N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

3. Azot (N
2
) miqdoriga ko'ra (hajm hisobida %): 
- past azotli 
0 - 3; 
- kam azotli 
3 - 10; 
- o'rtacha azotli 10 - 30; 
- yuqori azotli 
30 dan ortiq; 
4. Karbonat II oksidi (CO
2
) miqdoriga ko'ra (hajm hisobida %): 
- past miqdorli 0 - 3; 
- kam miqdorli 3 - 10; 
- o'rtacha miqdorli 10 - 30; 
- yuqori miqdorli 30 dan ortiq; 
5. Vodorod sulfidning (H
2
S) miqdoriga ko'ra (hajm hisobida %):
- Oltingugurtsiz 0,001 gacha; 

---

11 
- kam oltingugurtli 0,001 - 0,3; 
- o'rtacha oltingugurtli 0,3 - 1,0; 
- yuqori oltingugurtli 1,0 dan ortiq. 
Tabiiy gazlarning bunday mufassal tasniflanishiga asosiy sabab, uning 
tarkibidagi komponentlarning miqdoriga (ayniqsa, kondensat, CO
2
, H
2
S kabi 
moddalar miqdoriga) qarab konda tabiiy gazni tayyorlash inshootlari har xil bo'ladi. 
Oltingugurtsiz va kam oltingugurtli konlarda tabiiy gazni oltingugurtdan tozalovchi 
inshootlar qurilmaydi. 
Tabiiy gazlarni uzoqqa uzatish uchun ular quritilgan (ya'ni tarkibida suv 
bug‘lar bo'lmasligi kerak), kondensatdan to'la tozalangan, mexanik moddalarsiz va 
agressiv gazlarsiz (N, CO
2
, H
2
S) holda tayyorlangan holda bo'lishi kerak. Ana shu 
aytib o'tilgan tozalash jarayonlarini birortasi ham bajarilmay qolmasligi kerak, aks 
holda iste'molchining gazdan foydalanuvchi qurilmalarida falokatli hodisalar yuz 
berishi mumkin. 
1.2. Gazning fizik xususiyatlari 
Turli gazlarning fizik xususiyatlari 1.2-jadvalda keltirilgan. Gazning holati uch 
parametr 

bosim (P), temperatura (T) va solishtirma hajm (V) (yoki zichlik 

) bilan 
tavsiflanadi. Parametrlar oralig‘idagi bog‘lanishlar gazning harakatlanishini 
ifodalaydi. Bularni aniqlash gaz sanoatida turli amaliy masalalarni hal etishda asosiy 
rol o‘ynaydi. 
Termodinamik hisoblashlarda standart sharoit sifatida t=0
0
C, P=0,1 MPa qabul 
qilingan. Gaz sanoatida turli hisoblash ishlarida esa t=20
0
C va P=0,1 MPa (GOST 
2939-63) qabul qilingan. 
Uglevodorod gazlarining zichligi va qovushqoqligi ularning asosiy 
xususiyatlari hisoblanadi. 
Z i ch l i k
 
(

) 

odatda gazning nisbiy zichlik qiymati (havoga nisbatan) 
ishlatiladi. Gazning zichligi deganda bir xil bosim va temperaturada bir birlik 
hajmdagi (1 sm
3
, 1 m
3
) gaz massasining shunday sharoitdagi havo hajmi massasiga 

---

12 
bo‘lgan nisbati tushuniladi. Neft gazlarining zichligi 0,554 dan (metan uchun) 0,695 
gacha va undan yuqori (geptan uchun) bo‘lishi mumkin. 
Qovushqoqlik 

turli tezlikda bir-biriga nisbatan parallel siljiyotgan gazlarning 
ikki qati orasida hosil bo‘ladigan ichki ishqalanish kuchi. Uglevodorod gazlarining 
qovushqoqligi juda kam. Quruq uglevodorod gazining qovushqoqligi 0°S da 13

10
-6 
Pa

s, havoniki 17

10
-6 
Pa

s. Bosim past bo‘lganda temperaturaning ko‘tarilishi bilan 
havo va gazning qovushqoqligi ham o‘zgaradi. Bosim 4 MPa

s gacha bo‘lganda 
gazning qovushqoqligi kam o‘zgaradi, undan yuqori bosimda esa ortib boradi (1.3-
jadval). 

---

13 
1.2-jadval