Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

Platonning (m.o. 
427–347) 
iqtisodiy qarashlari uchun ham xarakterli bo‘lgan. Bu uning 
«Davlat» 
va 
«Qonunlar» 
asarlarida o‘z aksini topgan. Birinchisida ideal 
Ksenofont (m.a.430-355) 

---

38 
davlat tuzumi loyihasi shakllantirilgan bo‘lsa, ikkinchisida real haqiqatga 
ancha yaqin davlat tasvirlangan
37
. Platon «Davlat» asarida ideal ijtimoiy 
tuzum nazariyasini yaratib, iqtisodiy ta’limotlar tarixiga katta hissa 
qo‘shdi. Ideal “davlat”da yashovchi kishilar uch toifaga ajratib 
ko‘rsatiladi: 
1.
Faylasuflar. 
2.
Harbiylar. 
3.
Oddiy toifa – yer egalari, hunarmandlar, savdogarlar. 
Bunda ijtimoiy manfaatlarni himoya qilishda oqsuyaklarning 
(faylasuflarning) roliga yuqori baho beriladi, negaki ular boshqa bir toifa 
– harbiylar (armiya) bilan birga, davlatning boshqaruv apparatini tashkil 
etgach, olimning fikriga ko‘ra, butun jamiyatni boshqaradi. Bunda 
faylasuflar ham, harbiylar ham hech qanday mulkka egalik qilmaydilar 
(davlat manfaatlari yo‘lida chalg‘ib ketmaslik uchun); ularning moddiy 
ta’minotini tenglik tamoyili 
asosida davlat o‘z zimmasiga oladi. Barcha 
xo‘jalik ishlari, shu jumladan, mulkka egalik 
qilish, uni tasarruf etish ideal davlatdagi 
uchinchi 
toifa 
hisoblangan–yer 
egalari, 
savdogarlar va hunarmandlar zimmasiga 
yuklanadi. Qullar – erkin fuqarolar mulki va 
shuning uchun «Davlat» muallifi tomonidan 
ular hech bir toifaga kiritilmadi. 
«Qonunlar» asarida Platon boshqa bir 
loyihani tavsiya etadi va unda davlat 
ta’minotida bo‘lgan, ya’ni yuqori toifali «fuqarolarning» moddiy 
ta’minoti to‘g‘risidagi oldin ilgari surilgan g‘oyalar rivojlantirilgan. Bu 
yerda faylasuf tenglik tamoyilida jamiyat tuzilishining ayrim ijtimoiy- 
iqtisodiy unsurlarning tavsifini boshqalardan oldin ko‘ra bilgan. Xususan, 
barcha fuqarolar, Platon fikricha, ideal davlatda (qur’a bo‘yicha) uy-joy, 
yer olishlari mumkin. Buning ustiga yer faqat unga egalik qilish va 
undan foydalanish huquqi bilan (ya’ni to‘la bo‘lmagan mulk huquqi) 
berilgan bo‘lsa ham, uni olgan kishi keyinchalik bolalarining biriga 
aynan shu shart bilan meros qoldirish imkoniyatiga ega bo‘lgan. 
37
Раззоқов А., Ташматов Ш., Ўрмонов Н. Иқтисодий таълимотлар тарихи. Дарслик. – Т.: 
“IQTISOD-MOLIYA”, 2007, 18-б. 
Platon (m.o.427-347) 

---

39 
Fuqarolar umumiy mulkining qimmati to‘rt martadan ko‘p farq 
qilmasligi kerak. 
Platonning har ikkala loyihasida o‘xshashlik mavjud: davlatni 
boshqaruv apparati (birinchi loyihada) va fuqarolar (ikkinchi loyihada) 
oltin va kumushga ega bo‘lishlari va sudxo‘rlik bilan shug‘ullanishlari 
mumkin emas. U xuddi Ksenofontga o‘xshab, dehqonchilikni 
iqtisodiyotdagi asosiy tarmoq deb hisobladi, hunarmandchilik va 
savdoni jamiyatda uncha e’tiborli bo‘lmagan mashg‘ulotlar turiga 
kiritdi. 
Antik iqtisodiy fikrlar tarixida Platon birinchilardan bo‘lib 
bahoning asosi va darajasi to‘g‘risidagi savolni o‘rtaga tashladi. Uning 
fikricha, baho davlat hokimiyati tomondan tartibga solinib turilishi 
kerak, bundan tashqari, asos sifatida shunday baho olinishi kerakki, u 
o‘rtacha foyda olishni ta’minlasin. 
Aristotelning iqtisodiy qarashlari. 
Antik dunyodagi iqtisodiy 
fikrlarning yirik namoyandalaridan biri