Nazorat savollari:
1. Xarakter deb nimaga aytiladi?
2. Xarakterning fiziologik asoslari nimalardan iborat?
3. Kishi munosabatlari xarakterda qanday ifodalanadi?
4. Xarakter xususiyatlarini farqlab bering.
5. O‘z-o‘zini tarbiyalash to‘g‘risida so‘zlab bering
Uyga vazifa
O’tilgan mavzularni mustahkamlash.
31-Mavzu: Shaxsning hayoti va faoliyati
Reja:
1.Shaxsning hayoti va faoliyati haqida tushuncha
2. Shaxsning umumiy rivojlanish faoliyati
3.Xulosa
«Shaxs» tushunchasi psixologiyada eng ko‘p qo‘llaniladigan
tushunchalar sirasiga kiradi. Psixologiya o‘rganadigan barcha
tarmoqlar aynan shu tushuncha atrofida qayd etiladi. Inson
psixologiyasi bilan qiziqqan har qanday olim yoki tadqiqotchi
shaxsning jamiyat bilan aloqasini chetlab o‘tolmagan. Abu Nasr
Farobiy, A. Navoiy, Ibn Sino, Beruniy kabi yuzlab sharq allomalari
ham bu o‘zaro bog‘liqlikning falsafiy va ijtimoiy sirlarini
ochishga o‘zlarining eng durdona asarlarini bag‘ishlagan.
Har bir odam konkret shaxs sifatida odamlar qurshovida
yashaydi, ma’lum guruh yoki jamoa qurshovida bo‘ladi.
Guruh va jamoalar doim o‘zgarib turadi. Shaxs esa ana shu
o‘zgarishlarga moslashib shu guruhdagi murakkab munosabatlarga
kirishishi kerak. Shaxs ijtimoiy mavjudot bo‘lib odamlardan
alohida yashay olmaydi. Odam bolasi individ sifatida dunyoga keladi, o‘z hayotini
davom ettirish uchun tug‘ma, shartsiz reflekslarga, nerv sistemasining
tiplariga ega bo‘ladi. Keyinchalik shu reflekslar asosida
ma’lum munosabatlarga kirisha boshlaydi. Biz katta yoshdagi
odamni ham, chaqaloqni ham, tilni va oddiy malakani
egallay olmaydigan telbani ham individ deymiz. Individ qachonki
jamiyatga foydasi tegadigan bo‘lib, odamlar bilan ongli
munosabatda bo‘lgandagina shaxs bo‘la oladi.
Shaxs ijtimoiy munosabatlar yig‘indisidir. Odam bolasi
tug‘ilishidanoq ma’lum biologik belgilarga ega bo‘lib, u ijtimoiy
tajriba orttirish jarayonida shaxs bo‘lib shakllana boshlaydi.
Shaxs ma’lum jamiyatning a’zosi bo‘lib, shu jamiyat
a’zolari bilan ijtimoiy munosabatlarga kirishadigan konkret insondir.
Kelib chiqishi jihatidan ijtimoiy bo‘lgan, o‘z e’tiqodiga,
qarashlariga, munosabatlariga, baholariga ega bo‘lgan subyekt
shaxs deb ataladi. Odam ijtimoiy jamiyatda, konkret odamlar
bilan ijtimoiy munosabatlar jarayonida shaxs sifatida tarkib
topa boshlaydi. Har bir kishining shaxsi uning individualligini
vujudga keltiradigan xislatlar va fazilatlar birikuvidan tarkib
topadi. Individuallik kishining o‘ziga xosligini, uning boshqa
odamlardan farqini aks ettiruvchi psixologik fazilatlar birikmasidir.
Individuallik temperament va xarakter xususiyatlarida,
odatlarda, ustun darajadagi qiziqishlarda bilish jarayonlariga
oid fazilatlar (idrok, xotira, tafakkur, tasavvurlar)da,
qobiliyatlarda, faoliyatning shaxsga xos uslubida va hokazolarda
namoyon bo‘ladi. Zikr etilgan psixologik xususiyatlarning
bir xildagi birikmasini o‘zida mujassamlashtirgan inson shaxsi
o‘z individualligi jihatidan betakrordir.
«Individ» va «shaxs» tushunchalari bir-biriga o‘xshash
bo‘lmagani singari, o‘z navbatida, shaxs va individuallik
ham birlikni tashkil etadi, lekin ular bir-biriga o‘xshash
emasdir. Kishining katta sonlarni «ichida» juda tez qo‘sha
olish va ko‘paytirishi kabi qobiliyati, epchilligi va qat’iyatliligi,
o‘ychanligi va tirnoqlarini tishlash odati, bo‘lar-bo‘lmasga kulaverishi
va boshqa xislatlari uning individualligi belgisi sifatida
namoyon bo‘ladi. Masalan: epchillik va qat’iylik o‘spirinning
individualligi belgilari bo‘lib, jumladan, u sportda tuman
birinchiligiga da’vogar komandaga qo‘shilmagunga qadar, uzoq
joylarga turistik sayohat paytida u tez oqar va muzdek daryodan
kechib o‘tishini ta’minlash vazifasini o‘z zimmasiga olmagunga
qadar uning shaxsini ta’riflaydigan belgi sifatida yuzaga
chiqmasdan keladi. Kishining individual xususiyatlari ularga
shaxs sifatida mazkur kishi subyekt hisoblangan shaxslararo
munosabatlar sistemasida zarurat tug‘ilguncha ma’lum vaqtga
qadar «soqov»ligicha qolib ketadi. Shunday qilib individuallik
inson shaxsiga xos fazilatlarning faqat bitta jihati bo‘lib
hisoblanadi, xolos. Aynan shu sababli ham, pedagog uchun
ahamiyatli bo‘lgan bolalariga individual yondashishni amalga
oshirish vazifasini ajratib ko‘rsatish kerak. Bu esa bolalarning
psixologik xususiyatlarni hisobga olishni, yoki bolaning o‘z
tengdoshlaridan nimasi bilan farq qilishi va shu munosabat bilan
tarbiyaviy ishni qanday tashkil qilish kerakligini aniqlashini
taqozo etadi. Bolalarning haqiqiy munosabatlar sistemasiga
kiradigan shaxsi hamisha pedagogning diqqat markazida turishi,
o‘quvchilarning ma’naviy dunyosini boyitish pedagogning
doimiy vazifasi bo‘lib qolishi kerak.
Dostları ilə paylaş: |