N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

 
1.4. Gazlarning holat tenglamalari 
Gaz va gaz kondensat konlarini ishlash va ishlatishda gazlarning fizik 
xususiyatlarini o‗rganish muhim ahamiyatga ega. Gaz holatini belgilovchi 
ko‗rcatkichlarga bocim, harorat, hajm, macca kabi ko‗rsatkichlar kiradi. Tajribalar 
shuni ko‗rsatadiki, bu ko‗rcatkichlar baravariga o‗zgarca, u holda gaz holatini 
xarakterlovchi qoununiyatlarni keltirib chiqarish qiyin bo‗ldi. SHuning uchun ham bu 
ko‗rcatkichlarning birortacini o‗zgartirmay, qolganlarini o‗zgartirib gaz holatini 
xarakterlovchi tenglamalar keltirib chiqarilgan. 
Boyl - Mariott qonuni. 
Ingliz olimi Boyl (1662 y.) va undan bexabar holda 
fransuz olimi Mariott (1676 y.) berilgan gaz massasi uchun doimiy haroratda uning 
hajmi bosimga nisbatan teskari proporsional ravishda o‗zgarishini aniqlaganlar (1.6-
rasm). 
1.6-rasm. 
Doimiy 
haroratda 
gaz 
bosimining uning hajmiga bog‘liqligi
. 
Gaz 
Gaz 

---

22 
Agar 
p
1
bosimda gaz hajmi 
V
1 
va 
p
2 
bosimda V
2 
ga teng bo‗lsa, quyidagi 
proporsiyani yozish mumkin: 
(1.10) 
Boyl-Mariot qonunining boshqa ko‗rinishi: doimiy haroratda berilgan gaz 
massasi uchun bosim va hajmning ko‗paytmasi doimiy qiymatga ega 
(pV = 
const). 
Grafik tarzda doimiy haroratda gaz bosimining hajmiga nisbatan bog‗liqligi 
izoterma deb ataladigan chiziqlar bilan ifodalanadi. 
Gaz zichligi 
,
(1.11) 
p
1 
va 
p
2 
bosim va ρ
1
va ρ
2
zichligi uchun
(1.12) 
V
1
va 
V
2
qiymatlaridan foydalanib, quyidagi holatni izohlab berish mumkin: 
(1.13) 
Bu tenglik izotermik jarayonda gazning zichligi uning bosimiga to‗g‗ri 
proporsional ekanligini ko‗rsatadi. 
Quyidagi holatlarda real gazlarga Boyl-Mariott qonunini tegishli o‗zgartirishsiz 
qo‗llash sezilarli xatoliklarga olib keladi: 
1) qatlam bosimi bir necha atmosfera bo‗lgandagi gaz zahirasini aniqlash; 
2) yuqori bosimdagi kompressorlar mahsuldorligini hisoblash; 
3) yuqori bosimdagi gaz quvurlarini hisoblashlarda yuqori bosimlar sharoitida.