N. I. Musayev tarix fanlari doktori, professor
parti yasi markaziy qo‘mitasi yana dinga qarshi
Yüklə 18,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
parti yasi markaziy qo‘mitasi yana dinga qarshi eski ta’qiblarini boshladi. Eshon Boboxon MA’LUMOT UCHUN 170 O‘ZBEKISTON XALQ XO‘JALIGINING O‘ZBEKISTON XALQ XO‘JALIGINING URUSHDAN KEYINGI YILLARDAGI URUSHDAN KEYINGI YILLARDAGI RIVOJLANISHI RIVOJLANISHI MULOHAZA UCHUN BUGUN DARSDA 1. Kolxozlashtirirsh siyosa tidan ko‘zlangan maqsad nima edi? 2. 1933–39yillardagi qatag‘on siyosatida asosan kimlar taqib qilingan edi? Æ O‘zbekiston xalq xo‘jaligining tinch rivoj lanish yo‘liga o‘tishi. Æ Urushdan keyingi qatag‘onlik siyosati. MA’LUMOT UCHUN Ikkinchi jahon urushi yillarida aholisining 10 foiziga yaqinini yo‘qot- gan (halok bo‘lgan yoki bedarak yo‘qolgan), iq- tisodining 60 foizini urush xarajatlariga yo‘nal- tirgan O‘zbekiston Respublikasi o‘ziga kelishga ulgurmay turib, endi paxta «fronti»da jonbozlik ko‘rsatishiga to‘g‘ri kelgan. Moskvaning paxtachilikni rivoj lantirish bo‘yicha O‘zbekiston oldiga juda baland reja qo‘yishi natijasida 1949- va 1950-yillarda reja topshiriqlari bajarilmadi. To‘rtinchi besh yillikda (1948–1952-yy.) pax tachilikka ajratilgan maydon 148 ming gek- targa ko‘paydi, respublikaning tabiiy va insoniy imkonlarini shafqatsiz ishlatish hisobiga paxta- ning yalpi hosili shu davrda keskin oshdi. Paxta ekiladigan maydonlar kolxozchilarning shax siy yer mulklari va uy xo‘jaliklari hisobidan keskin kengaytirildi. 1950-yilda sovet siyosiy rahbariyati tomo- nidan kolxozlarni yiriklashtirish va ularni muta- xassislar bilan ta’minlash siyosati boshlandi. 171 Mazkur siyosat nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy-mafkuraviy maqsadlar- ni ham ko‘zlagan edi. Mavjud mayda kolxozlar o‘rniga yanada yirik- roq kolxozlar tuzildi. Sovet hukumati joylardagi partiya idoralari orqali kolxozlar faoliyati ustidan qat’iy nazorat o‘rnatdi. Bu O‘zbekistonda ham kolxoz qurilishi jarayonining siyosiylashtirilganidan dalolat beradi. MA’LUMOT UCHUN Urushdan keyingi yillarda O‘zbe- kistonda xomashyo yetishtirish sohasi jadal sur’atlar bilan rivojlantirildi. Neft, ko‘mir qazib olish, elektr energiyasi, mineral o‘g‘it- lar, po‘lat ishlab chiqarishni jadal sur’atlarda oshirib bo rish iqtisodiyotning xomashyoga yo‘naltirilganli gini yanada mustahkamladi. Mazkur davrda sovet tuzumining qatag‘on siyosati davom etib, bu jarayon fan va ma- daniyat namoyandalariga qarshi o‘tkazilgan kampaniyalarda o‘z aksini topdi. Markazning ko‘rsatmasi bo‘yicha, respublika siyosiy rah- bariyati ilm-fan, adabiyot va san’atning ba’zi vakillarini «feodal o‘tmishni ideallashtirishda va undagi ayrim arboblarning o‘zbek halqi tari- xidagi roliga «nomarksistik» yondashish orqali baho berganliklari uchun ayblagan edi. O‘zbekiston SSR kommunistik partiyasi markaziy komitetining 1952-yil fevraldagi X ple- num qarorlarida bir qator o‘zbek olimlari va ma- daniyat arboblarining ijodlari qattiq tanqid qilin- di, xalq og‘zaki ijodi asarlariga o‘ta salbiy baho berildi. «Alpomish» xalq dostonini esa mutlaqo jaholatparastlikda ayblashdi. Biroz keyinroq «feodal o‘tmishni ideallashtirganliklari» uchun Oybek, Maqsud Shayxzoda, Shukrullo, Hamid Sulaymonov va boshqalar qatag‘on qilindi. 1. 1949 va 1950yillarda Moskvaning paxtachi likni rivoj lantirish bo‘yicha O‘zbekiston oldiga qo‘ygan rejasi nega bajarilmadi? Sabablarini ko‘rsating. 2. Sovet hukumati joylarda gi partiya idoralari orqali kolxozlar faoliyati ustidan qat’iy nazorat o‘rnatishidan maqsadi nima edi? IJODIY FAOLIYAT 171 Jahon tarixidan olgan bilim laringizga tayanib quyidagi savollarga javob bering. 1. Nima uchun respublikalarda non va oziqovqatning narxi oshib ketdi? 2. Shu yillarida qishloq xo‘jalik so hasida qanday siyosat olib boril gan? 3. Shukrulloning «Ka fansiz ko‘milgan lar» asarida 50yil lar sovet qatag‘on siyosati aks etgan. IJODIY FAOLIYAT MA’LUMOT UCHUN Bu davrda O‘zbekistonda turli sa- noat korxonalari qurilgan. Mirzacho‘l, Surxon-Sherobod va Qarshi cho‘lining o‘zlash- tirilishi natijasida ekin maydonlari kengaytiril- gan. Sovet Ittifoqi boshqaruviga kim kelishidan qat’i nazar, undagi ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy hayot asoslari keyingi yillarda o‘zgargan emas. 1970-yillarda «SSSRda rivojlangan sotsialis- tik jamiyat» qurilgani e’lon qilingan bo‘lsa-da, amalda sovet hokimiyati qo‘l ostida yashayot- gan xalqlarning turmush darajasi dunyoning ilg‘or mamlakatlarinikidan ancha orqada qoldi. 1960yillar boshida shaharlarda, hatto non ham y etishmasdi. 1962yil 1iyundan hukumat vaqtincha go‘sht va yog‘ning narxini oshirish ga majbur bo‘ldi. Bu odamlar , avvalo, ishchilar orasida nor ozilikni keltirib chiqardi. 1963 yildan boshlab huku mat chetdan g‘alla sotib ola boshladi. 172 173 Mirzacho‘lning o‘zlashtirilishi 1970–1980-yillarning o‘rtalaridagi davr O‘zbekiston dehqonchiligi uchun juda og‘ir kech di. Paxta maydonlarining kengayib borishi O‘zbekiston ekologiyasining buzilishiga sabab bo‘ldi. XX asrning 60-yillaridan sug‘oriladigan ekin maydonlarining kengaytirilishi natijasida Orol dengiz iga Amudaryo va Sirdaryodan quyiladi- gan suv miqdori yildan-yilga kamaya bordi. Oqi- batda Orol dengizida suv sathi jadal sur’atlar- da pasayib, u quriy boshladi. Dengiz suvining sho‘rlanishi kuchayib, baliq va boshqa suv jo- nivorlari keskin kamayib ketdi. Orol dengizining qurib borishi Markaziy Osiyo mintaqasi hamda qo‘shni davlatlar ekologiyasiga misli ko‘rilma- gan darajada salbiy ta’sir ko‘rsatdi. 1. «O‘zbekiston iqtisodiyotining bir to monlama rivojlantirilishi» deganda ni mani tushundingiz? 2. Sanoat korxonalari qanday maqsadlarda qayta jihozlandi? 3. Hunarmandchilikning rivoj topishiga ni malar to‘siq bo‘ldi? Sizningcha, yakka tar tibdagi hunarmandchilikning taqiqlanishi ga nima sabab bo‘lgan bo‘lishi mumkin? IJODIY FAOLIYAT BILASIZMI? 1959yil 15martda O‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining birinchi sekretari lavozimiga Sharof Rashidov (1917– 1983) saylandi. U bu lavozimda umrining oxirigacha samarali faoliyat ko‘rsatdi. Sharof Rashidov atoqli davlat, siyosat va jamoat arbobi hamda mashhur yozuvchi bo‘lgan. 1917-yil 8-noyabrda Jizzaxda tug‘ilgan. U 1950–1959-yillarda O‘zbekiston SSR Oliy Soveti Prezidiumining raisi lavozimida iste’dodli tashkilotchi va mohir rahbar sifatida yaxshi taassurot qoldirdi. Sh. Rashidov rahbarligida O‘zbekiston iqtisodiyoti va madaniyatini rivojlantirishda muayyan muvaffaqiyatlar qo‘lga kiritildi. Paxtachilikni rivojlantirish, yangi yerlarni o‘zlashtirish, 1966yildagi zilziladan so‘ng Toshkentni qayta tiklash ishiga u ko‘p kuchquvvat va g‘ayratini sarfladi. Toshkent metropoliteni qurilishi uning tashabbusi bilan boshlangan. Metropolitenning birinchi navbati (9 ta bekat) 1977yil noyabrda ishga tushirildi. 1977-yil 7-oktyabrda qabul qilingan SSSR- ning yangi Konstitutsiyasi milliy respublikalar huquqini rasmiy chekladi va Markazga keng vakolatlar berdi. 1978-yilda O‘zSSR ham o‘z konstitutsiyasini qabul qildi. Konstitusiya da belgilangan qoidalar faqat qog‘ozda bo‘ilb, amalda o‘sha davrdagi hukmron partiyaning g‘oyalari quvvatlanar, barcha tashkilotalarda asosiy rahbarlik lavozimlari kommunistlar par- tiyasi qo‘lida edi. O‘zbekistonda ham xuddi butun Ittifoqda bo‘lgani singari respublika Oliy Soveti hech qaysi masalani partiya komitetlaridan ruxsat olmasdan hal qila olmagan. Komsomol va boshqa tashkilotlar partiya idoralarining ko‘rsatmalarini bajarishga majbur bo‘lganlar. Buyruqlarni bajarmagan rahbarlar o‘z lavozimlaridan ozod etilgan. Sovet hoki- miyati davrida partiya nomenklaturasi (partiya organlari bilan kelishib tayinlanadigan lavozim- lar) deb atalgan tartib-qoida mavjud bo‘lgan. Bu qoidaga ko‘ra, mas’ul lavozimlarga faqat Yüklə 18,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|