Mustaqil 0 ‘zbekistonimizda bugungi kunda olib borilayot-gan izchil islohotlar xalqimizning hayot farovonligini ta’min-lashga xizmat qilmoqda

11.10-rasm. Manzarali qoraqarag‘aydan xiyobonlarda foydalanish.

136

Urugiari, tanasining qalamchalari va chiroyli shakllarini oddiy, tipik va Sharq qora qarag‘aylariga payvandlash usuli bilan ham ko‘paytirish mumkin. Vatani - Shimoliy Amerika-ning g‘arbiy hududlarida, dengiz sathidan 2000-3000 balandlik-dagi qoyali togiarda o‘sib rivojlangan.

Tikanli qoraqarag‘ay shu turdagi daraxtlaming ichida eng manzarali, chiroyli shox-shabbali, yarns tartibida joylashgan yirik nina bargli kumushsimon, zangori rangli bo‘lganligi bilan farqlanadi.

O‘zbekistonning doim yashil archa daraxtlari Mojjevelnik sinfiga oid archalar, asosan, tog‘ o‘rmonlari-

ning ko‘p qismini tashkil qiladi. Bu o‘rmonlaming ko‘pchiligini qora archaning daraxtsimon forma va turlari egallaydi. Mahalliy xalq bulaming hammasini “archa” deb yuritadi. Mahalliy qora archalar tog‘ iqlimi va tuproq sharoitiga juda yaxshi moslash-gan. Archa tog‘ yon bag‘irlarida juda yaxshi o‘sib kattagina tabiiy o‘rmonzorlar hosil qilgan va bu yerlarda xalq xo‘jaligida katta ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘plab yog‘och zaxiralari mavjud.

0 ‘zbekistondagi daraxtsimon archalar uch turga bo‘linadi.

Zarafshon archasi yoki qora archa (Junipyerus syeravschanica Kom.)

Ushbu archa 0 ‘zbekistonda ko‘proq tarqalgan bo‘lib, 191000 gcktar archazoming 154000 gektarini yoki 80%ini tashkil etadi. Zarafshon archasi respubUkamizning deyarli barcha tog‘larida uchraydi. U Chotqol, Qurama, Bobotog1, Boysun, Hisor tog‘ ti/malarming yon bag‘irlarida o‘sib, tabiiy o‘rmonzorlar hosil qilgan.

Zarafshon archasi dengiz sathidan 2500 m balandlikda ham uchraydi. U, asosan, dengiz sathidan 1400-2500 metr balandlik-larda yaxshi o‘sadi va shu joylarda ko‘p tarqalgan. Zarafshon archasining tanasi uzun va to‘g‘ri, qulay sharoitda o‘sgan darax-

137

tining bo‘yi 15-16 metr, diametri 50-60 sm gacha yetadi. Juda yaxshi sharoitda o‘sgan eski archaning bo‘yi, hatto, 20-25 metr, diametri esa 1-1,5 metrgacha boradi. Dengiz sathidan 2300 m balandlikda kuchli shamol esadigan va tuprog‘i quruq joylarda Zarafshon archasi ko‘proq eniga o‘sib, bo‘yi 1-1,5 metr, diamet­ ri esa 5 metrgacha boradi.

Pishgan urug‘ining tinim davri 1,5-2-yil. Bahorda ekilgan urug'lar bir yil o‘tgach, siyrak unib chiqadi. Zarafshon archasi qum tarkibli tuproqda yaxshi о‘sib rivojlanadi.