Mustafa İslamoğlu

 
 
 
91 
 
Ayәdә  keçәn  «alәmin»  kәlmәsi,  әrәb  lüğәtindәki  özәlliyi 
etibarılә bütün şüurlu canlıları da ehtiva edәn cәm şәkilçisidir. Bu 
mәnada  Mәryәmin  seçilib  üstün  edilmәsi,  varlıq  dünyasındakı 
bütün  şüurlu  yaradılmışlar  içәrisindәn  gerçәklәşdirilmişdir  – 
demәk mümkündür.  
Şübhәsiz  ki,  onun  alәmlәrin  qadınlarına  üstün  edilmәsi 
simvolikdir vә «nümunә olmaq» baxımındandır. Bu hәqiqәti Allah 
Rәsulunun  mövzu  ilә  әlaqәli  hәdislәrindәn  da  anlamaq 
mümkündür.  
«Cәnnәt  qadınlarının  әn  xeyirlisi  İmranın  qızı  Mәryәm  vә 
Hüveylid qızı Xәdicәdir»  (Hz. Әlidәn) 
«Kamilliyin  zirvәsinә  çatmış  qadınlar  kişilәrә  nisbәtәn  azdır. 
Mәryәm, Asya, Xәdicә, Fatimә bu qadınlardandır» (Әbu Musa әl – 
Әşaridәn) 
Bu  xәbәrlәrdәn  dә  aydın  olur  ki,  Mәryәm  «örnәk»  bir 
qadındır.  Onun  Quran  tәrәfindәn  bütün  zamanların  örnәk  ana 
nümunәsi  seçilmәsi  dә  hәr  zamanın,  hәr  dövrün  Mәryәmlәri 
olacağının,  olmasının  vacib  olduğunun  da  bir  dәlilidir.  Dövrünün 
Mәryәmi  ola  bilmәk  imkansız  olsaydı  Quran  onu  bizlәrә  niyә 
nümunә  göstәrsin?  Örnәk  göstәrilәn  bir  şey  tövsiyyә  edilәn 
demәkdir.  Allah  tәrәfindәn  tövsiyyә  edilәn  şey  imkansız  deyil, 
әksinә mümkündür, çünki güc yetirilmәyәck bir şeyi tәklif etmәk 
Allahın hikmәtinә yaraşmaz. 
Müsәlman  qadının  öz  dövrünün,  öz  cәmiyyәtinin,  öz  torpa-
ğının,  öz  mәhәllәsinin,  öz  ailәsinin  Asyası,  Hannәsi,  Mәryәmi, 
Xәdicәsi,  Fatimәsi,  Zeynәbi  olması  üçün  bu  misallar  bizlәrә 
tәqdim  olunur.  Әlbәttә  firon  kimi  dünya  zәngini,  iman  kasıbı  bir 
erkәyin  pәncәsinә  düşәn  Müsәlman  qadınının  Qürani  nümunәsi 
Asyadır. Onun mәlum şәrtlәr içәrisindә imanını qoruduğu kimi bu 
dövrün  Asyası  da  lüks  hәyata,  nәfsә,  şәhvәtә  qarşı  sinә  gәrәrәk 
imanını qoruyacaqdır.  
Allaha  ölümsüz  bir  nәzir  tәqdim  etmәk  istәyәn  qadının 
nümünәsi  İmranın  zövcәsi  Hannәdir.  Onun  tәqdim  etdiyi  kimi 
tәqdim  edәcәk,  ondakı  әqidә  sağlamlığını,  ixlası  vә  әdәbi  örnәk 
alacaqdır. 
İnsanlığı  irşad  edәcәk  öndәrlәrә,  dәvәtçilәrә,  liderlәrә  ana 
olub,  dağlardan  ağır  mәsuliyyәtlәrin  altına  girәnlәrin  nümunәsi 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
92 
 
Mәryәmdir,  Xәdicәdir,  Fatimәdir...  İnsanlıq  var  olduqca  bu 
örnәklәrin yollarını davam etdirәnlәr var olacaqdır.  

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
93 
 
ONUNCU MӘRHӘLӘ 
İLAHİ FORMULA, SON HAZIRLIQLAR 
 
Mәryәmin bütün örnәk adlar içәrisindә xüsusi bir yeri olduğu 
danılmaz  bir  hәqiqәtdir.  O,  örnәklәr  örnәyidir.  Çünki,  Aişә, 
Zeynәb,  Sәfiyyә  kimilәri  bütün  mömin  xanımlara  örnәk  olma 
mәqamına  yüksәlәndә  Peyğәmbәr  qadınlarına  da  Allah  Mәryәmi 
nümunә göstәrmişdir. 
Mәryәmin imanı,  ixlası vә әmәli  ilә namizәdlәr  arasına daxil 
olub  İlahi  seçimi  qazanmasından  sonra  Rәbbi  onun  mәqamına 
yaraşan  bir  daxili  tәrbiyә  formulası  tәqdim  edirdi.  Çünki  qarşıda 
yüklәnәcәyi ağır mәsuliyyәti, başqa cür deyil, yalnız imanı, ixlası 
vә tәslimiyyәti sayәsindә yıxılmadan daşıya bilәcәkdi. Bu formula 
budur: 
«Ya Mәryәm, öz Rәbbinә itaәt et, sәcdәyә qapan vә rüku 
edәnlәrlә birlikdә rüku et!»  
Ya Mәryәm!  
İtaәt edәcәyin qapı sәnin nәzir verildiyin uca qapıdır. 
Sәcdә edilәcәk, baş әyәcәk, diz çöküb - әl açacaq, «Lәbbeyk, 
ya  Rәbbim!»  deyilib  itaәt  edilәcәk,  min  dәfә  qovulsan  belә  arxa 
çevrilmәyәcәk tәk qapı Onun qapısıdır. 
O  halda  tәşәkkürünü  yalnız  Ona  yönәlәt.  Gözünü,  özünü, 
üzünü,  könlünü  yalnız  Ona  çevir.  Özünә  Ondan  başqa  dayaq, 
sığınacaq, güvәn axtarma. Onun önündә baş әyәn kainatla birlikdә 
sәn  dә  әyil.  Onun  әmrinә  müntәzir  olan  şüurlular,  şüursuzlar, 
yerlәr,  göylәr,  dağlar,  dәnizlәr,  atomlar,  hüceyrәlәr  vә  mәlәklәrlә 
birlikdә sәn dә Ona tabe ol! 
Duyğunu,  düşüncәni  vә  әmәlini  Ona,  Onun  sevdiklәrinә, 
Onunla әlaqәsi olan şeylәrә hәsr et! 
Yer üzündәki bütün siddiqlәr, salehlәr, şәhidlәrlә birlikdә sәn 
dә bu cahanşümul xora qatıl vә: 
«әyilәnlәrlә birlikdә sәn dә әyil» 
Yalnız  deyilsәn!  Qula  qulluğu  rәdd  edib,  yalnız  Allaha  qul 
olan  insanlarla  ortaq  dәyәrlәri  paylaşırsan.  O  halda  qatıl  onların 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
94 
 
mәhşәrinә vә Rәbbinin sәnin üçün seçdiyi rolu sevәrәk oyna!.. 
«Әyilәnlәrlә birlikdә» mәnasını verәn  «maar–rakiin» kәlmәsi 
xüsusi ilә kişilәr üçün istifadә olunan cәm halı ilә verilmiş, yalnız 
qadınlar  üçün  istifadә  edilәn  «rakiat»  formasında  gәlmәmişdir. 
Sәbәbi  isә  Mәryәmә  tövsiyyә  edilәn  bu  şeylәri  sadәcә  bir  cinsә 
tәhsis  etmәmәk,  yalnız  qadınlara  xas  bir  tövsiyyә  olmadığını 
vurğulamaqdır.  Kәlmә  bu  mövcud  formulası  ilә  zatәn  qadın-kişi, 
bütün insanlara, hәtta cinlәrә vә mәlәklәrә dә aid olunur. 
«Әyilәnlәrlә  birlikdә  sәn  dә  әyil»  İlahi  әmrindә  Mәryәmә 
yalnız  olmadığı,  cahanşümul  bir  hәrәkәtin  mәnsubu  olduğu 
xatırladılır.  Bir  az  әvvәl  dә  vurğuladığımız  kimi  «rakiin»  formu-
lasının  qrammatik  keyfiyyәtlәrindәn  bir  dә  şüurlu  varlıqların 
hamısı  üçün  istifadә  olunmasıdır.  Mәryәmin  üzvü  olduğu  bu 
hәrәkәt sadәcә qadınlar deyil, qadın-kişi bütün insanlar cinsini ötüb 
mәlәklәr  vә  cinlәr  kimi  digәr  şüurlu  varlıqlarla  da  paylaşılan  bir 
hәrәkәtdir. 
Bu  hәqiqәt  Mәryәmә  xatırladılaraq  cahanşümul  bir  hәrәkәtin 
mәnsubu  olduğu  şüuru  ilә  әyilәnlәrlә  birlikdә  әyilmәsi  tövsiyyә 
edilmәkdәdir.  Әlbәttә,  hәyatında  bircә  dәfә dә  olsa  aşiq  Ruh  halı 
vә  «cahanşümulluq»  şüuruyla  gecәnin  bir  vaxtında  Rәbbinin 
hüzurunda  qorxu  vә  ürpәrti  ilә  durmamış,  yerlәrә  qapanmamış 
insana, bu vә bunun kimi ayәlәr heç nә söylәmәyәcәkdir. 
 
& 
Hannәnin  duasıyla  başlanan  nәzir  prosesinin  meyvә  vermә 
zamanı yaxınlaşmaqdadır. Hannә nәzirini  vermiş vә  onu  sahibinә 
ismarladıqdan  sonra  dünyaya  vida  etmişdir.  Nәzir  nәzir  verildiyi 
qapı  tәrәfindәn  qәbul  edilmiş,  bir  çiçәk  kimi  böyüdülmüş  vә  bu 
çiçәyә Zәkәriyya (ә) ailәsi kimi bir bağban da tәyin edilmişdir. 
Nәzir  mükәmmәliyini  isbat  etdikdәn  sonra  fәrdi  imtahanını 
verәrәk İlahi seçimi qazanmış vә artıq son hazırlıqlar edilmәkdәdir. 
Dünyaya  atasız  uşaq  gәtirmәk  kimi  möcüzәni  hәyata  keçi-
rәcәk  Mәryәmin  bu  hәm  mәnәvi  vә  maddi  mәsuliyyәtli  ağır  rola 
qәlbәn hazır olması lazım idi. Bu mәqam da Rәbbi tәrәfindәn ona 
xatırladılmışdır. 
Bütün bunlara әlavә olaraq hadisәnin bir dә cәmiyyәt cәbhәsi 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
95 
 
tәrәfi var ki, bu baxımdan da Mәryәmin halı «töhmәt qınağına»dır. 
Belә  ki,  dünyanın  әn  iffәtli  vә  sәdaqәtini  Quranın  tәsdiqlәdiyi 
dürüst  qadın  hamilә  qalar-qalmaz,  әn  yaxınları  vә  cәmiyyәt 
tәrәfindәn  çirkin  bir  şәkildә  iftiraya  mәruz  qalacaq.  Bu  iftiradan 
qәyyumu  Hz.Zәkәriyya  vә  Yusif  kimi  saleh  insanlar  da  paylarını 
alacaqlar. 
Nә qәribә bir tәcәllidir ki, hәm Hannә vә İmran kimi seçilmiş 
bir ailәnin  Allaha  verilmiş bir  nәziri  olacaq,  hәm Zәkәriyya  kimi 
bir  nәbinin  әllәrindә  yetişәcәk,  hәm  hәr  cür  İlahi  yardıma  nail 
olacaq,  bütün  bunlardan  sonra  da  dağları  inlәdәcәk  ağır  bir 
imtahanın altına girәcәkdir. 
Hәlә  gәnc,  yeniyetmә  Mәryәmin  imtahanının  ağırlığını  vә 
iftiraya mәruz qalaraq çәkdiyi acıları tәxmin etmәk çәtindir. 
Siddiqiyyәt  vә  qәnaәtkar  keyfiyyәtlәrini  Allahın  qeyd  etdiyi, 
sarsılmaz imanına Quranın şahidlik etdiyi İlahi tәrbiyәnin körpәsi 
Mәryәm  bütün  bu  özәlliklәrinә  rәğmәn  daşıdığı  yükün  ağırlığı 
altında  inlәyәcәk  vә  iffәt  heykәli  bu  örnәk  gәnc  qız  bәtnindә 
daşıdığı  möcüzә  uşağa  görә  pak  әtәyinә  palçıq  atılacağını 
düşündükcә: 
«Kaş ki, mәn bundan әvvәl ölüb qurtaraydım vә tamamilә 
unudulub getmiş olaydım»(19/23) 
Bu Allahca bir imtahandır.  
Bu imtahanların әn çәtinidir. 
İmtahanların  ucu-bucağı  yoxdur.  Böyük  davaları  kürәyindә 
daşıyanların başına elә hey boşalır. Quranın tәbiri ilә «qәm üstünә 
qәmdir»  ki,  bu  imtahan  yağmurundan  yıxılmadan,  yorulmadan, 
oturmadan, geriyә dönmәdәn  çıxanların,  imanı dәfәlәrlә  itilәnmiş 
qılınc kimi sağlam olur. 
«And  olsun  ki,  Biz  içәrinizdәki  mücahidlәri  vә  sәbr 
edәnlәri ayırd edib bilmәk üçün sizi imtahana çәkәcәk vә sizә 
dair xәbәrlәri dә yoxlayacağıq» (47/31) 
«Yoxsa  siz,  sizdәn  әvvәlkilәrin  başına  gәlәnlәr  sizin  dә 
başınıza  gәlmәdәn  Cәnnәtә  girәcәyinizimi  sanırsınız?»  onlara 
elә  bir  yoxsulluq vә  sıxıntı  toxunmuşdur  ki,  elә  sarsılmışdılar 
ki,  sonunda  peyğәmbәr  vә  onunla  birlikdә  olan  inananlar 
«Allahın yardımı nә zaman gәlәcәk?» demişdilәr» (2/214) 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
96 
 
«Allah  sizә qәm  üstündә qәm  verdi ki, nә әlinizdәn  çıxan 
şeylәrә, nә dә başınıza gәlәnә üzülmәyәsiniz. Şübhәsiz ki, Allah 
gördüyünüz işlәrdәn xәbәrdardır!» (3/153) 
Nümunә  olmanın  vә  nümunә  olanların  yolunu  davam 
etdirmәnin  әzәmәtli  ağırlığını  çiyinlәrindә  daşıyanlar  әyilir,  lakin 
yıxılmazlar,  silkәlәnәr  amma  aşmazlar,  bәlkә  yavaşıyarlar,  lakin 
dayanmazlar. Kәdәr vә sıxıntının ağırlığından qabırğaları bir-birinә 
keçdiyi  halda  hallarını  soruşsanız  alacağınız  cavab  hәmişә  eyni 
olacaq: 
«Allah bizә yetәr. O, nә gözәl vәkildir» 
Onları  әn  dar,  әn  çәtin  zamanlarında  sıxışdırsanız  belә  heç 
vaxt  Allahdan  şikayәt  etdirә  bilmәzsiniz.  Bilirlәr  ki,  atәşlәrdә 
sınanmaq  tәrbiyә  edilmәkdir.  Rәbblәrindәn  «Rәbb  (tәrbiyә  edәn) 
olaraq» razıdırlar. Әlbәttә, O, da onlardan razıdır: 
«Allah  onlardan  razı  olmuş,  onlar  da  Ondan  razı 
olmuşdurlar.  Onlar  Allahın  firqәsidirlәr.  Bilin  ki,  mәhz 
Allahın firqәsi nicat tapıb sәadәtә qovuşacaqlar» (58/22) 
Nә  qәdәr  sıxışırsa  sıxışsınlar  Allaha  üsyan  etdiklәrini  gör-
mәzsәn.  Şikayәtlәri  vә  üzülmәlәri  nәfslәrindәndir.  Özlәrinә  bir 
yaxşılıq  toxunduğu  zaman  onu  Allahdan,  bir  pislik  toxunduğu 
zaman onu nәfslәrindәn bilәrlәr. 
Onlar  cәmiyyәtin  paratonerlәridir
31
.  İnsanların  әbәdi  sәadәti 
üçün yaşayar vә yenә onlar üçün savaşar, ölәrlәr. Bu sәbәbdәn dә 
bütün ildırımlara başlarını dik tutarlar. Şairin dediyi kimi: 
 
Yerdәn nә qәribә qәm keçәr olsa qonar mәnә 
Bәla rәhindә indi müәyyәn mәnzil oldum mәn. 
                                                             
31
 (fr) Binaları ildırımın tәsirindәn qorumaq mәqsәdi ilә tikililәrin üstünә qoyulan vә 
bir ucu torpağa bağlanan cihaz. 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
97 
 
ON BİRİNCİ MӘRHӘLӘ 
NӘZİR PROSESİNİN MEYVӘSİ: «MÜJDӘ» 
 
Nәzir  prosesi  son  keçidinә  gәlimişdir.  Prosesin  meyvәsi 
yığılacaq.  
Bu  «gözәl  bitki»  İmran  ailәsinin  tәmiz  tarlasına  әkilmişdir. 
Hәlә torpaq altında ikәn Hannә onu Rәbbinә nәzir demişdi. «Gözәl 
bitki»  cücәrәr-cücәrmәz  onun  üçün  hazırlanmış  xüsusi  bağçada 
Zәkәriyyә  kimi  bağbanın  himayәsindә  yetişdirilmişdi.  Artıq 
böyüyәn  bitkinin  meyvә  vermә  zamanı  yaxınlaşmışdı.  «Nәsir 
prosesinin» qısa tarixi budur. 
Nәticә?  Nәticә  «müjdә»  idi.  Allah  ona  «Müjdә»  mәnasını 
verәn «Mәsih» lәqәbini vermişdir (Tәbәri). Hәqiqәtәn dә belә çәtin 
bir prosesin sonu «qurtuluş» demәyә gәlәn bir «müjdә» idi: 
«Mәlәklәr  demişdi  ki:  Ey  Mәryәm,  Allah  sәni  özündәn 
gәlәn  bir  kәlmәylә  müjdәlәyir.  Adı  Mәryәm  oğlu  Mәsihdir. 
Dünyada  vә  axirәtdә  dә  şәrәfli  vә  (Allaha)  yaxın 
olanlardandır!» 
Quran onun xüsusilә  «kәlmә»  olduğunu vurğulayır.  Çünki  o, 
kәlmәnin  övladıydı  (Katade).  Sözügedәn  kәlmә  Allahın  «Ol» 
(kun)  әmrindәn  başqası  deyil.  O,  «ol»  demişdi,  o  da  olmağa 
başlamışdı.  Allah  Tәala  dövrünün  bir  çox  bütünü  onun  әliylә 
yıxacaqdır. 
Onun  yıxdığı  birinci  büt  patiarxal  Roma  cәmiyyәtinin 
tanrılaşdırdığı erkәkdir. O, atasız doğulmaqla bu cәmiyyәt bütünü 
yerlә  bir  etmişdir.  Allahın  bu  sosial  natarazlığa  olan  qәzәbinә 
baxın  ki,  Qurandakı  bununla  әlaqәli  ayәlәrdә    vә  bu  ayәdә  bir 
kişini, hәm dә bir çox fövqәladә qabiliyyәtlәr verilmiş bir erkәyi, 
bir qadına istnad edәrәk anır: 
«Mәryәm oğlu İsa…» 
Hәm dә bunu israrla, üzәrindә vurğu vuraraq edir. İlahi lisanda 
«Mәryәm»  adı olmadan  «İsa»  adı  çәkilmir.  Allahın yaratdıqlarını 
siniflәrә  ayıran  bütün  sinifçilәrә,  irqçilәrә,  millәtçilәrә, 
torpaqçılara,  cinsiyyәtçilәrә  vә  növ-növ  tәrәfdarlıqlara  qarşı 
bundan daha gözәl etiraz olardımı? 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
98 
 
Onun yıxdığı ikinci büt Yәhudi bütü idi. Allah tәrәfindәn İlahi 
mesajı sahiblәnmәklә vәzifәlәndirilәn İsrail oğulları onlara verilәn 
әmanәtә  xәyanәt  etmişdilәr.  Sözügedәn  xәyanәtlәrinә  rәğmәn 
özlәrini  hәlә  «seçilmiş  millәt»  olaraq  görmәyә  davam  edirdilәr. 
Әmanәtin  onların  әllәrindәn  alınıb  layiq  olana  verilәcәyini  qәbul 
etmәk istәmirdilәr. İrqçiliyi elә müqәddәslәşdirmişdilәr ki, heç bir 
iltimasın  keçәrli  olmadığı  axirәtdә  belә  yәhudi  olmağı  imtiyaz 
vәsilәsi zәnn edir, buna görә dә nә qәdәr azğınlıq etsәlәr dә, cәza 
günündә onlara verilәcәk cәzanın üç-beş gündәn çox olmayacağına 
inanırdılar: 
«Cәhәnnәm odu bizә bir neçә gündәn artıq әzab vermәz» 
(2/80) 
Bir büt halına dönmüş bu millәtçiliyi Allah yenә dә içlәrindәn 
biri olan Hz. İsanın әli ilә yıxırdı. 
Ayәdә  keçәn  “adı  Mәryәm  oğlu  İsa  Mәsih”  cümlәsi  eyni 
zamanda, gәlәcәkdә ortaya çıxacaq hәr cür bütlәşdirmәyә dә köklü 
etiraz  idi.  Hz.İsanın  mesajını  qısa  zamanda  tәhrif  edәcәk  olan 
Xristiyanlar  onu  tanrılaşdıraraq  –  “Allahın  oğlu”  deyәcәklәrdi. 
Quran  daha  başından  onun  “Mәryәmin  oğlu”  olduğunu 
vurğulayaraq,  hәqiqәti  gizlәtmәyә  çalışanlara  doğru  ünvanı 
bildirmişdir. 
Hz.İsanın “dostlarının” ona olan zülmünü bu şәkildә rәdd edәn 
Allah, onun  “düşmәnlәrinin” ona  olan  zülmünü vә  iftirasını yenә 
hәmin ayәdәki “O dünyada da, axirәtdә dә şәrәfli vә Allaha yaxın 
olanlardandır” cümlәsi ilә rәdd edәcәk. 
Biri  sözdә  “dostlardan”,  digәri  “düşmәnlәrdәn”  gәlәn  bu  әks 
qütblü  vә  iki  yönlü  müsibәt,  әsasәn  cәmiyyәtin  öndәrlәrinin 
hamısını gözlәyәn potansial iki növ tәhlükәdir.  
Birincilәr ilahlaşdıraraq onu olmadığı  bir mәqama  ucaldaraq, 
ikincilәr isә ona iftira vә çirkab ataraq mәqamından aşağı çәkmәyә 
çalışaraq  ona  zülm  edirdilәr.  Hәqiqәtdә  isә  bu  iki  zümrәnin 
etdiklәri  arasında  nәticә  etibarı  ilә  elә  böyük  bir  fәrq  dә  yoxdur. 
Hәticәdә hәr iki tәrәf zülm edәnlәrdir. Allah Rәsulu cәmiyyәtlәrin 
bu әzәli zәifliyini bildiyi üçün: “Mәnә Xristiyanların Mәryәm oğlu 
İsaya  dediklәrini  demәyin,  mәnә  Allahın  qulu  vә  Rәsulu  deyin!” 
buyurmuşdur. 
Yәhudilәr dә, Xristiyanlar da sözügedәn tövrlәri ilә әslindә öz 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
99 
 
nәfslәrinә  zülm  edirdilәr.  Belә  ki,  birincilәrin  zülm  vasitәsi 
“sevgilәri” olduğu halda, digәrlәrinin zülm vasitәsi “nifrәtlәri” idi. 
Nәticәdә  “müjdә”nin  yolunu  davam  etdirmә  vәzifәsi  ifrat 
artırma  vә  ifrat  azaltmaları  sәbәbilә  sözügedәn  iki  zümrәyә  dә 
verilmәdi.  Onlardan  fәrqli,  insanı  vә  әşyanı  hikmәtlә  tanıyan, 
Allahın әziz qıldığını zәlil, zәlil qıldığını da әziz etmәyә çalışma-
yan bir inamın mәnsublarına - Müsәlmanlara verildi. 
Әmanәt  verilәn  müsәlmanlar  da  “qәzәbә  uğrayanlar”    kimi 
azaraq  “yәhudilәşir”  vә  ya  da  “azmışların”  yolunu  tәqib  edәrәk 
“xristianlaşır”larsa, әlbәttә onların içәrisindәn seçilib bu bәlalardan 
qorunmuş  olan,  Kitabı  oxuyan,  anlayan,  yaşayan  vә  yaşadan 
sağlam bir zümrә hәr zaman var olacaq: 
“İçinizdәn  xeyrә  çağıran,  mәrufu  әmr  edib,  münkәri 
qadağan edәn  bir topluluq olsun! (3/104) 
Bu yolu davam edәn vә Quranın da “içinizdә olsun” dediyi o 
seçilmişlәrdәn  olmaq,  hәtta  onların  içindәn  dә  seçilib  öndәr  ola 
bilmәk  yollarından  biri  olan  bu  “nәzir  qissәsi”  Allahın  ixlaslı 
qullarına verdiyi bir TARİX SİRRİ idi. 
 
 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
100 
 
TӘTİMMӘ
32
 
 
“Qurandan  endirdiklәrimiz  möminlәr  üçün  bir  şәfa  vә 
rәhmәtdir. Zalımların isә qәzәbini artırmaqdan başqa bir şey 
deyil” (17/82) 
Bitmәz  bir  şәfa  qaynağıdır  Quran.  Günәş  kimi:  dağ  vә  daş, 
qurd  vә  quş,  quru  vә  yaş  demәz,  aydınlığını  comәrdlәr  kimi 
paylayar. 
Baharların  qaynağıdır  o,  göylәrin  әli  ilә  insanlağın  başına 
qoyulmuş bir sәadәt tacıdır. 
O,  insanı  axtarar,  insan  da  onu.  O, insanlığı  axtarar, insanlıq 
da  onu. Eynәn  suyun  torpağı  axtardığı,  torpağın toxumu, irmağın 
dәnizi,  körpәnin  anasını,  Yaqubun  Yusifi,  Mәcnunun  Leylini 
axtardığı kimi. 
O, hәr kәs üçün bir şәfa vә rәhmәtdir. İnsandakı dünyanın vә 
dünyadakı  insanın  ardı  arası  kәsilmәyәn  maddi-mәnәvi  xәs-
tәliklәrinin  şәfasıdır.  Dәvadır  özünә,  nurdur  gözünә  vә  könlünә. 
Vә  rәhmәtdir  susuz  sәhralardan  betәr  hala  gәtirilәn  qәlbinә  vә 
ağlına. 
O,  toplumlar  üçün  bir  şәfa  vә  rәhmәtdir.  Onun  gerçәkdәn 
hakim  olduğu  toplum  sәadәt  toplumu,  o  toplumun  yaşadığı  dövr 
sәadәt dövrü olur. 
O,  istәnilәn  sahәdә  bәnzәrsiz  vә  tәkdir.  Heç  bir  kitab  onun 
qәdәr yayılmış vә uzunömürlü olmaq şansını әldә edә bilmәmişdir. 
Heç  bir  kitab  onun  gördüyü  diqqәtә  sahib  olmamış  vә  ol-
mayacaqdır.  Heç  bir  Kitab  hәqiqәt  meyarı  olaraq  vә  mühafizә 
edilmәkdә  onun  topuğuna  belә  çata  bilmәmiş  vә  çata  bilmәyә-
cәkdir. 
Heç bir  bir Kitab  ona  inananları  onun  coşdurduğu,  arxasınca 
yüyürtdüyü,  tәtmin
33
 vә  xoşbәxt  etdiyi  qәdәr  coşdurub,  arxasınca 
apara bilmәmiş, tәtmin vә xoşbәxt etmәmişdir.  
Onun  uğruna  qurban  olunduğu  qәdәr  heç  bir  Kitabın  uğruna 
qurban olunmamışdır. Uğrunda ölәn digәr kitablar gün gәlmiş ki, 
                                                             
32
 (әr) tamamlayan, әlavә olunan. 
33
 (әr) Xatircәmlik vermәk, tәminat vermәk.  

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
101 
 
ona  inanacaq,  qoyduğu  qanunlar  uğrunda  vuruşacaq  vә  can 
verәcәk  bir  insan  belә  tapa  bilmәyib  muzeylәrdә  mәhv  olmuşlar. 
Lakin  onun  müdafiә  etdiyi  ölümsüz  vә  sabit  dәyәrlәri  uğrunda 
dünәn olduğu kimi bu gün dә insanlar qanlarını sevә-sevә vermәk 
üçün  yarışırlar.  Dünya  durduqca  da  qanlarını  sevә-sevә  vermәyә 
davam edәcәklәr. 
O,  15  әsr  әvvәl,  eynәn  bir  dirilik  suyu  kimi  ölü  toplumları 
dirildib  ayağa  qaldıraraq  müdafiә  etdiyi  әqidәlәr  uğruna  bütün 
dünyaya  qarşı  meydan  oxuyacaq  bir  iradә  aşılamışsa  vә  nazil 
olduğundan 15 әsr sonra da eyni tәzәlik vә sәmimiliklә toplumları 
müdafiә  etdiyi  әqidәlәr  uğrunda  ayağa  qaldırır,  dünyaya  meydan 
oxudursa,  kimsәnin  şübhәsi  olmasın  ki,  dünyanın  nә  qәdәr  ömrü 
varsa,  bundan  neçә  min  beş  yuz  il  sonra  da  sözügedәn 
canlılığından heç bir şey itirmәdәn toplumlara tәsir etmәyә davam 
edәcәk. 
Quran bütün bu keyfiyyәtlәrinә baxmayaraq hәr kәs üçün bir 
şәfadırmı? 
Bu suala özü cavab versin: 
“Qurandan  endirdiklәrimiz  möminlәr  üçün  bir  şәfa  vә 
rәhmәtdir. Zalımların isә qәzәbini artırmaqdan başqa bir şey 
deyil” (17/82) 
Bәli, o zalımlar üçün bir şәfa deyil. Necә günәş vә su, hәr kәs 
vә  hәr  şey  üçün,  hәr  zaman  bir  hәyat  qaynağı  deyilsә,  әksinә 
bәzilәri  üçün  bir  fәlakәt,  bir  son,  bir  yanğı,  bir  boğulmadırsa, 
Quran da zalımlar üçün elәdir. 
Bu sәbәbdәndir ki, tarix boyunca Quran hökmlәrinin әn zalım 
düşmәnlәri  saxtakarlar,  namussuzlar,  soyğunçular,  möhtәkirlәr, 
xüsusilә zülmün hәr növünü işlәyәn zülmkarlar olmuşlardır. Onlar 
belә yaşamaqla hәm başqalarına, hәm dә nәfslәrinә zülm etmişlәr.  
O, cәmiyyәtinә zülm edәnlәr üçün, iqtidarda olub, cәmiyyәtini 
insan  sәadәtinin  tәminatı  olan  әhkamdan  uzaq  tutanlar  üçün  bir 
şәfa deyildir. 
Xalqlarının kürәyinә bir gәnә kimi yapışıb onun qanını soran 
idarә  edәnlәr  üçün  hakim  siyasi,  iqtisadi,  dini  siniflәr,  xüsusilә 
sömürdükcә  piylәnәn,  piylәndikcә  sömürәn  hәr  bir  zalım  kafirlәr 
vә günahkarlar üçün o, bir şәfa deyil. 
Әksinә,  onların  qәzәbini  artırır,  eynәn  möminin  imanını 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
102 
 
artırdığı kimi. Qәzәbini artırır, çünki o zalımları atәşlә müjdәlәyәr 
vә deyәr ki: 
«İnkarınıza әvәz olan әzabı dadın...» (3/106) 
«Dadın o әzabı ki, әllәrinizlә qazandınız» (7/39) 
«Dadın әzabı yalanladıqlarınıza әvәz olaraq» (9/35) 
«Dadın inkar etdiyiniz atәş әzabını» (34/42) 
«Dadın  bu  gün  zalımların  heç  bir  yardımçısı  da  yoxdur...» 
(35/37) 
Elә  bu  sәbәbdәn  Qurana düşmәndir onlar,  hәm  dә  әn  qәddar 
düşmәn.  Quranın  hökmünә  qarşı  heç  bir  şeyә  duymadıqları  kini 
duyarlar.  Heç  bir  şey  onları  Quran  hakimiyyәtinin  rahatsız  etdiyi 
qәdәr rahatsız edә bilmәz. Günәşdәn rahatsız olan qaranlıq quşları, 
yarasalar  kimi  onlar  qaranlıqlarına,  dәbdәbәli  mağaralarına 
qaçarlar.  Günәşә,  onun  işığına  qarşı  xalqlarından  qәsb  etdiklәri 
imkanlarıyla,  medialarıyla,  işğallarıyla,  ordularıyla  savaş  açarlar. 
Bacara  bilmәyәndә,  qanadlarıyla  onun  işığını  örtmәyә  çalışırlar. 
Onu da bacarmayanda, gözlәrini yumarlar.  
Aydınlığa  düşmәn  olmaları  sәbәbsiz  deyil.  Onlar  qaranlıq-
ların,  qaranlıq  işlәrin  adamıdırlar.  Onların  hәyatlarını  fırıldaq, 
hiylә, intriqa, hiylәgәrlik, oyun, saxtakarlıq, talan, oğurluq vә s. bu 
kimi  «mәlum»  kәlmәlәr  ifadә  edir.  Onlar  qaranlığın  yetişdir-
mәlәridir.  İçindә  üzdüklәri  bәr-bәzәyin  vә  dәbdәbәnin  qaynağı 
qaranlıq  işlәrdir. Elә bu sәbәbdәn  sevәrlәr qaranlığı, bu  sәbәbdәn 
düşmәn olarlar aydınlığa vә onu tәmsil edәn hәr kәsә. 
Onların  dәrdi  inam,  fikir,  ideologiya  filan  deyil.  Onlar 
düşmәnin әn iyrәnc tiplәridir. Gerçәkdә namuslu bir düşmәn belә 
ola bilmәzlәr, eynәn namuslu bir dost ola bilmәdiklәri kimi. Onlar 
nәfslәrinin,  şeytanlarının,  xüsusilә  mәnfәәtlәrinin  dostlarıdır.  Vә 
onlar dünyәvi mәnfәәtlәrinә toxuna bilәn hәr şeyin düşmәnidirlәr.  
Quran  onların  zülmünü  kökündәn  kәsәcәk  bir  hәyat  nizamı 
qurduğu üçün düşmәndirlәr ona. Mәzlumların qanlarını sormasına 
yol vermәdiyi üçün düşmәndirlәr. 
Әtrafına bir bax, Quranın hökmlәrinә әn çox düşmәn olanların 
talançı  vә  soyğuncu  zalımlar  olduğunu  görәrsәn.  Bir  millәtin 
başına  qanla,  ölümlә,  dar  ağacı  ilә  oturanlar  vә  onların 
davamçılarını görәrsәn.  
Onların  talanına  vә  soyğununa,  әxlaqsızlıq  vә  namussuz-

ADAYIŞ RİSALӘSİ