Nashrga tayyorlash markazi k. B. Us mo nov

a —sun'iv; b —yarim sun’iy; C — tabiiy;
I -qayd ctuvchi tcrmo EH K asbobi.
Tcrmobo'yoq usuli asbobning qizdirilgan qismlari yuza haroratini aniqlashda qo'llaniladi va oddiy, ko'rgazmali, biroq aniqlik darajasi yuqori cmas.
Kcsuvchi asbobning tutashuv yuzalaridagi va tutashuv yuza- sining turli nuqtalaridagi haroratni o'lchashda har xil tcrmojuftlik usullari ko'p qo'llanilmoqda.
Sun’iy tcrmojuftlik usuli kcskich haroratini kcsuvchi tig' atrofida xromcl—alumcl yoki xromcl-kopcl tcrmojuftlik yordamida o'l- chashga asoslangan (4.4-rasm). Kcskichda uning quyi asosidan old yuzaga qarab 1...2 mm diamctrli tcshik parmalab ochiladi. Tcshik old yuzaga 0,2...0,4 mmga yctmay qoladi. Tcshikka tcrmojuftlik qo'yiladi. Tcshikni kcsuvchi tig'ning old va orqa yuzalari bo'ylab turli nuqtalarda joylashtirib, asbobning kcsish tig'idagi harorat maydoni haqida tasavvur hosil qilish mumkin.
Yarim sun’iv tcrmojuftlik usulida (4.4-rasm, b) bitta izolatsiya- langan o'tkazgich kcsuvchi tig'ning tadqiq ctilayotgan yuzasiga olib chiqiladi, asbobning o'zi (tanasi) csa ikkinchi o'tkazgich bo'lib hisoblanadi. Tabiiy tcrmojuftlik usulida asbob va zagotovkaning o'zi o'tkazgich bo'ladi, tcrmojuftlikning kavshari—kcsuvchi tig'ning old va orqa yuz.alaridagi tutashuv yuzasidir (4.4-rasm, d).
Ishlov bcrish paytida asbob va zagotovka bir-biriga nisbatan joyini o'zgartiradi va shu sababli tcrmo EH K ni qo'zg'almas qayd ctuvchi asboblar 1 ga uzatish uchun maxsus konstruksiyali toko- syomniklarni qo'llash zarur. 4.4-rasm, d da ko'rsatilgan zagotovka izolatsiyasi parazit tcrmojuftliklar ta'sirini bartaraf qilish uchun
zarur, biroq parazit termojuftliklarning roli asbob tutashuv yuza- larining harorati yuqori bolganda katta emas va o'ichash aniqligini birmuncha pasaytirish hisobiga, zagotovka izolatsiyasidan voz kechib, keskich izolatsiyasini saqlagan holda qurilmani sodda- lashtirish mumkin.
Qayd etuvchi asbob ko'rsatkichlarini Selsiv darajalariga o'tkazish uchun termojuftlik oldindan maxsus usulda tarirovka qilinishi kerak.
Optik pirometriya usullari kesish hududida issiqlikning taqsimlanishi haqida uning issiqlik tarqalishini qayd etish orqali tasavvur hosil qilish imkonini beradi. Bu usullar murakkab optik qurilmalar yoki fctcclektrik datchiklar qolllanishi bilan bogliq.
Keskichda va ishlov berilayotgan materialda haroratning taqsimlanish tabiatini yoki harorat maydonini aniqlash qattiq jismlarda issiqlik almashinuv nazariyasi asosida EHM va issiqlik hodisalarini elektr modellashni qolRagan holda hisoblab chiqish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Harorat maydonlarini nisbatan sodda matematik yo‘llar bilan maqbul injenerlik vechimlarini topish imkonini beruvchi issiqlik manbalari usulidan foydalanish tufayli tuzish mumkin bo‘ldi. Bu usulning mohiyati shundaki, istalgan shakldagi, harakatdagi yoki turg'un, vaqtincha yoki uzluksiz faolivat ko‘r- satuvchi issiqlik manbasi ta ’si rida issiqlik o'tkazuvchan jismda paydo bolluvchi harorat maydonini lahzali nuqtaviy manbalar tizimining ta'siri tufayli yuzaga keluvchi harorat maydonlari u yoki bu kombinatsiyasining natijasi sifatida hosil qilish mumkin.
4 .5-rasmdan ko'rinib turibdiki, tajriba yo'li bilan hosil qilingan izotermalar (infraqizil nurlanish usulidan foydalanilgan) hisob- langaniga mos keladi.
4.5-rasm. Tajriba va hisoblash orqali
olingan harorat maydonlarini qiyoslash
(ishlov berilayotgan material — pmlat,
kesish tezligi u = 23 m/rnin. kesish
qalinligi a = 0,6 mm, keskich
burchaklari y=30⁼. cz=7°).

2. 
   Kesish haroratiga ta’sir qiluvchi omillar
   

Ko‘p sonli tajribalar asosida kesish haroratini aniqlash uchun empirik formulalar chiqarilgan. Bu formulalarda kesish harorati kesish sharoitlarini xarakterlovchi ko'p o'zgaruvchilarning funk- siyasi hisoblanadi:
0 = /(C_l(, u, t, S, y, a, ^),
bu yerda C_H — zagotovka va asbob materialining fizik-mexanikaviy xossalari va ishlov berish sharoitlariga bog‘liq bo’lgan koeffitsiyent.
Kesishga sarflanuvchi ish qancha katta bolsa, boshqa sharoitlar teng bo'lgan holda, kesish harorati shuncha yuqori boiadi. Ishlov berilayotgan materialning qattiqligi va mustahkamligi ortib borishi bilan kesish harorati kolarlladi (4.0-rasm).
Ishlov berilayotgan materialning issiqlik olkaziivchaniigi va issiqlik sig'lmi ham katta ta’sir ko'rsatadi. Ishlov berilayotgan materialning issiqlik oltkazuvchaniigi qancha yuqori bolsa, issiqlikning qirindi va zagotovkaga olislr jadalligi yuqori boilac^i, demak, keskieh kamroq qiziydi. Qirindi va zagotovka tomonidan qabul qilinuvchi issiqlik miqdori ishlov berilayotgan materialning issiqlik sig'lmiga bogliq.
4.0-rasm, a dan ko'rinib turibdiki, polatga ishlov berishda qirindining oirtacha harorati cho’yanga, xususan, aluminiyga ishlov berishdagiga qaraganda ancha yuqori, bu hoi plastik deformatsiyaning katta ishi va old yuza ishqalanishining ishi tufayli yuzaga keladi. Cho'yanga ishlov berishda qirindiga oliv/chi issiqlik miqdorining kamayishi cho'yanni kesishda qirindining uvoq ko'rinishida bolísniga bogliq. Aluminiyning issiqlik olkaziivchaniigi polat va cho’yanga qaraganda ancha yuqori bolganiigi sababli (issiqlik) dcformatsiya hududidan qirindida qoluvchi issiqlik miqdorini keskin kamaytii^adi.