N. M. Kayumova

Pet Lagogikaning asosiy tushunchalari
Tarbiya
Ta’lim
Ma'lumot
P e d a g o g i k
hodisa 
bo'lib,
yosh 
avlodga
ilmiy bilimlar sis-
temasini, malaka
va ko'nikmalarni
maxsus metod va
vositalar 
orqali
rejali 
ravishda
singdirib
Ijtimoiy 
zarur
bilimlar, 
muayyan
ko'nikma va malakalarni
o'quvchilarga singdirish,
ularning ongiga, xulqiga
ta'sir etish, dunyoqarashi
va 
bilish 
faolligini
rivojlantirishdir. 
U
insonni 
mehnatga,
hayotga tayyorlashning
Asosiy pedagogik
tushuncha 
bo'lib,
uning ijtimoiy hayot
voqealarini obyektiv
aks 
ettirishdir.
Ma’lumot 
kishini
bilishga 
bo'lgan
talabini 
ta'minlab,
undagi qobiliyatlarni
ma'lum 
darajaga
11

---

borish va uning
natijasida 
har
t o m o n l a m a
s h a k l l a n g a n
kishini 
tarbiya-
lashni 
maqsad
qilib qo'yadi.
asosiy vositasi hisob­
lanadi. 
Ta’lim 
berish
jarayonida tarbiya va
ma’lumotning 
maqsadi
amalga oshiriladi. Ta'lim
ikki tomonlama jarayon
- o'qitish va o'qishni o'z
ichiga oladi.
ko'taradi va ama­
liy faoliyatga tay­
yorlaydi. 
Ma'lumot
ta'limning 
nati-
jasi 
bo'lib, 
u
kishi 
tomonidan
bilim, 
malaka 
va
k o ' n i k m a l a r n i
mustaqil egalashdir.
O'qitish 
- pedagogik faoliyat bo'lib, u bilim, ko'nikma va
malakalarni bolalarga singdirish, ularning bilim va amaliy
faoliyatiga rahbarlik qilishdir.____________________________________
O'qish - bolalarning bilim, malaka, ko'nikmalarni egallashdagi
amaliy faoliyatidir. U o'quvchilarning har tomonlama rivojlanishini
ta ’minlaydi.____________________________________ ______________
MAKTABGACHA PEDAGOGIKANING BOSHQA
FANLAR BILAN BOG'LIQLIGI
Maktabgacha pedagogika fani jamiyat va insonni o'rganuvchi 
fanlar bilan chambarchas bog'langan. Pedagogika ijtimoiy 
hodisa sifatida tarbiyani o'rganar ekan, sotsiologiya, anatomi- 
ya, fiziologiya, psixologiya, umumiy pedagogika fanlari, falsafa 
bilan chambarchas bog'liqdir. Chunki mazkur fanlar tarbiya­
ning maqsadi va vazifalarini o'rganish metodologiyasini belgi­
laydi. Jamiyat to'g'risidagi materialistik falsafa tarbiya masala- 
siga asoslangan holda yondashish imkonini beradi.
Tarixiy materializm pedagogika tarbiyaning sinfiy mohiya- 
tini ochib berish, uning paydo bo'lishi va rivojlanishi ijtimoiy 
hodisa ekaniigini, jamiyat hayotida va kishi shaxsining rivoj­
lanishida tarbiyaning rolini bahoiashga yordam beradi. Didak­
tik masalalarni ishlab chiqishda pedagogika bilish nazariya- 
siga suyanadi, axloqiy tarbiya masalalarini o'rgatishda peda­
gogika etikaning axloq to'g'risidagi ta'limotiga, estetik tarbi­
yaning maqsadini, yo'llarini, metodlarini belgilashda etika fa- 
niga asoslanadi.

---

Etika axloqni nazariy jihatdan asoslab, yosh avlodni, uning 
axloqiy tarbiyasi muammolarini, inson shaxsini shakllantirish- 
da axloqiy g'oyalar rolini tushunishni chuqurlashtiradi.
Estetika - insonlarni voqelikka, san'atga estetik munosabat- 
larni rivojlanishining umumiy qonuniyatlarini o'rganadi, nafo- 
sat tarbiyasining ilmiy asosi bo'lib xizmat qiladi.
Fiziologiya pedagogikaning tabiiy-ilmiy bazasi bo'lib, u bi­
rinchi navbatda inson oliy nerv faoliyatining rivojlanishi, nerv 
sistemasining xususiyatlari, sezgi organlari, tayanch-harakat 
apparati, yurak-tomir va nafas olish sistemalari va shu kabi- 
larning rivojlanishi haqidagi ma'lumotlarga tayanadi. Hozir­
gi zamon fiziologiyasi eng muhim pedagogik muammolar­
ni to'g'ri hal etishda: bola rivojlanishiga, uning qobiliyatlari- 
ni shakllantirishga muhit, irsiyat va tarbiyaning ta'siri va shu 
singarilarni begilashda pedagogikaga yordam beradi. O'sib bo- 
rayotgan organizm tuzilishining va harakat qilish qonuniyat- 
larining asosiy tamoyillarini ochib beruvchi yosh fiziologiya­
si ta'lim-tarbiya berish masalalarini ishlab chiqish uchun katta 
ahamiyatga ega. Fiziologiyaning oliy nerv faoliyati, nerv siste­
masining tipologik xususiyatlari to'g'risidagi xulosalarni pe­
dagogikaga o'quv-tarbiya jarayoni metodikasini ishlab chiq- 
ishda, bolalar faoliyatlari uchun yaxshiroq sharoitlar yaratish- 
da yordam beradi.
13

---

Maktabgacha pedagogika bola tarbiyasida uning yosh va 
psixologik xususiyatlarini hisobga olib boradi. Shu bois, pe­
dagogika uchun pedagogik psixologiyaning bola xususiyatlari, 
ularda o'tadigan psixik jarayonlarning qonuniyatlari haqida­
gi ma'lumotlar muhimdir. Shunga ko'ra pedagogikaning psi- 
xologiya fani bilan bog'liqligi an'anaviy tus olgan.
Hozirgi zamon pedagogikasi ko'p tarmoqli fan bo'lib, av- 
valo, u tarbiya ijtimoiy hodisa ekanligi jihatidan pedagogi­
ka tarixi bilan bog'lanadi. Pedagogikaning boshqa fanlar bi­
lan bog'lanish tizimida etnografiya, xalq pedagogikasi alohida 
o'rin tutadi.
Umumiy pedagogika guruhi - uzluksiz ta'lim jarayonining 
o'ziga xosligini asoslab beruvchi oila pedagogikasi, maktabga­
cha pedagogika, maktab pedagogikasi, kasb-hunar talim i pe­
dagogikasi, oliy ta'lim pedagogikasi, maxsus pedagogika kabi 
tarmoqlarga bo'lingan.