Namangan davlat universiteti xalqaro munosabatlar va diplomatiya tarixi
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ENG YANGI DAVRDA XALQARO MUNOSABATLAR VA DIPLOMATIYA REJA
|
Nazorat uchun savollar:
1. Vashington konferensiyasiga muvofiq “To’rtlar shartnomasi”ni tuzgan davlatlar va ularning maqsadlari nimadan iborat edi? 2. Versal shartnomasiga muvofiq Millatlar Ligasini tuzish bo’yicha Fransiya, Angliya va AQSh proektlarining bir-biridan farqi nimada? 3. Birinchi jahon urushi yakuniga ko’ra, Germaniyaga nima uchun ko’ngillilardan iborat 100 ming qo’shin saqlash huquqi berildi? 4. Birinchi jahon urushi yakuniga ko’ra, Avstriya-Vengriyaga qanday choralar ko’rildi? 166 5. Vashington konferensiyasiga ko’ra, Yaponiya qaysi hududlarni Xitoyga berishga majbur bo’ladi? 6. “To’qqiz davlat shartnomasi”ning maqsadi haqida so’zlab bering! ENG YANGI DAVRDA XALQARO MUNOSABATLAR VA DIPLOMATIYA REJA: 1. Ikkinchi Jahon urushi arafasida xalqaro munosabatlar. 2. Ikkinchi jahon urushiga SSSRning tortilishi. 3. Tub burilishning amalga oshirilishi va Stalingrad va Kursk janglarining tarixiy ahamiyati. 4. Tub burilishdan so’ng fashizmga qarshi koalitsiya davlatlarining hamkorligi. 5. Shimoliy Afrikadagi harbiy harakatlar. 6. Italiyaning kapitulyasiyasi va fashistik blokning inqirozi. Tayanch so’z va iboralar: A. Gitler. B. Mussolini. Myunxen bitimi. “Vays” rejasi. I. V. Stalinning qatag’onchilik siyosati. 10 yillik shartnoma. Pol’shaning bo’lib olinishi. Fin urushi. “Uchlar ittifoqi”. Ikkinchi jahon urushining boshlanishi. Fransiyaning bosib olinishi. SSSRga hujum. Barbarossa rejasi. Moskva uchun jang. Stalingrad qamali. Tub burilish. Tehron konferensiyasi. Ikkinchi front. Ikkinchi jahon urushi arafasida xalqaro munosabatlar. 1933- yilda Germaniyada Gitlerchilar hokimiyat tepasiga kelishi bilanoq dunyoni bo’lib olish uchun urushga tayyorlana boshladi. Shuni aytish kerakki, dastlabki mo’ljallarga ko’ra, gitlerchilar “hayotiy kenglik”ni ta’minlash bo’yicha harbiy harakatlarga 1942–1945- yillarda kirishishni mo’ljallagan edilar. Biroq, vujudga kelgan vaziyat bu harakatlarning boshlanishini tezlashtirdi. Birinchidan, Germaniyaning harbiylashuvi, uning qurolli kuchlarining tezlik bilan o’sishi gitlerchilar uchun 167 ichki qiyinchiliklarni keltirib chiqardi. Mamlakatga aholining noroziligi tug’dirishi mumkin bo’lgan moliyaviy-iqtisodiy tanglik xavf solar edi. Gitlerchilar paydo bo’lgan qiyinchiliklarni bartaraf etishning eng oddiy va tez usuli boshqa mamlakatlarning boyliklarini bosib olish hisobiga iqtisodiy bazani kengaytsrishda deb bildilar. Buning uchun esa urushni boshlash kerak edi. Ikkinchidan, ingliz- fransuz-amerika lageri hukmron doiralarining beparvolik bilan yo’l qo’yib berishi Germaniya va boshqa fashistik-militaristik davlatlarni agressiv harakatlarni tezlikda boshlab yuborishga undar edi. Natsistlar Germaniyasi qo’shinlarining 1936- yil martda Reyn zonasiga bostirib kirishi jazosiz qoldi. 1936- yil yozda Italiya-Germaniya Ispaniya ichki ishlariga aralashib, uning hududlariga kira boshlangan paytda G’arb davlatlari o’zlarining “aralashmasliklarini” ma’lum qildilar va bu bilan agressorlarga yo’l qo’yib berdilar. 1937- yilning iyulida Yaponiyaning Xitoyga hujum qilishi ham G’arb davlatlarining qarshiligiga uchramadi. G’arb davlatlari hukmron doiralarining fashist agressorlarga nisbatan yumshoqligi 1938- yil 29–30- sentyabrda Myunxen bitimi bilan yaqqol namoyon bo’ldi. Bu bitim Buyuk Britaniya bosh vaziri N. Chemberlen, Fransiya bosh vaziri E. Dalade, Germaniyaning fashist diktatori A. Gitler va Italiyaning fashist diktatori B. Mussolini tomonidan imzolangan. Sudet viloyatini Chexoslovakiyadan ajratib olib Germaniyaga berishni, shuningdek, Vengriya va Pol’sha hukumatlarining Chexoslovakiyaga nisbatan bo’lgan hududiy da’volarini qondirishni nazarda tutgan. Bu bitim ikkinchi jahon urushining ochilishiga imkoniyat yaratdi. Natijada Angliya Chexoslovakiyani qurbon qilib, Germaniyani ataylab SSSRga qarshi qo’ydi. Bu masalada Fransiya uni qo’llab-quvvatladi. Myunxen bitimi o’z o’rnida xalqaro huquqlarning oyoqosti qilinishini bildirardi. Kuch ishlatish tahdidi yo’li bilan birorta ham o’q otilmasdan, Chexoslovakiya taqdiri uning ishtirokisiz hal etilgan edi. Mamlakat aholisining chorak qismi yashaydigan o’z hududining beshdan bir qismidan mahrum bo’ldi, qudratli chegara mudofaasi qurilmalari, og’ir sanoatning yarmi qo’ldan ketdi. 168 Yevropada kuchlar nisbatining keskin o’zgarishi qit’ada natsistlar hukmronligi o’rnatilishi uchun aniq shart-sharoitlarni yuzaga keltirdi. Gitler avvalroq urush boshlash imkoniyatiga ega bo’ldi. Urush muddati 1939-yilga surib qo’yildi. Millatlar Ligasi o’z obro’sini yo’qotdi, agressorga ko’pchilik bo’lib zarba berish g’oyasiga putur yetdi. Butun dunyo oldida Angliya va Fransiyaning Yevropa xavfsizligini ta’minlash borasida qobiliyatsiz ekanligi ayon bo’lib qoldi. Germaniya o’z bosqinchilik siyosatini ushbu mamlakatlar boshliqlari qo’llab- quvvatlashiga muhtoj bo’lmay endilikda bejazo harakat qilish mumkin edi. Myunxen bitimi natijasida SSSR xalqaro miqyosida yakkalanib qoldi. Gitler va Chemberlen o’zaro hujum qilmaslik haqida nemis-ingliz deklaratsiyasiga imzo chekdilar. Bu bilan Germaniyaga Sharqiy Yevropada bemalol harakat qilish erkinligi berildi. Xuddi shunday deklaratsiya 1938- yilning dekabrda Germaniya va Fransiya o’rtasida imzolandi, bu esa Sovet Ittifoqi bilan o’zaro hamkorlik haqidagi shartnomaning ahamiyatini yo’qotdi. Myunxen bitimining AQSh tomonidan qo’llab-quvvatlanishi va uning Yaponiya tomonidan ma’qullanishini hisobga oladigan bo’lsak, kelgusida SSSR ga qarshi antisovet koalitsiyasi tuzilishi mumkinligi yaqqol ko’rinib qoldi. Ingliz va fransuz siyosatchilari Myunxen bitimi SSSRga qarshi Sharqda natsistlar bosqiniga yo’l ochganini yashirib o’tirishmasdi. Biroq voqealar rivoji Germaniya va SSSR to’qnashuvi yaqin orada ro’y berishi xususidagi homcho’tlar noto’g’riligini ko’rsatdi. Gitlerchilar va ularning ittifoqchilari birinchi navbatda birmuncha kuchsizroq raqiblarga zarba berishga qaror qilishdi. 1939- yil 15- martda Chexoslavakiyaning mustaqil davlat sifatida mavjudligi barham topdi. 1939- yilnng martda natsistlar Litvaga qarashli Klaypeda (Memel) port shahrini bosib oldilar. 1938- yilning kuzidayoq Germaniya Pol’shadan Gdansk (Dansig)ni “reyx”ga qo’shishni va “Antikomintern pakti”da ishtirok etishni talab qilgan, ammo rad javobini olgan edi. 1939- yil bahorda Berlin qaytadan Varshavaga talabgor bo’lib chiqdi. Pol’shaning Germaniya bilan SSSR ga qarshi qaratilgan ittifoqqa kirmasligini 169 bilgan Gitler 1939- yil aprelda Pol’sha davlatini yo’q qilish rejasini ma’qulladi. “Vays” deb nom olgan plan ishlab chiqildi. U “kutilmagan kuchli zarbalar” berishni va “tezlikda muvaffaqiyatga” erishishni ko’zda tutar edi. Germaniya qurolli kuchlari oliy bosh qo’mondonligi shtabi boshligi V. Keytelshshg 1939- yil 3- apreldagi buyrug’i bilan “Vays” planini amalga oshirish 1939- yil 1- sentyabrdan boshlab “istalgan paytda” boshlanishi kerak edi. Germaniyaning siyosiy rahbariyati “imkoni boricha Pol’shani yakkalab qo’yishga”, Angliya, Fransiya va Sovet Ittifoqining Pol’sha ishlariga aralashishiga yo’l qo’ymaslikka intildi. Hujum qilmaslik haqida Pol’sha-Germaniya deklaratsiyasini gitlerchilar bekor qilishdi. Germaniya Angliya bilan tuzgan dengiz bitimiga bir tomonlama tartibda rioya etmasligini bildirdi. Aprel oyida italyan fashistlari Albaniyani bosib oldilar. Urushning boshlanishi arafasida antifashistlar kurashiga I. V. Stalinning qatag’onlik siyosati katta zarar yetkazdi. Sovet ittifoqidagi qatag’on to’lqinlari G’arbdagi keng jamoatchilikka salbiy ta’sir ko’rsatdi. SSSR ning siyosatiga ishonchsizlikni keltirib chiqardi, kommunistlar bilan sotsialistlar o’rtasidagi hamkorlikda jiddiy to’sqinliklar paydo bo’ldi. Yevropada yuzaga kelgan yangi holatda G’arb davlatlari Myunxen kursini amalga oshirish borasidagi o’z taktikalarini o’zgarishlariga to’g’ri keldi. Ulkan miqyosdagi harbiy to’qnashuvlarga qarshi bo’lga holda, Angliya va Fransiya o’z mamlakatlari mudofaasini mustahkamligi yuzasidan bir qator tadbirlarni amalga oshirildilar. Parlamentlar yirik harbiy harakatlar uchun pul ta’minotlarini tasdiqdan o’tkazishdi. Angliyada umumiy harbiy majburiy xizmat joriy etildi. Kichik mamlakatlar, shu jumladan Pol’sha va Ruminiya agressiya bo’lgudek bo’lsa ingliz – fransuz ittifoqi tomonidan himoya etilishi kafolatini oldilar. Biroq, G’arb davlatlari bu mamlakatlar himoyasi bilan shug’ullanishni istamas edi. Ular faqatgina Germaniyani yangi agressiyalarda ushlab qolish uchun tazyiq o’tkazishni o’ylashar, buning bilan esa, “Ikkinchi Myunxen”ga yo’l ochib berishardi. Ammo 170 Angliya va Fransiyaning uzoqni ko’ra biluvchi siyosat arboblari agressiyaga qarshi SSSR bilan hamkorlik qilishni astoydil yoqlashardi. 1939- yil 17- aprelda sovet hukumati G’arb davlatlariga harbiy konvensiya va majburiyatlarda tenglikka asoslangan o’zaro yordam to’g’risidagi uch tomonlama shartnoma tuzishni taklif etdi. Bunda Boltiq va Qora dengiz oralig’ida joylashgan davlatlarga agressiya bo’lgan taqdirda ularga yordam ko’rstaish ham ko’zda tutilgandi. Lekin, Angliya bunday yordam ko’rsatish haqidagi shartnomani tuzishga shoshilmas, Pol’sha va Ruminiya borasidagi bir tomonlama majburiyatlar bilan SSSRni chalg’itishga urindi. Faqatgina Gitler va Mussolini 22- mayda Germaniya bilan Italiya o’rtasida harbiy ittifoq, ya’ni “Po’lat shartnoma”si imzolangach, Moskvada uch tomonlama muzokaralar boshlandi. Angliya hukumatga qarshi muxolifatda bo’lgan siyosiy kuchlar tazyiqi, qolaversa Fransiyaning qistovi va Germaniya tomonidan xavf-xatarning o’sib borayotganligi oqibatda ushbu muzokaralarga rozilik bildirdi. Muzokaralar g’oyat sekinlik bilan oldinga siljidi. Angliya va Fransiya so’zdagi o’zaro hamkorlik prinsiplarini qabul qilib, amalda bu majburiyatlarning hammaga to’la taalluqli ekanligiga rioya qilishni istamas edi. Iyul oyining oxirlariga borib shartnoma matni asosan ishlab chiqilgan bo’lsada, ingliz hukumati o’z diplomatlariga Moskvada shartnomaga erishishni chippakka chiqarish haqida ko’rsatma berdi. Tor xudbinlik tasavvurlari va Stalin siyosatiga ishonchsizlikdan kelib chiqib, Angliya Germaniyaga sharqqa agressiyasini davom ettirish imkoniyatini yaratish, uch tomonlama muzokaralar bilan esa Germaniyaga tazyiq o’tkazish, shu bilan birga sovet-german yaqinlashuviga to’sqinlik qilishni afzal bo’lardi. Shu bilan birga, Angliya 1939- yil mayda bozor munosabatlarida hamkorlik qilish va qayta bo’lib olish borasida maxfiy muzokaralar olib bordi. London gitlerchilariga Berlin bilan munosabatlarni yaxshilash va nemislarning G’arbga intilishdan qaytishi evaziga yirik chekinishlarga ham roziligini shama qildi. Germaniya Pol’shaga hujum qilish uchun tinimsiz tayyorgarlik ko’rdi. U Angliyani bartaraf qilishni istar va ingliz siyosatdonlari ongida hademay kelishuvga 171 erishilishi mumkinligi haqidagi xira manzalarlarni chizar, shu bilan birga ingliz va fransuz ittifoqchilarni SSSR bilan muzokaralrni uzishga undardi. Ayni paytda Berlin istagan paytida Sharqqa qo’l uzatish erkinligi sharti bilan keng ko’lamli german-ingliz bitimini tuzish uchun “eshik”ni katta ochib qo’ygan edi. G’arb mamlakatlari iyul oyining oxirida G’arbiy masalalar bo’yicha muzokaralarni boshlash haqidagi sovet takliflarini qabul qilishdi, ammo bu borada tezkorlik ko’rsatishmadi. Ikkinchi darajada mavqega ega bo’lgan harbiy boshliqlardan iborat bo’lgan ularning missiyasi sekin suzadigan kemaga o’tirib Moskva tomon yo’lga chiqdi va 11- avgustda manzilga yetib oldi. Delegatsiya muzokaralari imkoni boricha uzoqroq muddatga cho’zish vazifasi yuklatildi. Angliya missiyasi ushbu delegatsiyani safa oxirida ko’rish kafolatiga muyassar bo’ldi. Har ikkala delagatsiya ham harbiy konvensiyasini imzolash huquqiga ega emasdi. Angliya va Fransiya bilan Sovet Ittifoqi hamkorlikka erishish maqsadida SSSR tomonidan agressiyani bartaraf etish uchun qo’yiladigan kuch va qo’shinlarning aniq harakat yo’nalishlari xususiyatdagi harbiy harakatlarning uch varinatdan iborat takliflarni ilgari surdi. Ingliz va fransuz missiyalari aniq masalalarni muhokama etishdan cheklanib, muzokaralarni boshi berk ko’chaga olib kirishdi. Pol’sha hukumati Germaniya agressiyasini daf etishda o’z hududiy chegaralaridan sovet qo’shinlarini o’tkazib yuborish taklifini rad etdi. Angliya va Fransiya Varashavaga zarur ta’sirlarni o’tkaza olmadilar, bu bilan Moskva muzokaralarining qimmati yo’qqa chiqarildi. 1939- yil avgustda uchala mamlakat G’arbiy ittifoqi tuzilganida edi, Germaniyaning Pol’shaga bosqiniga Yevropaning urush maydoniga aylanishiga aniq to’siq qo’yilishi imkoni yaratilgan bo’lardi. Biroq bu voqea sodir bo’lmadi. G’arb mamlakatlarining Germaniya bilan qarama-qarshiliklarini boshqa davlatlar hisobiga, ayniqsa SSSR hisobiga hal etishga bo’lgan sa’yi harakatlari yanada yuksaldi. Angliya va Fransiyaning konservativ doiralari G’arbda so’l kuchlarning o’sishiga umid bog’lashardi. Ular SSSR ning tashqi siyosatiga shubha bilan qarashar, boshqa mamlakatlarda sodir bo’layotgan inqilobiy harakatlarda uning 172 qo’lib or deb o’ylashardi. Stalin qatag’onlari oqibatida qizil armiya oliy rahbariyatining jazoga tortilishi natijasida jangovar tayyorgarlikning pasayishi ham ko’pchilik davlatlarning diqqat e’tiborida edi. Natijada jahon va Yevropa siyosatida Rossiyaga ikkinchi darajali mavqe bilan qarashlar tasdiq topa boshladi. Albatta, Myunxen bitimidan so’ng I. Stalinning G’arb davlatlari siyosatiga ishonchsizligi ortdi, Moskva muzokaralarida esa ular ko’rsatgan xulq-atvor hech qanday yaxshilikdan darak bermadi. Ayni paytda sovet rahbariyati tomonidan muammolarni yechishda zarur qat’iylik chidam va mahorat ko’rsatilmadi, Yevropa mamlakatlar bilan bitimlar buzish, antifashist kuchlarni jipsligiga tahdid solayotgan xavf-xatarning kuchayib ketishiga putur yetkaza olmadi. Barcha tomonlarning o’zaro hamkorligini ta’minlovchi imkoniyatlardan foydalanilmadi. Germaniya va uning ittifoqichilari o’z harbiy qudratlarini oshirar edi. Nemis qo’shinlari I. V. Stalinga ishonmaydigan va mamlakat mustaqilligini himoya etishda SSSRga tayanishga istamayotgan hukumat boshqarayotgan Pol’shaga hujum qilishga tayyor edi. Moskva Angliya SSSRni Germaniya bilan urushga tortib, o’zi bir chapda tomoshabin bo’lib qoladi, deya o’yladi. Fransiya o’z mustaqilligini sezilarli darajada yo’qotib, Angliya siyosati pog’onasiga o’ynardi. AQSh Angliya - Fransiya nuqtai nazorini tushunardi. Sovet hukumati harbiy tahdid o’sib borayotgan favqulodda holatlar tazyiqi bilan Moskvaga yo’l topishning qiyin sharoitida hujum qilmaslik to’g’risidagi Germaniya taklifini qabul qildi. Berlin uch tomonlama ahdnomalar borligi sharoitidagi mushkulliklarni yaxshi bilar va shunga ko’ra SSSRni “beteraflashtirish” fikriga zo’r berardi, u ham G’arbda, ham Sharqda birdaniga urush olib borishdan o’zini olib qochardi. 1939- yil bahorda Germaniya elchixonalar yo’li bilan german-sovet munosabatlarini yaxshilash mumkinligini bildirdi. Ammo sovet tomoni Angliya va Fransiya bilan ahdnomaga erishishga intilib, Germaniya bilan bevosita yaqinlashishdan o’zini tiydi. Keyinchalik esa, uch tomonlama muzokaralar inqirozga yuz tutgach, nemislar taklifini muhokama qilish boshlandi, oxir oqibatda sovet tomoni Germaniya tashqi ishlari vaziri Ribbentropning Moskvaga kelishiga 173 rozi bo’ldi. 23-avgust ertalab Robbentrop Moskvaga uchib keladi. U bilan I. V. Stanlin va V. M. Molotov o’rtasida muzokaralar olib boriladi. 1939- yil 23- avgustda hujum qilmaslik haqidagi 10 yillik shartnoma imzolandi. Bu shartnomaning maxfiy qo’shimcha ahdnomasiga muvofiq, Germaniya va SSSR Sharqiy Yevropada o’zlarining ta’sir doiralarini bo’lib oldilar. Har ikki mamlakat manfaatlari, avvalo, Pol’sha davlati bilan bog’liq edi. Sovet tomoni G’arbiy Ukraina, G’arbiy Belorussiya va Bessarabiya (1921- yilda boy berilgan) hududlarini qaytarib olmoqchi edi. Shuningdek, Germaniya Boltiqbo’yi mamlakatlariga da’vo qilishdan ham voz kechdi. Germaniya bilan SSSR shartnomaga muvofik, Pol’shaga bir vaqtda qo’shin kiritishlari kerak edi. SSSR bu majburiyatni bajarmadi. 1939- yil 1- sentyabrda Germaniyaning bir o’zi Pol’shaga bostirib kirdi va Ikkinchi jahon urushini boshlab berdi. 3- sentyabrda Angliya va Fransiya Germaniyaga qarshi urush e’lon qildi. SSSR 1939- yil 17- sentyabrda Pol’sha hududiga qo’shin kiritdi. Ko’p o’tmay Brestda nemis qo’mondoni T.Guderian va sovet generali S. M. Krivosheiy qo’mondonligida Pol’shaning bo’lib olinishi munosabati bilan qo’shma sovet – german paradi o’tkazildi. Biroq ayni paytda Molotov va Ribbentrop imzolagan “qo’shimcha maxfiy protokol har ikkala tomonning Boltiq dengizidan to Qora dengizga bo’lgan hududda qiziqish doirasi”ni aniqlab bergan bo’lib, bu jamoatchilikdan sir tutildi. Ushbu protokol loyihasi Germaniya tarafidan taqdim etilgan bo’lib, unda SSSR uchun muhim ahamiyatga ega, ammo bir tomonlama mujburiyatlar – Germaniyaining sharqqa yurishining chegaralari qayd etilgandi. Protakolda Germaniyaning Latviya, Estoniya va Finlyadiyaga (1939-yil sentyabr oxirida bunga Litva hal kiritildi) hujum qilmaslik majburiyati ko’rstailgan bo’lib, bu sovet rahbariyatining SSSR xavfsizligini ta’minlashdagi muhim tadbiri sifatida belgilangandi. German qo’shinlarining harakatlanishi Pissa, Narev, Visla va Sop daryolari chiziqlari bilan chegaralanar, Pol’sha davlati ixtiyoridagi Ukrain va Belorus aholisi yashaydigan viloyatlarning keyingi taqdiri SSSR ning rroziligisiz 174 hal etilmasligi lozim edi. Germaniya SSSR ning 1918-yilda Ruminiya tarkibida kirgan Bessarabiyaga bo’lgan qiziqishini tan olgan edi. Ikkinchi jahon urushi bahonasida SSSR o’z hududlarini kengaytirish va chegaralarini mustahkamlashga kirishdi. 1939- yil 30- noyabr – 1940- yil martda SSSR bilan Finlyandiya o’rtasida harbiy to’qnashuv bo’ldi. Bundan SSSR manfaatdor edi. O’zaro urush natijasida SSSR Finlyandiyaning bir qator hududlarini (Leningradga chegaradosh yerlar) tortib olib, shimoliy-G’arbiy chegaralarini mustahkamlab oldi. 1940- yil yozda SSSRning rasmiy talabi bilan Ruminiya Bessarabiya va Shimoliy Bukovinani sovetlarga berishga majbur bo’ldi. 1940- yil iyunda Estoniya, Latviya va Litva sovet qo’shinlari tomonidan bosib olinib, SSSRga kiritildi. 1940- yil aprel-mayda nemis-fashist qo’shinlari Daniya va Norvegiyani istilo qildi, 1940- yil 14- mayda Niderlandiya, 28- mayda Belgiya taslim bo’ldi. Shundan so’ng fashist qo’shinlari Lyuksemburg va Gollandiyani bosib olib, ular hududi orqali Fransiyaga (22-iyunda taslim bo’ldi) bostirib kirdi. Sovet hukumati fashistlar Germaniyasini Yevropaning navbatdagi poytaxtini bosib olishi munosabati bilan tabriklab bordi. Internatsionalning direktivalarida fashizmga qarshi targ’ibotni to’xtatish haqidagi talablar paydo bo’ldi. 1940-yil 27- sentyabrda Germaniya, Italiya va Yaponiya davlatlari Berlinda “uchlar ittifoqini tuzish” haqidagi shartnomaga imzo chekishdi. 1940-yil 28- oktyabrda fashistlar Italiyasi Gretsiyaga bostirib kirdi. 1940-yil 20–24 noyabrda Vengriya, Ruminiya va Slovakiya “uchlar ittifoqi”ga qo’shildi. 1941-yil martda esa Bolgariyaning monarxiya-fashistik hukumati ham bu ittifoq safiga ko’shilishga rozilik bildirdi. 1940-yil 18-dekabrda Gitler SSSRga qarshi urush haqidagi 21-sonli direktivasi “Barbarossa” rejasiga imzo chekdi. Fashistlar Germaniyasi SSSRga qarshi urush boshlashdan oldin 1941-yil 6–17-aprelda Yugoslaviyani bosib oldi. Shu yilning 13-aprelda SSSR Yaponiya bilan betaraflik haqida kelishib oldi. 1941- yil 20-may – 1-iyunda fashistlar Germaniyasi Krit orolini egalladi. 18-iyunda esa hujum qilmaslik va hamkorlik haqida Germaniya-Turkiya shartnomasi imzolandi. |