N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

 
4.4.
Neftda erigan gaz zahiralarini hisoblash 
Neftda erigan gaz zahiralarini aniqlash hisoblash sanasida neftning gaz bilan 
to‘yinganligi bo‘yicha bajariladi. Agar neftning gaz bilan to‘yinganligi haqidagi 
ma‘lumotlar bo‘lmasa, tegishli qatlam bosimida hisoblash sanasida neftda erigan gaz 
miqdori neftda gazning eruvchanlik egri chiziqlari bo‘yicha aniqlanadi. Gaz 
zahiralarini hisoblash uchun quyidagi ma‘lumotlarlarga ega bo‘lish kerak: r - neft 
uyumidagi o‘rtacha qatlam bosimi (hisoblash sanasida izobara xaritasi bo‘yicha 
hisoblanadi, MPa); Q
1
- hisoblash sanasida neftning chiqarib olinadigan (sanoat 
miqyosidagi) qoldiq zahiralari, t; G
P

hisoblash sanasida o‘rtacha gaz omili, m
3
/t; G 

hisoblash sanasida (r bosimda) grafik bo‘yicha hisoblangan neftda gazning 
eruvchanligi, m
3
/t. 
Unda gaz zahiralari V (m
3
) teng bo‘ladi:
G
P 

G bo‘lganda V=Q
1
G , 
(1.31) 
G
P 

G bo‘lganda V=Q
1
G
r
. 
(1.32) 
Neftning gaz bilan to‘yinganligini (hisoblash sanasida) chuqurlikdan olingan 
neft namunalarini tahlil qilish orqali aniqlash yaxshi natija beradi. Unda neftda erigan 
gaz miqdori neftda erigan gaz zahiralarini hisoblashda dastlabki (boshlang‘ich) 
ma‘lumot bo‘lib xizmat qiladi. 
Neftni chiqarib olishda uning qatlamda qolgan qismidan bosim pasayishi bilan 
gaz ajralib chiqa boshlaydi, bunda erigan gaz rejimida va gaz qalpog‘i rejimida 
zaminda qolgan neftdan qo‘shimcha olinishi mumkin bo‘lgan gaz miqdori ham 
hisobga olinadi. 

---

54 
Bu holda neftda erigan gaz zahiralarini hisoblash formulasi quyidagi 
ko‘rinishga ega bo‘ladi: 
V
0
=Q
0
G
0
−Q
ol.
b
0
p
o

o
f−Q
ol.
(b
0
−b)p
o

o
f−Q
ch.o.
G
o 
,
(1.33) 
bunda V
0

standart sharoitlarda neftda erigan gazning olinadigan zahiralari, 
m
3
; Q
0

standart sharoitlarda neftning balans zahiralari, m
3
; Q
ol.

standart 
sharoitlarda chiqarib olinadigan neft zahiralari, m
3
; Q
ch.o.

standart sharoitlarda 
chiqarib olinmaydigan neft zahiralari, m
3
; b
0
- p
0
bosimda uyumni ishlatishning 
boshlanish sanasidagi qatlam neftining hajmiy koeffitsienti; b

p
o
qoldiq bosimida 
uyumni ishlatishning yakuniy sanasidagi qatlam neftining hajmiy koeffitsienti; G
0 

0,1 MPa bosimda trapda o‘lchangan dastlabki gaz omili; G
k 

p
o
qoldiq bosimda 
neftda erigan qoldiq gazning miqdori, m
3
/m
3
; p
k
- qatlamdagi qoldiq bosim, MPa; 

o

p
o
bosimdagi gazning siqiluvchanlik koeffitsientiga tuzatish; 
f

temperaturaga 
tuzatish [(1.23) ga qarang]. Hisoblashni soddalashtirish uchun odatda p
o
=1 MPa ga 
teng deb qabul qilinadi. 
Demak, qatlamda chiqarib olib bo‘lmaydigan neftda ajratib olib bo‘lmaydigan 
erigan (qoldiq) gaz, shuningdek, neftning chiqarib olinishi va neftning kirishishi 
hisobiga hosil bo‘lgan g‘ovaklar bo‘shlig‘idagi erkin gaz qoladi. So‘ngra qoldiq 
bosim qiymati p
o
ni va shu bosimda neftda qoldiq gazning eruvchanligini aniqlash 
mumkin bo‘ladi. 
Suv bosimli rejimdagi konlarda neftda erigan gazning chiqarib olinadigan 
zahiralari faqat olinadigan neft zahiralari bo‘yicha aniqlanadi, boshqa rejimdagi 
konlarda esa neftning balans zahiralari (1.33) formulasi bo‘yicha hisoblanadi. 
Boshqa rejimdagi (suv bosimsiz) neft uyumlari uchun neftda erigan gazning 
balans zahiralarini V hisoblashda M.A. Jdanovning birmuncha o‘zgargan shakldagi 
formulasidan foydalaniladi: 
V=Q
ajr
p
o
+Q
ch.o.
[p
0

q]

Q
n
p
o
,
(1.34) 
bunda 
Q
ajr

chiqarib olinadigan neft zahiralari, t; 
Q
ch.o
.

chiqarib 
olinmaydigan (qoldiq) neft zahiralari, t; 
Q
n

neftning chiqarib olinishi va zamindagi 
neftning kirishishi hisobiga hosil bo‘lgan g‘ovak bo‘shlig‘ining hajmi, m
3
; 
q

1 t 

---

55 
neftdagi qoldiq erigan gaz miqdori (1 MPa qoldiq qatlam bosimida), m
3
; 
p
o
 

uyumni 
ishlatishning yakuniy bosqichida shartli ravishda 1 MPa ga teng deb qabul qilingan 
qoldiq mutlaq qatlam bosimi. 
Demak, zaminda gazning yo‘qoladigan miqdori (ya‘ni, chiqarib olinmaydigan 
gaz) 1 MPa ga teng qoldiq qatlam bosimida chiqarib olib bo‘lmaydigan neftdagi 
qoldiq gaz miqdori va neft zahiralarini chiqarib olinishi natijasida hosil bo‘lgan 
g‘ovak bo‘shlig‘idagi erkin gazdan tashkil topgan. 
Neftning (chiqarib olinadigan va chiqarib olinmaydigan) balans zahiralaridagi 
gazning balans zahiralari qatlam neftidan olingan namunalardan o‘lchangan gaz 
omillari bo‘yicha aniqlanadi. 
Neftda erigan gaz zahiralarini hisoblashda (1.34) formulaga nisbatan (1.33) 
formuladan foydalanish yaxshi natija beradi.