etdiklәrini yәqin ki, ona da etmişlәr. Belәliklә, Hannә bütün bu zәncirlәri qopararaq içindәn (vә çölündәn) gәlәn bu kimi mәntiqli, parlaq, cazibәli sәslәrin hamısına qulaqlarını tutub ona atılan hәr kәmәndi, imanından qaynaqlanan bәsirәt vә fәrasәtinin yardımı ilә boşa çıxardır, duyğu vә düşüncәsinә keçirilmәyә çalışılan butun zәncirlәri qırıb hürlәşir vә «Rәbbim…» deyir… 2. Xarici tәzyiqdәn hürriyyәt: Fәrd üzәrindәki iki cür tәzyiqdәn ikincisi isә xarici tәzyiqdir. Xarici tәzyiq çox müxtәlifdir. Lakin xarici tәzyiqin әn bariz nümunәlәri olaraq toplum, mәdәniyyәt vә әnәnә tәzyiqini göstәrә bilәrik ki, bunların hәr biri dә «mühit» başlığı altında dәyәrlәndirilә bilәr. İmranın Zövcәsi olduqca eqoist vә mәnfәәtpәrәst olan yәhudilәşmiş İsrail oğulları toplumu içәrisindә yaşayırdı. Fәrz ibadәtlәrindә belә Allahla sövdәlәşmәyә qalxan, din vә onun hökmlәrini özlәri üçün bir ticarәt mәqsәdinә çevirmәk xüsusiy- yәtindәki qabiliyyәtlәri ilә mәhşur olan belә bir toplumda Hannәnin әmәli әlbәttә çox diqqәt çәkәcәk vә әks reaksiya ilә qarşılanacaqdı. Sözügedәn çevrәnin reaksiyasının iki ölçüsü var idi: birincisi ADAYIŞ RİSALӘSİ 57 dini, ikincisi sosial-mәdәni. Dini әnәnәdә Allahın evinә nәzirin şәrtlәri tәyin edilmişdir. Bu şәrtlәrә görә nәzirin erkәk olması vacib idi. Qız nәzir verilmirdi. Hannә bu növ reaksiyaya hәlә uşaq doğulmadan mәruz qalmış, әri onu bu sәbәbdәn qınayıb, danlamışdı. Hәtta rәvayәtlәrә görә, toplumun dini öndәrlәrindәn olan әri İmranın ölümünә dә övladının qız doğulacağı tәqdirdә, dini mühitdәn gәlәn reaksiyalara dayana bilmәmәk ehtimalı sәbәb olmuşdu (Beqavi). Lakin Hannә belә güclü, tәsirli әks reaksiyaları lap başdan gözә almış vә sonuna qәdәr çәkinmәdәn sinә gәrmişdir. Yәni Hannә çevrәnin tәzyiqinin birinci növü olan dini әnәnә zәncirini lap başından parçalamış vә hür olmuşdu. İmranın Zövcәsinin çevrә zәncirinin qırdığı ikinci böyük halqası isә cәmiyyәtә xas mәdәniyyәt qanunlarıdır. Hadisәnin baş verdiyi Fәlәstin mәkanında hәmin tarixi dövrlәrdә Roma hegemon idi. Tәbii olaraq Romanın patriarxal ailә modelinin nümunә olduğu toplumda qadın aşağılanan bir varlıq idi. Heç bir sosial hüququ yox idi. Bu ictimai sahәdә olduğu kimi әnәnәvilәşmiş dindә dә belә idi. Rәbbi ilә qul arasındakı münasibәtlәrdә belә cinsiyyәt fәrqi, daha doğrusu cinsi tәrәfkeşlik var idi. Hәtta axirәtdә, erkәyә sırf erkәk olduğu üçün qadından fәrqli haqlar tanıyan bir din anlayışı inkişaf etdirilmişdir. Allah toplumdakı bu cinsi tәrәfkeşliyini yıxmaq vә erkәk bütünü qırmaq üçün baş rolu oynayan qәhrәmanların ikisinin dә qadın olduğu (Hannә vә Mәryәm), İlahi bir ssenarini dünya sәhnәsinә çıxarmışdı. Bu kütlәvi mәdәniyyәtә vurulan - Hannә vә nәzir qadın Mәryәm sillәsinin ardından daha böyüyü gәlәcәkdir. O da qadının verdiyi nәzir qadına ATASIZ bir erkәk verilmәsidir. Bu fövqәladә möcüzәnin bir çox hikmәtlәrindәn biri dә, kişini bütlәşdirib, qadını әşyalaşdıran vә bu günkü Qәrb mәdәniyyәtinin dә atası olan bütpәrәst Roma mәdәniyyәtinә İlahi bir etiraz cavabıdır. Hannә sözügedәn bu daxili vә xarici qaynaqlı zәncirlәri parçalayıb «tamamilә hür biri olan» nәzirini Rәbbinә tәqdim etmişdir. Hannә hәqiqi hürriyyәtin Allaha tam tәslimiyyat olduğunu |