Mustafa İslamoğlu

 
 
 
58 
 
çox yaxşı bilirdi. Özündәn sonra gәlәn insanlara hәqiqi hürriyyәti 
öyrәtmәk  üçün,  әvvәlcә  bütün  nәfsani,  şeytani,  fәrdi,  әnәnәvi 
topluma  mәxsus  әlaqә  vә  zәncirlәri  qıraraq,  Allaha  tәslim  olub 
hürlәşdi;  sonra  da  övladını  Onun  tәrbiyәsinә,  qoruyuculuğuna 
verәrәk  hürlәşdirdi.  O  bilirdi  ki,  Allahdan  qeyrisinә  qulluq 
edәnlәr  hür  ola  bilmәzlәr.  Hür  olanlar  isә  sadәcә  Allaha  qul 
olurlar. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
59 
 
 
 
 
ÜÇÜNCÜ MӘRHӘLӘ 
ӘDӘBLӘ NӘZİR VERMӘK 
 
İş  candan  bir  parçanı  vermәklә  bitmirdi.  İmranın  Zövcәsinin 
bizlәrә  öyrәtdiyi  başqa  bir  mәqam  da,  bir  әmәlin  mәqbul  ola 
bilmәsi  üçün  öyrәnilmәsi  vacib  olan  proses  vә  diqqәt  yetirilmәsi 
önәmli 
olan 
formasıdır. 
«Saleh» 
olmaq 
keyfiyyәtini 
qazanmadıqdan  sonra  Allahı  razı  etmәk  üçün  «әmәl»  tәkbaşına 
yetәrli sәbәb tәşkil etmir.  
Adayış prosesindә İmranın Zövcәsi әvvәlcә iman etmiş, buna 
paralel  olaraq  da  mәşru
27
 bir  hәdәf  seçmişdir:  Allahın  razılığı.  O 
hәdәfә  çatmaq  üçün  saleh  niyyәtlә  bir  әmәl  hәyata  keçirmişdir: 
Adamaq. 
İndi  isә  bu  әmәlin  «fasiq»  ya  da  әn  azından  «fasit»  (boş) 
olmaması üçün «mәşru bir üsul» gәrәkirdi.  
O  hansı  qapı  ilә  ticarәt  etdiyinin  tәfәkküründә  olduğunu 
tövrü
28
 vә sözlәri ilә ortaya qoyur. Etdiyi fәdakarlığın bir adı var: 
fövqәladә.  Bu  sәbәblә  öyünә,  qürur  duya  bilәrdi.  Amma  o, 
öyünmәdi, qürur duymadı, bir şey etmiş kimi әdalanmadı. Allaha 
minnәt qoymadı. Әksini etdi. Bütün Allah dostlarının, siddiqların, 
şәhidlәrin, salehlәrin etdiyini etdi… Hәm verdi, hәm yalvardı; hәm 
nәzir verdi, hәm dә nәzir verdiyi qapının kәndarına üzünü sürtәrәk 
dedi: 
«(Rәbbim) mәndәn qәbul buyur!…» 
Әda  yox.  Әksinә  hәyәcan  qarışıq  qayğı  ilә  böyük  qapının 
onun  nәzirini  qәbul  edib–etmәyәcәyini  gözlәyir.  Birdәn  qәbul 
etmәzsә?  Bәli,  birdәn  qәbul  etmәdi?  Üstәlik  O,  heç  qәbul  etmәk 
mәcburiyyәtindә  dә  deyil.  Nәzir  verdiyi  dönәmdә  Ona  qarşı  bir 
qüsur  işlәtmişsә?  Bir  xәta  etmiş,  bu  müddәtdә  Allahın  xoşuna 
                                                             
27
(әr)  Qanuni, leqal, qanuna uyğun olan,  şәriәtә uyğun, şәriәtcә icazә verilәn  
28
 (әr) surәt,  hәrәkәt, hal, әda,. tәrz.  

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
60 
 
gәlmәyәcәk bir söz demişsә?… 
«Mәn  nәzir  verdim.  Qalanı  Ona  qalıb,  istәr  qәbul  edәr,  istәr 
qәbul etmәz» kimi laqeydliyi yox. Әksinә böyük bir tәvazökarlıqla 
boynu bükülmüş bir halda: 
«Mәndәn qәbul et!… Sәn eşidәnsәn, sәn bilәnsәn!…» 
Bәli, O, sәmidir, O, alimdir. Hannәnin ürәyindәn qopub gәlәn 
niyazı  eşidir,  nәzir  әmәlini  hәyata  keçirә  bilmәk  üçün  dilә 
gәtirmәkdәn belә çәkindiyi qayğıları bilirdi. Onun eşidәn vә bilәn 
olması İmranın Zövcәsini tәskin edәn yeganә şey idi. Bu sәbәbdәn 
özünü dә, üzünü dә, sözünü dә Ona tәrәf çevirmiş vә sanki Onunla 
danışır, sanki Ona içindәkilәri anladırdı: 
«Rәbbim bәtnimdәkini…. Sәn eşidәnsәn, bilәnsәn!»  
Hannә bütün bunları bәlkә özünün belә duya bilmәyәcәyi bir 
şәkildә  söylәyirdi.  Elana,  reklama  ehtiyacı  da  yox  idi.  Söylәmәk 
istәdiyi bәzi  şeylәr var idi. Lakin onları söylәmәyә nә dili dönür, 
nә  gücü  yetirdi.  Әcәba  söylәyәrsә,  Rәbbinә  qarşı  bir  әdәbsizlik 
etmiş olardımı? Bәlkә bütün әmәlini yelә verәcәk bir lisan
29
 xәtası, 
qәlb dәyişkәnliyi... Әn yaxşısı dilә belә gәtirmәmәkdir. Necә olsa 
da «O, eşidir, O, bilirdi». Bu da Hannәyә yetәr, hәlә artardı da. 
Hannә  ilә  Rәbbi  arasında  bütün  bunlar  olarkәn  bu  әlaqәni 
yaradacaq «Cәbrayıl» kimi üçüncü bir vasitә yoxdur. O nә nәbi, nә 
dә bir rәsul idi. Sadәcә adi bir mömindir. Nәzir vermәsi, Rәbbi ilә 
әlaqә yaratması üçün belә bir şeyә ehtiyacı da yox. Çünki bilir ki, 
Rәbbi quluna şah damarından daha yaxındır. (50/16). Ondan sonra 
gәlәnlәr  ondan  nümunә  götürsünlәr  deyә,  Hannә  örnәyi 
peyğәmbәrlәr arasından deyil, adi möminlәr arasından seçilmişdir.  
Kim bilir, bәlkә nәzir vermәmәyә bәhanә tapıllmasın deyә. 
 
 
 
 
 
                                                             
29
(әr)  Dil 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
61 
 
 
 
DÖRDÜNCÜ MӘRHӘLӘ 
ADӘT – ӘNӘNӘLӘRİ TӘPӘLӘMӘK
30
 
 
«Dünyaya  körpәsini  gәtirdiyi  zaman  «Ey  Rәbbim!  Mәn 
qız doğdum. Erkәk qız kimi deyildir»- söylәdi. Halbuki, Allah 
onun nә doğduğunu yaxşı bilirdi. - «Mәn onun adını Mәryәm 
qoydum,  onu  vә  onun  nәslini  mәlum  Şeytandan  Sәnә 
tapşırıram» dedi. (Ali – İmran, 36) 
İmranın  Zövcәsi  Hannә  nәhayәt  nәzirini  dünyaya  gәtirirdi. 
Hәm dә yetim olaraq. O, bu adayış prosesindә qarşısına çıxan bir 
çox  maneәlәri  aşıb  bu  nöqtәyә  qәdәr  gәlmişdi.  Lakin  qorxduğu, 
qәlbinin  gizlinindә  saxladığı  nigarançılığı  başına  gәlmişdi:  Nәzir 
verәcәyi  övladı  qız  doğulmuşdu.  Böyük  bir  imtahanla  üz–üzә 
dayanmışdı.  İndi  qarşısında  iki  böyük  maneә  var:  birincisi  tәhrif 
edilmiş  әnәnәvi  dinin  әngәli,  ikincisi  cәmiyyәtә  xas  adәt–
әnәnәlәrin yaratdığı әngәl. 
Tәhrif  edilmiş  dinin  yaratdığı  әngәl:  -  Musa  (ә)ın  tәmiz 
şәriәtini  tәhrif  edib  onun  yerinә  öz  işlәrinә  uyğun  gәlәn  bir  din 
anlayışı  yerlәşdirәn  rәsmi  –  dini  güc,  uydurduqları  bu  әnәnәdә 
qadına  heç  bir  yer  vermirdi.  Dini  әllәrindә  tutan  bu  rәsmi  din 
adamları  sinfi  din  adına  qadını  kiçiltmiş,  onu  cәmiyyәtdәn  tәcrid 
etmiş,
 
Allahın  qadın–erkәk  hәr  bir  insan  üçün  göndәrdiyi  dini 
«erkәklәrin  dini»  halına  gәtirmişlәr.  Bununla  da  kifayәtәnmyib  o 
dini  monopollaşdırıb  xüsusi  seçilmiş  sinif  dini  (ahbar  vә  ruhban) 
yaratmışlar.  Bu  şәkildә  hәm  xalq  üzәrindәki  hegemon
 
hakimiyyәtlәrini  qorumuş,  hәm  dә  dini  maddi  gәlir  vasitәsi 
etmişlәr. 
Heç  şübhәsiz  ki,  Hannәnin  әri  Hz.İmran,  Quranın  tәriflәdiyi 
dürüst  vә  müttәqi  ahbarlardandır.  O  sinfinin  içindә  az  da  olsa 
tapılan  saleh,  fәzilәtli,  abid  vә  zahid  ülәmalardan  biri  idi.  Bunun 
                                                             
30
 Başına qapaz vurmaq, darmadağın etmәk,(Azәrbaycan dilinin izahlı lüğәti 4-cü cild) 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
62 
 
üçün  dә  Allah  onun  ailәsini  seçmiş,  «İmran»  adını  da  Kitabında 
anaraq ölümsüzlәmişdir. 
Cәmiyyәt içindә dә olduqca hörmәtli vә seçilmiş bir yeri olan 
İmranın  bu  sağlam  düşüncәsinә  rәğmәn,  mövcud  dini  әnәnәlәrin 
qatı  qanunları  onu  da  qayğılandırmışdı.  Onun  bu  narahatlığını, 
zövcәsinin  bәtnindәki  körpәsini  Allaha  nәzir  verdiyi  xәbәrini 
verdiyindә, ona göstәrdiyi reaksiyadan anlayırıq: 
«Vay  halına!  Sәn  nә  etdiyini  bilirsәn?  Bәtnindәki  körpәnin 
cinsinin nә olduğunu bilirsәnmi? Körpә oğlan deyil, qız doğularsa 
bu işin içindәn necә çıxarıq? (Beqavi) 
İmran hәr nә qәdәr camaatın imamı olsa da, illәr boyu davam 
edәn  vә  din  adamları  sinfinin  öz  mәnfәәtlәri  üçün  toxunulmaz 
etdiklәri vә müqәddәslәşdirilmiş әnәnәyә qarşı çıxa bilmәyәcәyini 
düşünmәmiş  deyildi.  Hәqiqәtәn  dә  onun  vәziyyәti  çәtin  idi.  Bir 
tәrәfdә  zövcәsinin  Allaha  verdiyi  söz,  digәr tәrfәdә әnәnәvi  dinlә 
vuruşma tәhlükәsi.  Uşağın qız  olma  ehtimalı yüzün  әlliyә  nisbәti 
olsa da, bu sıxıntı İmranı yatağa salmışdı. 
İbn İshak, Kәlbi vә daha başqalarının nәql etdiyi bir rәvayәtә 
görә İmran  körpәsini  görmәdәn,  qәlbini  sıxan  bu üzüntüylә vәfat 
etmiş, Hannәni dul, Mәryәmi yetim qoymudu. 
Belәliklә,  Hannә  bu  qayğını  duyur  vә  bu  әnәnәnin  onda 
buraxdığı tәsirlә körpәsini dünyaya gәtirәn kimi, üzünü onu nәzir 
verdiyi qapıya çevirib üzür dilәrcәsinә vә üstәlik «Rәbbi onun nә 
doğduğunu  yaxşı bildiyi» halda deyirdi ki: 
«Rәbbim, onu qız doğdum. Oğlan qız kimi deyil» 
Bu  ayәdә  Allaha  xitab  edilәrәk  «Rәbbi  onun  nә  doğduğunu 
bildiyi  halda»  cümlәsi  başqa  bir  qiraәtdә  Hannәyә  xitabәn  yenә 
mötәrizә  içi  bir  ifadәylә  «Allah  nә  doğduğumu  bildiyi  halda» 
anlamına  gәlir.  Lakin  tәrcih  edilәn  birinci  oxunuşda  olduğu  kimi 
Allaha  xitabәn  zikr  edilmәsidir.  Bu  qiraәtin  bir  dә  Әrәb  dili 
baxımından  özәlliyi  var.  Mәhşur  forması  ilә  «vedaat»  oxunduğu 
zaman «nәzir»ә  tәzim anlamı çıxar  ki, bu  diqqәt çәkilmәsi  lazım 
olan  bir  nüansdır.  Bu  nüansın  hesaba  alındığı  İbn  Abbas 
qiraәtindәn bu mәna çıxmaqdadır: 
«Körpәnin  dәyәrini  sәn  tәqdir  edә  bilmirsәn.  Belә  ki,  Allah 
onun hәqiqi dәyәrini bilir vә tәqdir edir» 
Yәni  «Sәnin  müdafiә  etdiyin  erkәklik  -  dişiliyin  Allah  nәz-

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
63 
 
dindә  bir  dәyәri  yoxdur.  Bu ölçü doğru bir ölçü deyil. İnsanların 
dәyәrlәri kişi vә qadın olmalarından asılı deyil» Başqa bir tәrәfdәn; 
«Sәnin «qız oğlan kimi deyil» sözün hәqiqәtdә doğru ilә yanlışın 
bir-birinә  qarışdığı  әnәnәnin  bir  töküntüsüdür.  Haqq  qatında 
dәyәrin  ölçüsü  cinsiyyәt  deyil.  Sәnin  bilmәdiyin  vә  tәqdir  edә 
bilmәdiyin  daha  başqa  şeylәrdir»,  deyilmәk  istәnilmişdir.  Bu 
seçimlәrdәn  heç  biri  nәticәni dәyişmir.  O  da  budur:  Doğuşda qız 
dünyaya  gәtirәn  Hannәnin  narahatçılığı,  üzüntüsü  vә  üzr  istәyәn 
tövrü  әn  azından  yersiz  vә  lüzumsuz  olması  Allah  tәrәfindәn 
vurğulanır.  Bu  da  mövcud  әnәnәnin  Allahın  istәdiyi  istiqamәtdә 
olmadığını,  körpәnin  qız  olması  hikmәtlәrinin  başında  da  bu 
mövcud әnәnәnyә qarşı etiraz reaksiyasının olduğu bildirilir. 
Cәmiyyәtә  xas  әnәnәvi  әngәl:  Hannә;  «Rәbbim  onu  qız 
doğdum.  Oğlan  qız  kimi  deyil»,  deyәrkәn  tәbii  içindә  yaşadığı 
toplumun  qınaqlarından  tәsirlәnmişdir.  Belә  ki,  bu  fikri  tabiin 
alimlәrindәn İkrimә vә Katadedәn gәlәn rәvayәtlәrdә olduğu kimi 
qadının yaradılış etibarilә bәzi hallarda kişidәn zәif olmasına, heyz, 
nifas  kimi  qadına  aid  xüsüsi  günlәri  vә  xüsusi  halları  olmasını 
vurğulamaq  mümkünsә  dә,  etiraz  cümlәsindә  Allah  Tәalanın 
Hannәnin  qayğısının  vә  üzüntüsünün  yersizliyinә  işarә  etmәsi, 
Hannәnin  әsl  mәqsәdinin  bunlar  olmadığını  göstәrir.  Belә  aydın 
olur ki, ona bu sözlәri söylәdәn әslindә әnәnәnin qalıqlarıdır.  
Hannәnin tәsirlәndiyi toplum illәrdәn bәri Roma hakimiyyәti 
altında yaşayan bir toplumdur. Romanın tәyin etdiyi valilәrlә idarә 
olunub,  bölgәnin  әsayişinin  Romalı  әsgәrlәrlә  qorunduğu  bu 
zaman  kәsiyindә  tәbii  ki,  Roma  mәdәniyyәti  hakim  mәdәniyyәt 
kimi  topluma  tәsir  edәcәkdir.  Bütpәrәst  Roma  mәdәniyyәtinin 
qadına  münasibәti  müstәqil  bir  tәdqiqat  mövzusu  olacaq  qәdәr 
geniş mövzudur.  
Qısa  şәkildә  vurğulasaq  Roma  mәdәniyyәtindә  qadın  aşağı 
sinif insan münasibәti görәn, miras, şahidlik, siyasi hәrәkat, mülkә 
sahib  olmaq,  hәyat  yoldaşı  seçmәk,  tәhsil  kimi  әsas  haqq  vә 
azadlıqların  hәr birindәn  mәhrum,  ağılsız  vә  zavallı  mәxluq  kimi 
baxılan  dәyәrsiz  biri  idi.  Romada  ailә  sistemi  patriarxal  idi.  Bu 
patriarxallıq  bildiyimiz  şәkildә  deyil,  kişinin  bütlәşdirildiyi  bir 
şәkildә  patriarxal  sistem  idi.  Bu  ailә  formasında  qadın  ailәdәn 
sayılmazdı.  O,  evdә  sadәcә  әrinin vә  oğlan uşaqlarının ehtiyacını 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
64 
 
tәmin edәn biri idi.  
Belәliklә,  Allah  erkәk  uman  Hannәyә  qız  verәrәk  ondakı 
әnәnәnin  son  izlәrini  dә  tәmizlәyәrkәn  daha  sonra  bu  qıza  atasız 
bir oğlan uşağı vermәklә dә toplumdakı erkәk bütünü qıracaqdı.  
Hannә haradan bilә bilәrdi nәzirinin istiqbalda oynayacağı bu 
fövqәladә  rolu?  Vә  nә  bilәcәkdi  Allahın  cәmiyyәtә  xas  adәt–
әnәnәlәrin  mücәrrәd  bütlәrini  (vesen)  yıxmaq  üçün  tәqdir  etdiyi 
möcüzәdә ona böyük rol yüklәyәcәyini?  
Bunları  bilmәdiyi  üçün  -  «Rәbbi  onun  nә  doğduğunu  bildiyi 
halda» - dedi ki – «Rәbbim onu qız doğdum, oğlan qız kimi deyil»  
Nәfsin  әngәli:  Hannәnin  gözlәdiyinin  әksinә  körpәnin  qız 
olması Hannә üçün çәtin bir imtahan olmuşdu. 
Belәliklә,  Rәbbi  onun  ixlasını  sınamışdı.  Niyyәtindә  sәmimi 
vә  qәrarlı  idi,  yoxsa  onun  nәziri  bir  anlıq  vә  ani  bir  duyğuya 
dayanırdı?  Allahın  Sәmi  vә  Alim  olduğunu  bilәn  Hannә  әlbәttә, 
Onun hәr şeyin yaradıcısı olduğunu da bilirdi. Bәs deyә bilmәzdi 
ki; «Madәm ki, Sәn qız yaratdın, günahı mәndәn getdi. Mәn mәnә 
düşәni etdim. Әgәr erkәk versәydin sözüm söz idi»? Bәli, belә cılız 
çıxış yolları, rüxsәtlәr, şәr hiylәlәr tapa bilmәzdimi verdiyi sözdәn 
qaça bimlәk üçün? 
O,  belә  etmәdi.  Belә  demәdi.  Әksinә,  sanki  vәziyyәtdәn  özü 
mәsuliyyәtli  imiş  kimi  günahkar  vә  çarәsiz:  «Rәbbim,  onu  qız 
doğdum» - dedi vә әlavә etdi - «Oğlan qız kimi deyil»  
Әslindә,  Hannәnin  bu  üzüntüsündә  ülvi  bir  narahatlığın  da 
tәsiri var idi. «Adak» olmaq kimi ömür boyu xidmәt tәlәb edәn  bir 
vәzifәdә  erkәyin  daha  müvәffәqiyyәtli  ola  bilәcәyini  düşünürdü. 
Necә  olsa  da,  erkәk  qadına  görә  daha  qüvvәtldir.  Bundan  әlavә 
Hannәnin  üzüntüsünün  bir  başqa  sәbәbi  dә  Allaha  nәzirlәrin  әn 
gözәlini  tәqdim  etmәk  istәyi  idi.  Әn  yaxşısı,  әn  qüvvәtlisi,  әn 
әlverişlisi, әn gözәli olduğu halda, yaxşıya, normala razı olmurdu. 
Onun  qapısına  gözәl  deyil,  әn  gözәli  yaraşırdı.  Mәgәr  o  qapı  әn 
gözәlin  qapısı  deyilmi?  Mükәmmәlin,  qüsursuzun  qapısıdır.  O 
halda, ona nәzir dә әn gözәl, qüsursuz vә mükәmmәl olmalı idi. 
Bәli, adayan ana Hannә, adanmış ana Mәryәmi doğmuşdu. O 
da  «müjdә»  vermәyә  gәlәn  «İsa»ya  hamilә  qalacaq,  belәliklә, 
adayış prosesi tamamlanmış olacaqdı. 
Xülasә, Allah Tәalә Hannәyә qız övladı vermәklә: 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
65 
 
1.  Hannәni imtahan etmiş, 
2.   Әnәnәnәvi mәdәniyyәtin qalıqlarını ondan tәmizlәmiş, 
3.  Toplumda tanrılaşan erkәyi әsl yerinә qaytararaq, hökm edәn 
anormal  dәyәrlәrә  İlahi bir etiraz bildirmiş, 
4.  Qadının toplumdakı hәqiqi mövqeyinә, analıq meyarına diqqәt 
çәkmiş, onu layiq olduğu mövqeyә ucaltmış, 
5.  Qarşıda yaşanacaq fövqәladә hadisәlәrә giriş hazırlamışdır. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
66 
 
 
BEŞİNCİ MӘRHӘLӘ 
ALLAHA İSMARLAMAQ 
 
Hannәnin  üzüntüsü  vә  çaşqınlığı  uzun  sürmәdi.  Anındaca 
vәziyyәtә  uyğunlaşaraq  hadisәni  tam  bir  tәslimiyyәtlә  qәbul  etdi. 
Bundan sonra görülәcәk iş nәzirә yaxşı baxmaq, onun bir әmanәt  
olması idrakı ilә qorumaq idi. 
Döşündәki südü onun ağzına boşaldaraq vә ehtiyaclarını tәmin 
edәrәk  maddi  qorumanı  yerinә  yetirә  bilәrdi.  O,  bunun 
nigarançılığını  çәkmirdi.  Әsl  qayğısı  vә  üzәrindә  titrәdiyi  şey 
nәzirinin  mәnәvi  baxımdan  qorunması  idi.  Çünki  işin  bu  tәrәfi 
onun  qüvvәsi  xaricindә
 
idi.  O,  bunun  şüurunda  idi.  Eynәn,  insan 
doğular–doğulmaz  şeytanın  ona  musallat  olacağının  şüurunda 
olduğu kimi. Çünki o, insanın әzәli düşmәnidir 
«Şübhәsiz ki, şeytan insanın açıq bir düşmәnidir» (12/5) 
Bu düşmәn uşaq, böyük tanımaz. İnsan hәlә ana bәtnindәykәn 
ona musallat olur, doğulan kimi öz şeytani yoluna aldadıb, әsgәri 
etmәsi  üçün  yoxlamağa  başlayır.  Kim  bilir,  bәlkә  Hannә  bu 
hәqiqәti  dәrk  etdiyindәn  әn  qarantlı  vasitәni  seçәrәk  körpәsi  hәlә 
bәtnindәykәn  Allaha  nәzir  vermiş,  bununla  da  kifayәtlәnmәyib 
doğulan kimi ilk etdiyi iş bu dua olmuşdur: 
«Onu vә nәslini, qovulmuş şeytanın şәrindәn Sәnә ismarla-
yıram» 
Bu  dua  ilә  Hannә  «bütün  analara  analıq  öyrәdәn  biri»  kimi 
qarşımıza  çıxır.  O,  analığın  yalnız  uşağı  yedirtmәk,  içirtmәk, 
geydirmәk  olmadığın  öyrәdir.  O,  Quran  tәrәfindәn  bütün 
zamanlara  adayış  nümunәsi  seçilәrәk,  valideynlәrә  övladın 
istiqbalını  düşünmәyin  ona  rahat  bir  güzaran,  dәyәrli  bir  miras 
qoymaq deyil, onu şeytanın şәrindәn әmin olacağı bir qapıya girov 
qoymaq olduğunu öyrәdirdi.  
Quran  tәrәfindәn  insanlıq  ailәsinә  örnәk  ana  seçilәn  Hannә, 
yeganә  körpәsini  hәlә  bәtnindәykәn  nәzir  vermәklә  onun  әbәdi 
istiqbalını qarantiyә almış; Körpәsi dünyaya gәlәrkәn etdiyi dua ilә 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
67 
 
dә onu azğın düşmәn olan şeytanın şәrindәn dә qorunmasını tәmin 
etmiş vә sanki Rәbbinin qapısını döyәrәk demişdi ki: 
«Nәzir doğuldu. Bundan sonra onun tәsәrrufu mәnә aid deyil, 
Sәnә aiddir. Bu mәqsәdlә dә onu Sәnә ismarlayıram» 
Bu  sәmimi  hәrәkәtin  cavabı  verilәcәk.  Biz  bunu  Allah 
Rәsulunun  dilindәn  öyrәnirik.  Başda  Buxari  vә  Müslüm  olmaqla 
bütün  mötәbәr  hәdis  qaynaqlarının  bir  çox  variantlarıyla  rәvayәt 
etdiklәri hәdisi – şәrifdә Peyğәmbәrimiz belә söylәmişdi: 
«Doğulmuş  elә  bir  insanoğlu  yoxdur  ki,  şeytan  ona  toxun-
masın.  Ancaq  İmranın  Zövcәsinin  qızı  vә  onun  oğlu  istisnadır. 
Çünki İmranın Zövcәsi onu doğarkәn dedi ki: «Ya Rәbbim, onu vә 
nәslini daşlanmış şeytanın şәrindәn Sәnә ismarlayıram» 
Belәliklә,  bizim  övladlarımızın  yönlәndirilmәsi  mәsәlәsindә 
bizdәn  daha  cәld  tәrpәnәn  şeytan  vә  dostlarının  körpәlәrimizә 
qurduğu bu tәlәlәri darmadağın etmәyin yolu da bizlәrә öyrәdilmiş 
olur.  Yәni  hesab  edildiyi  kimi,  uşağın  tәrbiyәsi  vә  mühafizәsi 
şüurlu  vә  yetkinlik  yaşına  çatınca  deyil,  ana  rәhminә  (bәtn) 
düşüncә başlayır. 
Hannәnin  rolu  burda  sona  çatır.  O,  әvvәlcә  bütün  zәncirlәri 
qıraraq nәzir vermiş, sonra nәziri Sahibinә ismarlamış vә bu adayış 
prosesi müddәtindәki vәzifәsini üz ağlığıyla yerinә yetirmişdi. 
İndi adayış prosesinin ikinci mәrhәlәsi başlanmışdı. 
Hannәnin  bütün  bu  etdiklәri  nәzir  verilәn  Rәbbi  tәrәfindәn 
necә qarşılanmışdı?  
Nәzir  qәbul  edilmiş,  yoxsa  Qabilin  nәziri  kimi  üzünә 
çırpılmış? 
Qәbul edilmişsә hansı üslubla vә nә üçün? 
Bu  nәzirә  necә  münasibәt  göstәrilmiş,  necә  bәslәnib 
böyüdülmüşdür? 
Nәzirin  tәrbiyәsi  ilә  mәsul  olanlar  necә  seçilmiş  vә  necә 
mükafatlandırılmışdır? 
Vә әn diqqәt çәkәni isә bu nәzir nәyә vasitә idi? 
Bütün  bu  sualların  cavabı  nәzir  prosesinin  ikinci  nәsli  ilә 
әlaqәlidir. 
 
 
 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
68 
 
 
ALTINCI MӘRHӘLӘ 
NӘZİRİN QӘBUL EDİLMӘSİ 
 
«Rәbbi  onu  gözәl  şәkildә  qәbul  etdi  vә  onu  bir  fidan  kimi 
yetişdirdi.  Zәkәriyyanı  da  o(nun  bağbanlığı)na  mәmur  etdi. 
Zәkәriyya onun olduğu mәbәdә hәr gәlişindә bir ruzi görürdü. «Ey 
Mәryәm bunlar sәnә haradandır?» deyә soruşar; (O da) «Bu Allah 
dәrgahındandır» deyәrdi. «Allah dilәdiyinә hesabsız ruzi verir». 
İmranın qadını Hannә nәzirini vermiş, onu doğmuş vә Allaha 
ismarlayaraq  hәyatına  vida  etmişdi.  Nәzir  dediyi  qapıdan  da 
Hannәnin iki ricası olmuşdu: 
1.  Nәzirin qәbulu. 
2.  Şeytanın şәrindәn qorunması. 
Birincisini  hәlә  doğmadan,  ikincisini  isә  doğar–doğmaz 
Rәbbindәn  tәlәb  etmişdi.  Hannәnin  bu  tәlәbinә  verilәn  ilahi 
cavabın mәqbul olduğunu yenә  ayәlәrdәn öyrәnirik: 
«Rәbbi onu gözәl bir qәbul ilә qәbul etdi»  
Ayәdә  xüsusi  ilә  Allahın  isimlәrindәn  Rәbb  adı  tәrcih 
edilmişdir.  Tәbii  ki,  bu  adın  seçilmәsi  dә  ilahi  bir  tәrcihdәn 
qaynaqlanırdı. Bunun da sәbәbi indiyә qәdәr  olanların vә bundan 
sonra olacaqların Allahın Rәbblik sifәtinin bir tәcәllisiydi. 
O, özünün dә bildirdiyi kimi  Alәmlәrin Rәbbi, tәrbiyә  edәni, 
himayә  edәni,  mürәbbiyәsi,  yönlәndirib  öyrәdәni,  qoruyucusu  vә 
kamala çatdıranı idi. 
Bәli,  Rәbb  olan  Allah  tәrbiyәsinә  buraxılan  nәziri  qәbul 
etmişdi. Ancaq qәbuldan qәbula fәrq vardır. Mәsәlәn, zor gücünә 
qәbul  vardır ki,  buna bәnzәyir:  Dünyәvi  sәltәnәt  sahibinә biri bir 
hәdiyyә  gәtirmiş,  o  da  hәdiyyәyә  vә  hәdiyyә  gәtirәnә  önәm 
vermәdiyi  halda  müxtәlif  mülahizәlәrlә  bunu  qәbul  etmәk 
mәcburiyyәtindә  qalmış  vә  «Yaxşı,  yaxşı.  Gәtirdiyini  qapının 
arxasına qoy vә çıx bayıra!» demişdi. Bu da bir qәbul formasıdır. 
Bir  dә  acıyaraq  qәbul  etmәk  növü  var.  Tәqdim  olunan  bir 
hәdiyyәni  zavallının  qәlbi  qırılmasın,  könlü  xoş  olsun  deyә  alıb, 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
69 
 
onu üç–beş quruşla tәltif etdikdәn sonra başdan edәrәk, gәtirdiyinә 
belә  baxmaq  ehtiyacı  duymadan  -  «Götürüb  birinә  verin,  qoy 
sevinsin!» - deyәnin qәbulu da qәbul formalarından biridir. 
Sevәrәk  qәbul  bu  qәbullar  içәrisindә  әn  gözәl  qәbuldur  vә 
belәliklә,  Hannәnin  nәziri  Mәryәm  dә  Rәbbi  tәrәfindәn  bu  cür 
qәbul ilә qәbul edilmişdir. 
«Rәbbi onu gözәl bir qәbul ilә qәbul etdi»  
Qabili  nәziri  ilә  birlikdә  rәdd  etdiyi  kimi,  Rәbbi  onu  rәdd 
etmәyәrәk qәbul etmiş, üstәlik bu qәbul adi bir qәbul deyil «gözәl 
bir  qәbul»  kimi  vәsf  edilmişdir.  Әlbәttә,  bunun  bir  sәbәbi  olmalı 
idi. 
Sәbәbi  vardı  vә  o  sәbәb  Hannәnin  nәzir  üslubunda  gizlәn-
mişdir.  Yәni  o,  nәzirini  gözәl  bir  üslubla  vermişdi.  Bu  nәzirin 
üsulu vә üslubu nә idi? Vә nә idi onu gözәl edәn ünsürlәr? 
Birinci  әqidәsi  mәşru  idi.  Yalnızca  eşidәn,  bilәn  vә  tәrbiyә 
edәn  olduğuna  inandığı  Allaha  hәr  cür  bağlılıqdan  hür  olaraq, 
yәhudicә davranmayıb, sövdәlәşmәdәn nәzir vermişdi. Eşitdiyinә, 
bildiyinә, tәrbiyә etdiyinә inandığı Allahın әn böyük qoruyucu vә 
gözәtçi olduğuna da inandığı üçün nәzirini şeytanın şәrindәn Ona 
ismarlamışdı. 
Bütün  bunlar  İmranın  Zövcәsindәki  tövhidi  şüurun  bir  gös-
tәricisi idi vә bu şüur biliklә deyil, imanla qazanılır, eşqlә hәrәkәtә 
keçirilir.  O,  nәzir  vermәk,  inanmaq,  yönәlmәk  vә  ismarışıyla 
Uluhiyyәt,  Rububiyyәt  vә  Ubudiyyәt  şüurunun  inkişaf  etdiyini 
isbat etmişdi. Bir sözlә әqidәsi mәşru vә sәhih idi. 
İkincisi  niyyәti  mәşru  vә  sәhih  idi.  Nәzir  vermiş  vә  qarşı-
lığında  bir  şey  gözlәmәmişdir.  Bir  şey  gözlәmәmәyi  bir  yana, 
ciyәrparәsini mәsum bir körpә ikәn Allahın beytinә tәslim etmiş vә 
Allaha  qarşı  әdәbsizlik  olmasın  deyә,  körpәni  mәbәdin  mәsul 
şәxslәri  arasında olan  qohumu  Zәkәriyyanın  öhdәsinә verilmәsini 
belә tәlәb etmәmişdir. 
Nәzirin  tәsәrrufu  nәzir  verildiyi  andan  etibarәn  nәzir  verilәn 
qapının  boynuna  düşәr.  Sizә  biri  bir  hәdiyyә  gәtirsә,  daha  sonra 
dönüb  sizdәn  hәdiyyәnin  aqibәtini  soruşsa  vә  ya  gәtirdiyi 
hәdiyyәnin  üzәrindә  tәsәrruf  etmәk  istәyәrәk,  onunla  nәcә  rәftar 
edәcәyiniz,  harada  istifadә  edәcәyiniz  barәdә  sizә  tәzyiq  etmәk 
istәsә әdәbsizlik etmiş olmazmı? Әn azından buna «tәrbiyәsizlik» 

ADAYIŞ RİSALӘSİ