N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

 
 
6.5. Gaz va gazkondensat quduqlardagi asoratlar bilan kurashish 
maqsadida bajariladigan yer osti ta’miri ishlari 
Qatlamni va quduqlarni muddatdan oldin suvlanishining oldini olish uchun, 
ishlash jarayonida qo‗yidagi boshqarish usullari qo‗llaniladi. Quduqlar ishining 
texnologik tizimlarini optimallashtirish bilan suvlarning til va konus hosil qilishini 
kamaytirishga erishiladi, ko‗p qatlamli konning yuqori o‗tkazuvchanlikka ega 
bo‗lgan qatlamlaridagi suvning ildamlanish harakatini bartaraf etish uchun esa bir 
vaqtda – ajratib ishlatish usuli qo‗llaniladi. 
Neftni suv bilan siqib chiqarish sharoitida neft konlarini ishlashda qatlamdan 
qatlamdan olinayotgan suyuqlikning 98% suvlanishiga qadar kuzatiladi. Shuning 
uchun suv yo‗lini berkitishdagi ta‘mirlov ishlarini amalga oshirish faqatgina quduq 
muddatidan oldin suvlanish paytida maqsadga muvofiq. Ajratish – ta‘mirlash 
ishlarining asosiy maqsadli loyihaviy bera oluvchanlik koeffitsiyentiga erishish 
uchun qatlamni ishlatishni optimal sharoitini yaratishdan iborat. 
Quduqlarning suvlanish yo‗llarini ochiq – oydin tasavvur etish bilan ajratish 
ishlarining maqsadini, tanlangan usulni va uni amalga oshiruvchi texnologiyani 
asoslashni aniq ifodalash mumkin. Suvning kirib kelish yo‗llarini o‗rganishda kon 
geofizikasi tadqiqot usullari qo‗llaniladi: mustahkamlanmagan quduqlarda esa 
radiaktiv indikator haydash usuli, termometriya, impulsli neytron – neytronli karotaj 
(INNK), azot va boshqa usullar. 
Biroq bu usullar har doim ham ishonchli emas. Shuning uchun suv oqimi yo‗lini 
ajratish bilan bog‗liq masalalarni adratish ishlarini natijalariga asoslangan holda 
sinalgan yo‗l bilan hal etish kerak. 

---

188 
6.6. Qatlam suvlaridan muhofaza qilish – izolyatsiya ishlarini loyihalash 
Barcha ajratish – ta‘mirlash ishlarini maqsadga muvofiq holda uch ko‗rinishda 
bajarish mmukin: mustahkamlovchi quvurlar birikmasini va sement halqasini 
nogermetikligini bartaraf etish; alohida qatlamlarni o‗chirish; qatlamning alohida 
suvlangan oraliqlarini, qalinlik bo‗yicha joylashish o‗rni va suvlanish tavsifidan 
qat‘iy nazar o‘chirish, shu bilan birga quduqlarda suv haydash hamda kesmasini 
boshqarish. 
G‗ovaklar, yoriqlar va boshqa turli o‗lchamdagi kanallar suv oqimining yo‗llari 
bo‗lishi mumkin. Oqimni ajratish usulini va suv qabul qilish kesimini boshqarishni 
texnologik nuqtai nazardan ajratuvchi materiallarning dispersiyalanish boschiqiga 
qarab qo‗yidagi guruhlarga bo‗linadi: 
1) Tamponaj eritmasini qatlam g‗ovaklariga sizilishi; 
2) Ingichka – dispergatsiyali tamponlovchi materiallar suspenziyasi; 
3) Donalangan tamponlovchi materiallar suspenziyasi; 
4) Mexanik moslanmalar va qurilmalar. 
Zarralarning g‗ovaklarga kirishi g‗ovak (d,) va zarralarning (d,) o‗lchamlariga 
bog‗liq. Agar d,>10d bo‗lsa, bunda sochilgan (dispersiyali) zarralar g‗ovak kanallari 
bo‘ylab erkin harakatlanadi. d,<3d da o‗tish bo‗lmaydi; 3< d,/ d,<10 bo‗lganda d,/5d, 
ko‗proq yuz beradigan suyuqliklar sizilishidagi kolmatatsiasi sodir bo‗ladi. Agar 
yoriqning kengligi d zarra diametridan ikki barobar ortiq bo‗lsa d >2d dan, zarralar 
yoriqlar bo‗yicha erkin harakatlanadi deb hisoblanadi. Bundan ko‗rinib turibdiki 
g‗ovaklar uchun 3 >d/d>10; yoriqlar uchun 1< d/ d<2 bo‗lgan ingichka dispersli 
materiallar kiradi. Hozirgi vaqtda ko‗pgina turli xil tamponlovchi materiallar taklif 
etilgan. Tamponlovchi to‗siqlarni yaratish mexanizmini fizik hodisalar va kimyoviy 
reaksiyalarga asoslangan. Tamponlovchi materiallarini turli xil mumlar (SD-9, S-10) 
polimer eritmalari (gipan, SFM, metas, tampakril va hokazolar), organik birikmalar 
(qovushqoq gazsizlantirilgan neft; karbonsuvli erituvchilar, mazut, bitum va 
parafinga to‗yintirilgan; neft empulsiyalari, neft oltingugurt kislotalari aralashmalari 
va hokazolar), kremniyli birikmalar (selikagel) va boshqa noorganik jismlar (natriy 
silikati, kalsiylangan soda va boshqalar) asosida yaratish mumkin. 

---

189 
Zarrali eritmalarni sochilish muhiti bo‗lib, suvlar yoki karbon suvchillar 
asosidagi suyuqliklar va shular qatorida g‗ovaklarda siziluvchi tamponlovchi 
materiallar ham xizmat qiladi. Dispersion faza sifatida sement, gil, parafin, yuqori 
oksidlangan mum, rubraksa, yong‗oq po‗chog‗i poliolefinlar (polimerlar), magniy, 
yog‗och qipig‗i, teri, asbest, so‗ndirilgan ohak, qum, graviy, burg‗ilovchi eritmaning 
og‗irlagichlari, rezina va neylon sharchalarni qo‗llash taklif etiladi. 
Mexanik moslamalar va uskunalarga quvurlar, xvostovik yoki kichik diametrli 
qo‗shimcha quvurlar birikmasini misol qilish mumkin. 
G‗ovak muhitni jipslab berkitish mexanizmi bo‗yicha bu usullar saralangan va 
saralanmagan usullarga bo‗linadi. Saralab ajratish usuli ikki guruhga ajratiladi: 
1) Suvda erimaydigan va neftda eriydigan, materiallarning g‗ovak bo‗shlig‗ini 
jipslab berkitishni hosil qiluvchi saralangan ajatuvchi rayegentlar; 
2) Qatlam neftiga ta‘sir etmaydigan va qatlam suvi bilan aralashganda 
materiallar g‗ovak bo‗shlig‗ini jipslab berkitishni hosil qiluvchi saralangan ta‘sirdagi 
ajratuvchi reagentlar. 
Bir yoki bir necha ta‘mirlov – ajratish ishlarini bajarganda, har bir ajratish usuli 
o‗zining samarali qo‗llash doirasiga ega. Uni mahsuldor qatlam yoki suvlantiruvchi 
qatlamning geologik – fizik xususiyatlariga, quduq konstruksiyasiga, gidrodinamik 
sharoitlarga, berilgan kondagi ta‘mirlovchi ajratish ishlarini o‗tkazish tajribasiga, 
materillar va texnika bilan jihozlanganligiga bog‗liq holda tanlanadi. Juda keng 
ko‗lamda sement suspenziyasi va SD-9 mum tarkibi qo‗llaniladi.