Namangan davlat universiteti qadriyatlar falsafasi moduli dasturi
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ULUGBEK
Nomi SHarq musulmon olamidagina emas, G’arbdagi xristian dunyosida ham bir necha asrlar mobaynida yod etilib va e'zozlanib kelinayotgan buyuk zotlardan biri sohibqiron Amir Temuming suyukli nabirasi, SHohruh Mirzoning o’g’li — Muhammad Tarag’ay— Mirzo Ulug’bek hazratlari (1394—1449 yillarjdir. Xazrat Alisher Navoiy ta'biri bilan aytadigan bo’lsak, Amir Temur naslidan chiqqan 22 Ulug’bekdek sultonni, olam xali ko’rgan emas. Mirzo Ulug’bek—sultonlar o’rtasida donishmand, donishmandlar tepasida esa sulton sifatida tarixda ma lum va mashhurdir. Jahonda Ulug’bek nomi bilan shuhrat qozongan Muxammad Tarag’ay 1394 yil 22 martda turildi. Bobosi Amir Temuming katta xotini Saroymulk—Bibixonim tarbiyasini olib ulg’aydi. Amir Temur unga alohida e'tibor bilan qaragan. Saroyda bo’ladigan maslahatlar, olimlar bilan bo’ladigan uchrashuvlar va suhbatlarda, chet ellardan kelganlami qabul qilishlar, shuningdek, harbiy mashqlar va yurishlarida Ulug’bekni ishtirok ettirgan. Amir Temur o’z nabirasi Ulug’bekni qilichboz sarkarda zmas, balki buyuk olim bo Tib etishishini orzu qilgan va shu yo’lda unga homiylik qilgan. Mirzo Ulug’bek yoshlik paytlaridanoq qaerda boTmasin, olimlar, shoirlar, san'atkorlar, ulamolar, shayxlar, dunyoga taniqli allomalar davrasida bo’lgan, ilmiy bahslardan ma'naviy bahra olgan, ilhomlangan, ulardan ko’p narsa o’rgangan, asta-sekin ko’zi pishib, aqli teranlashib, fikran boyib, dunyoqarashi kengayib va chuqurlashib borgan. Buyuk bobosi Amir Temur vafot etgan paytda 15 yoshda, Movarounnahmi boshqarishdek og’ir, murakkab vazifa topshirilganda Mirzo Ulug’bek endigina 39 yoshga to’lgan edi. Ammo uning podshohligi temuriylar saltanatining saodatli davri sanaladi. Hta murakkab, alg’ov-dalg’ovli va ziddiyatli bir sharoitda yashagan va shakllangan Ulug’bek mamlakatning siyosiy va iqtisodiy xayotini boshqarish bilan bir katorda ilmiy ishlar bilan shug’ullangan, olimlarga rahnamolik qilgan, o’z ustida tinimsiz ishlab, o’tmish ilmiy bilim xazinalarini tinmay o’rganish, mutolaa qilish, ilmiy-falsafiy tafakkurini mutassil kengaytirish va chuqurlashtirish bilan mashg’ul bo’lgan. Ulug’bek Ahmad Farroniy, Muso Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy singari o’tmishdoshlarining falsafa, mantiq, tarix, matematika, astranomiya, tabiatshunoslik va fiqxga oid asarlarini katta qizihish bilan o’rgandi. YUnon olimlaridan Platon, Aristotelb, Ptolomeyning klaesik asarlari bilan tanishdi. Ilm-fan va madaniyatning, tarix ilmi va falsafaning Ulug’bek e'tiboridan chetda qolgan biron-bir sohasi bo’lgan emas. O'tmish ajdodlardan, xususai, Markaziy Osiyo qomusiy aql egalaridan qolgan madaniy meros, umuminsoniy mazmundagi ma'naviy qadriyatlar Ulug’bek ilmiy- falsafiy dunyoqarashi rivojida manba bo’lib xizmat qildi. Ulug’bekning bshgami va tafakkuri zamondoshlaridan bir necha bor o’zib ketgan edi. Ulug’bek boshqa ko’pgina hukmdorlardan farqli, o’laroq, ham davlat arbobi, ham asl olim sifatida faoliyat ko’rsatdi, olimlikni arboblik, arboblikni olimlik bilan qo’shib olib bordi, ilmu amal yo’lini o’z faoliyatida birlashtirdi. Davlat arbobi sifatida qurilish ishlarini haddan tashqari rivojlantirdi, poytaxtni me'morchilik san'ati bilan bezadi, ulkan binolar bilan obod qildi, o’zigacha boshlangan qurilishlami nixoyasiga etkazdi. Mirzo Ulug’bek hukmronligi davrida adabiyot, san'at, tarix, falsafa, tibbiyot bilan bir qatorda matematika, astranomiya ham tez rivojlagadi. O’zi allomai jahon hisoblangan Mirzo Ulug’bek fan va madaniyat taraqqiyotiga alohida ahamiyat berib, atrofiga o’z zamonasining eng buyuk olimlari— atoqli astronomlar va matematiklarni to’plab, ular bilan yaqin ilmiy muloqotda bo’lib, ilmiy yo’nalish va yo’l-yo’riqlar berib turdi. Mirzo Ulug’bek hayoti, amaliy faoliyati ilm-fan taraqqiyotiga bag’ishlangan edi. U ilm yordamida kelajakni oldindan ko’rdi. Ulug’bekning astronomiya va boshka fanlar sohasidagi kashfiyotlari va ilmiy ta'limotlari insoniyatning keyingi ilmiy tafakkuri rivojiga favqulodda muhim zamin tayyorlab berdi. Mirzo Ulug’bek tavalludining 600 yilligiga bag’ishlangan tantanali yig’ilishda (1994 yil 15 oktyabrb) so’zlagan nutqida Birinchi Prezidentimiz aytganidek, «Taqdir bu ulug’ zotning zimmasiga behad ulkan va mashaqqatli vazifalar yukladi. Buyuk sarkarda Amir Temur bunyod etgan saltanatning vorisi bo’lishdek mislsiz sinov aynan unga nasib etdi. O’zining cheksiz aql-idroki; azmu qat'iyati, odilona siyosati bilan Mirzo Ulug’bek qariyb qirq yil mobaynida Movarounnahr diyorining donishmand hukmdori bo Tib, xalqlarning azaliy orzusi — tinchlik, totuvlik, har tomonlama taraqqiyotni qaror toptirish yo’lida mislsiz shijoat va matonat ko’rsatdi». Uning umumbashariy qadriyatlarga qo’shgan xissasi beqiyos bo’lib, u bugungi kukda ham hayotimizda ulkan ahamiyat 23 kasb etmoqda va O’zbekistonning xalqaro obro’sini oshirish yo’lida katta xizmat qilmoqda. Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|