Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Oygen fon Byom-Baverk
|
Fridrix fon Vizer
(1851–1926) “Asosiy xo‘jalik qimmatliklari qonuniyatlari va kelib chiqishi” (1884), “Tabiiy qimmatlik” (1889), “Jamoa xo‘jaligining nazariyasi” (1914) asarlari orqali birinchilardan bo‘lib “me’yoriy naflilik” iborasini ishlatdi. U, shuningdek, “tabiiy qimmatlik” tushunchani ham kiritib, tovar hajmi va jamiyat uchun naflilik munosabatlarining me’yoriy nafliligini o‘lchash lozimligini aytib o‘tadi. Menger ketidan Vizer ishlab chiqarish xarajatlarini subyektiv-psixologik yondashuv asosida tahlil qilib, ishlab chiqarish omillarini kelajakda yaratishi mumkin bo‘lgan iste’mol buyumning foydaliligini aniqlagan. U xarajalarning subyektiv nazariyasiga taya- nib, ishlab chiqarish omillarini foydalanishda inson uchun zarur bo‘lgan iqtisodiy resurs jarayoni kechishini aytadi. Raqobat sharoitida ishlab chiqarish omillari shunday taqsimlanadiki, u jamiyat uchun zarur bo‘lgan Fridrix fon Vizer (1851–1926) 268 Oygen fon Byom-Baverk (1851-1914) tovarni yarata oladi deb hisoblagan. Xuddi Mengerga o‘xshab Vizer ishlab chiqarish omillarini bir-birini to‘ldiruvchi deb hisoblaydi. Ular ichida asosiysi ishchi kuchi deb bilib, qolganlari uni to‘ldiruvchilari deb hisobladi, lekin daromad taqsimlanishida har bir omilning hissasini aniqlash lozim deb hisobladi. U ishlab chiqarishda har bir omilning qimmatligini aniqlash lozim deb aytdi. Har bir omilning hissasini hisoblash, ishlab chiqarishda undan foydalanishning turli variantlarini qo‘llash lozimligini ta’kidladi. Menger shogirdi Oygen fon Byom-Baverk (1851–1914) hisoblanadi. U ham marjinalizmga o‘z xissasini qo‘shgan. Uning “Xo‘jalik buyumlarining qimmatliligi nazariyasi asoslari” (1886) va “Kapital va foiz” (1884–1889) asarlari mashhurdir. Uning nazariyalari ichida qimmatlilik tamoyili va foizning psixologik nazariyasi jamiyatda o‘z o‘rniga ega. Byom-Baverk o‘zining qimmatlilik tamoyili orqali buyumning qimmati, foydaliligi va noyobliligini tahlil qilib, “me’yoriy foydalilik” (ma’lum hajmdagi buyumlarning me’yoriy foydaliligi)ni aniqlagan. Bu o‘rinda qimmatlikni u hajm nuqtayi nazaridan qaragan. Zaxira qimmatini hisobga olib, olim uning turli me’yoriy naflilik holatini tahlil qila olgan. Mengerga qaraganda Byom Baverk obyektiv va subyektiv naflilikni ajrata olgan. Uningcha obyektiv naflilik – bu inson farovonligiga xizmat qiladi hamda bozorda shakllanadi (boshqacha aytganda, talab va taklif asosida shakllangan narxdir). Subyektiv naflilik esa – bu ma’lum bir shaxs uchun buyumning zarurlilik holatidir. Byom Baverk subyektiv naflilik asosida bozor munosabatlari sharoitida narxlar shakllanishi va ularni vaqt bilan bog‘liqligini ko‘rsata olgan. Foizning psixologik nazariyasi Byom Baverkda kapital to‘g‘risida tushuncha bilan bog‘liq. U foizni kapital sarmoyasi deb bilmagan, balki kapitalni ishchi kuchi va yer omillari bilan barobar ishlab chiqarishning mustaqil omili deb tushungan. Lekin mahsulot ishlab chiqarishda kapitalni asosiy hissasi borligini tushuntirib o‘tgan. Yer va ishchi kuchi ishlab chiqarishning birlamchi omillari bo‘lsa, kapital yer va ishchi kuchi o‘rtasidagi oraliq mahsulot deb bilgan. Foizni mavjud bo‘lishi vaqt bilan 269 Leon Valras (1834-1910) bog‘liq, u insonlarning o‘z buyum va daromadlarini ko‘paytirishi mumkin bo‘lgan psixologik qarash natijasi deb bildi. Shu sababli kreditor tomonidan bugun olishi mumkin bo‘lgan manfaatdan voz kechishi, kelajakda foiz ko‘rinishida bo‘lishi lozim deb bildi. Oxirgi natijaviy mahsulot unga sarflangan kapitalga (ya’ni yer va ishchi kuchi omili egalari olishi mumkin bo‘lgan daromaddan), ya’ni kapital egasiga foiz ko‘rinishida qaytib kelishi lozim deb bildi 162 . Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|