Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Amir Sohibqiron
bir guruh taniqli va diyonatli olimlardan tanlab, ularning har birini devoni a’lo tomonidan bir amin bilan mamlakat chekkalaridan biriga nomzod qildi, toki ular tayin etilgan tomonga jo‘nab, mamlakat ishlarining tagiga yetsinlar, agarda birorta mazlumga ziyon yetgan bo‘lsa yoki biron ojizga zo‘ravonlik ravo ko‘rilgan bo‘lsa, zarar tikanini mazlumlar oyog‘idan chiqarib, ulardan zo‘rlik bilan olingan narsa isbot qilinsa, o‘sha tomonda bo‘lgan xazina molidan ularga qaytarib bersinlar, bo‘lgan ahvolni yozib qaytsinlar va arz izzatgohiga yetkazsinlar, toki bundan keyin u (zulm) qoidalarini ulardan yiroqlashtirsinlar ” 75 . Mamlakatni iqtisodiy jihatdan barqarorlashtirish yo‘lidagi strategik islohotlar zamirida tabiiyki, turli yo‘nalishlar bo‘yicha hunarmandlarga talab yuqori bo‘lgan. Buni hisobga olgan Sohibqiron maxsus odamlar tayinlab, harbiy yurishlar davrida fath etilgan joylarda olim-u fuzalolar bilan bir qatorda o‘z ishining mohir ustalari bo‘lgan turli xil kasb-hunar egalarini aniqlab, ularni poytaxt Samarqandga jo‘natish va faoliyat olib borishlari uchun zarur sharoitlar yaratib berishni buyurgan. Chet ellardan yuzlab sohibi hunarlar, jumladan: 74 Аlisher Navoiy. Vaqfiya. 21–22-betlar. www.ziyonet.com. 75 Nizomiddin Shomiy. Zafarnoma. – T.: “Oʼzbekiston”, 1996, 369–370-betlar. 109 − Erondan musavvirlar, xattotlar, sozandalar, muarrixlar, me’morlar, qurilish ishlari bo‘yicha hunarmandlar bilan birga olimlar va din arboblari; − Kichik O‘siyodan qurolsozlar, to‘pchi muhandislar, kumushga ishlov beruvchi ustalar, g‘ish teruvchilar, arqon eshuvchi ustalar; − Suriyadan pillakashlar, tikuvchilar, to‘quvchilar, sangtaroshlar, duradgorlar, chodir tikuvchilar, kamon-yoy yasovchi ustalar, qurol- sozlar, qalpoq yasovchilar, mol tabiblari, naqqoshlar, qirg‘iydorlar, shisha idishlar va chinni ishlab chiqarish bo‘yicha muhandislar; − Turkiyadan zargarlar, movut ishlab chiqaruvchilar, sangta- roshlar, o‘q-yoy ustalari; − Halabdan mashhur paxta yigiruvchilar; − Hindistondan eng malakali g‘ish teruvchi me’morlar, quruvchilar, metall bo‘yicha ustalar, sangtaroshlar hamda zargarlar; − Tabriz va Xorazmdan imoratsozlar va naqqoshlar olib kelindi. Aksariyati qulga aylantirildi 76 . Ularning kasb sirlaridan mahalliy aholi ham bahramand bo‘lib, yangi kasb-hunarlar rivoj topib, hunarmandchilik mahsulotlarining turi ko‘paya boshladi. Ibn Arabshohning ta’kidlashicha, “Temur har qanday hunar va kasb bo‘lmasin, agar unda biron fazilat va shafoat bo‘lsa, shu kasb egalariga g‘oyatda mehr qo‘ygan edi. U tabiatan masxaraboz va shoirlarni yo‘qtirmas, munajjim-u tabiblarni (o‘ziga) yaqin tutib, ular gaplariga e’tibor qilar va so‘zlarini tinglardi 77 . Amir Temur bu bilan ikki maqsadni: bir tomondan, o‘z poytaxtini bezatish uchun Osiyoning eng yaxshi ustalarini to‘plashni, ikkinchi tomondan, vohalar va shaharlarni kengaytirib, Movarounnahr aholisini ko‘paytirishni ko‘zlagan edi. Ushbu davrda hunarmandchilik faoliyatini olib borish, uning yangi turlarini yo‘lga qo‘yish, aholining mehnatga layoqatli, lekin ishsiz yurgan qismiga 76 Ibn Arabshoh. Amir Temur tarixi (ajoyib al-maqdur fi tarixi Taymur) I kitob. – T.: Mehnat. 2018. 49- bet. 245-bet. // Vambery A. History of Bokhara from the earliest period down to the present. London. Henry S. King & Co. * 6 5 Corniiill & 12 Paternoster Row. 1873. 193-213 p..// Hilda Hukhem. Yetti iqlim sultoni. – T.: Adolat. 1999. 170-bet.// // Рене Груссэ. Империя степей. Аттила, Чингиз-хан, Тамерлан. Перевод X. Хамраева. — Алматы, 2006. 592 с. – 461, – 478, - 480, - 494 стр.// https://soglom.uz/nigoh/sohibqiron-davrida-hunarmandchilik. 77 Ibn Arabshoh. Amir Temur tarixi (ajoyib al-maqdur fi tarixi Taymur) II kitob. O ‘ zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi. –T.: Fan. 2018. 144-b. 110 turli kasb-hunarlarni o‘rgatish, kerak bo‘lsa o‘z faoliyatini boshlash uchun davlat xazinasidan sarmoya ajratish va boshqa qulay shart- sharoitlar yaratish yo‘lida odilona siyosat olib borgan (4-rasm). Shubhаsiz hunаrmаndchilikning yuksаlishi ko‘p jihаtdаn ichki vа tаshqi sаvdоning rivojlanishiga turtki bo‘lgan. Buyuk Sohibqironning eng muhim fazilatlaridan biri shuki, ul zot bundan olti asr avvaloq davlatlararo o‘zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirish, uzoq va yaqin xalqlar o‘rtasida do‘stlik va hamjihatlik rishtalarini mustahkamlash o‘z saltanati yorqin istiqbolini ta’minlashning muhim omili ekanini teran anglagan. Shu sababli u Yevropa va Osiyoni bog‘lashga xizmat qilgan ulkan ishlarni amalga oshirgan. Bir tomondan – Xitoy, Hindiston, bir tomondan – Fransiya, Ispaniya, Angliya va boshqa davlatlar bilan iqtisodiy aloqalar o‘rnatgan va shu munosabatlarni mustahkamlashga intilgan. Binobarin, “Temur tuzuklari”da quyidagi jumlalarni o‘qiymiz: “ Har bir mamlakatu diyorga savdogarlar va karvonboshilar tayinladimki, ular Xo‘tan, Chinu Mochin (Xitoy), Hindiston, arab mamlakatlari, Misr, Shom, Rum, Jazoir, Farangistongami, qaerga borishmasin, u yerlarning nafis matolari va munosib tuhfalaridan keltirsinlar. O‘sha mamlakatlarda istiqomat qiluvchi kishilarning hol-ahvoli, turish- turmushi haqida menga xabar olib kelsinlar. Har bir mamlakat hukmdorining o‘z raiyatiga qanday muomalayu munosabatda ekanligini aniqlasinlar” 78 . “Va yana buyurdimki, yo‘l ustiga kuzatuvchilar, zobitlar tayinlasinlarki, yo‘llarni qo‘riqlab, yo‘lovchilar, savdogarlar, musofirlarni kuzatib, mol-mulki va boshqa narsalarini manzildan-manzilga yetkazib qo‘ysinlar. 78 Xalqaro Аmir Temur jamgʼarmasi. Temur tuzuklari. – T.: “Oʼzbekiston”, 2011.100-b. |