IV.
Tayyorlov
guruhlarida
bolalarga
qurish-yasashni
o ‘rgatish.
Tayyorlov guruhida bolalarga narsa-buyumni umumiy va individual
xususiyatlarini ajratishga o ‘matiladi. Bolalar narsalaming qismlari
nisbatini, simmetriyasini aniq chamalashga, narsalami chiroyli bezashga
o ‘rganadilar. Bu yoshdagi bolalar qurmoqchi b o ‘lgan narsalarini
oldindan tasavvur qilib, uni qanday tuzilishini gapirib bera olishlari
i;t
iUSUt
108
kerak, buning uchun qanday materialni tanlab, ishni qanday bajarilishini
bilishlari lozim. Tarbiyachi bolalarga majmuaviy narsalami jam oa bo‘lib
qurishni o ‘rgatib boradi. Ushbu guruhda bolalar berilgan topshiriq
bo‘yicha, rasmlarga qarab murakkab b o lg an turli narsalami yasaydilar.
Ushbu jarayonda ular bog‘liqlikni hisobga oladilar. Pedagog asosiy
diqqatini binokorlikning zarurligiga, ularda milliy an’analami aks
ettirishga e’tibomi qaratadi. Tarbiyachi m ashg‘ulot o ‘tishdan avval
bolalarni transport turlari (avtobus, poyezd, samolyot, kema) bilan
tanishtiradi. Shundan so‘ng kema turlari (yuk, harbiy, y o ‘lovchi
tashiydigan kemalar, teploxod) haqida suhbat o ‘tkazib ulaming
tuzilishidagi umumiy tomonlarni va farqlarini tushuntirib berishni
so‘raydi. 6-7 yoshli bolalarga tarbiyachi konstmksiyalashni tegishli
sharti bo ‘yicha, y a ’ni tayyor namuna bermasdan, faqat obektning asosiy
funksiyalarini ifodalaydigan topshiriq shartlarini aytadi. Bunday
vaziyatda bola qo‘yilgan shartlar asosida obektni yasab berishi lozim.
Shu tariqa bolalar y o ‘lovchilar uchun k o ‘prik va daryodan suzib o ‘tish
uchun transport turlarini yaratadilar. Buning uchun
boladan avval topshiriq shartini o ‘ylab ko‘rish va
shu asosda qurilajak ko‘prik konstmksiyasini
yaratish, so‘ng qurish y o ila rin i saralab, ketma-
ketligini rejalashtirishi talab etiladi. Bu kabi ish
turini bajarish uchun dastlab topshiriq shartiga
qaytiladi: avval daryoning boshlanishi va eni,
so‘ng ko ‘prikni ko‘tarib turuvchi ustunlar kengligi
hisobga olinadi.
Bunda bola texnik tomonini bajarishda doimiy izlanishda b o ‘ladi, y a ’ni
k o‘prikni mustahkam qurishga erishish, mashinalar uchun tushish
joylam i yasash, y o ‘lovchilar uchun qulay sharoit yaratish va boshq.
Bolalar bilan bunday murakkab faoliyatni bajarishga bosqichma bosqich
o ‘tiladi.
Keyingi bosqichda bolalar bir obektni jam oa (ikki-to‘rt bola) bo‘lib
qurishlari mumkin.
Tarbiyachi ulaming fikrlarini umumlashtiradi va o ‘zlari tanlagan
kema turini qurishni taklif etadi. Bolalar o ‘z tasaw urlari va bilimlariga
asoslangan holda vazifani bajaradilar. Bunda o ‘z fantaziyalarini ishga
soladilar.
Tayyorlov guruhida bolalar narsa-buyumning umumiy va individual
xususiyatlarini
ajratishga
o ‘rgatiladi.
Bolalar
narsa-buyumlar
qismlarining nisbatini, simmetriyasini aniq chamalashni, narsalami
chiroyli bezashni o ‘rganadilar. Bu yoshdagi bolalar oldindan qurmoqchi
109
bo‘lgan narsalarini tasavvur qilib, ulaming tuzilishini gapirib bera
olishlari kerak, buning uchun qanday materiallarni tanlab, ishni qanday
bajarishni bilishlari lozim.
M aktabga tayyorlov guruhidagi bolalami mebel, transport turlari,
binolar, minora, k o ‘priklar, varraklar, o ‘rmon ko‘rinishi, tog‘ landshafiti,
bilan tanishtirish, raketa, kosmodrom asosida qurish-yasashga o ‘rgatish
katta ahamiyatga ega.
Bolalarga uch podezdli, ikki qavatli; bir qavatli, oynalari katta-katta;
to ‘rt podezdli va hokazo variantlarda uy qurish topshiriladi. Bolalar
ushbu jarayonda har xil uylar o ‘ylab topish mumkinligiga ishonch hosil
qiladilar. Lekin tarbiyachi uylaming murakkablik darajasini ham
hisobga olishi lozim. Birdaniga murakkab uy qurilsa, bolalami qiynab
qo‘yish mumkin. Bu tarzda ish olib borganda, bolalar ham uylaming
turli variantlarini o ‘ylab topishga o ‘rganadilar. Har bir konstruksiya
varianti uy qurishning muayyan shartlariga javob berishi lozimligi
haqida tushunchaga ega bo‘ladilar.
Tayyorlov guruh bolalari asosan qurish-yasashning
quyidagi usulidan foydalanadilar, y a ’ni tarbiyachining
topshirig‘i bo‘yicha bola o ‘z tasaw u riga tayangan holda
rasm, fotosuratlardan foydalanadi. Bir necha xil qurilma
mavzusi beriladi. Katta guruhga qaraganda bu guruhga
beriladigan vazifalar murakkabdir. Nam unalar ko‘pincha
rasm, fotosurat bo‘lib, ularda bolalar ishlatmayotgan
qurish materialidan qurilgan qurilmalari aks etgan bo‘ladi.
Tayyorlov guruhida bolalar katta guruhda qurgan qurilmalari,
yasagan narsa-buyumlarini murakkablashtirish mazmunidagi topshiriq-
lami bajaradilar. Masalan, karton yordamida o ‘yinchoqlar tayyorlanadi
(qo‘lini harakatlantira oladigan quyon...).
Agar yasalayotgan narsa, masalan, harakatlanuvchi o ‘yinchoqlar
k o ‘p vaqtni olsa, bolalar qiynalsalar, tarbiyachi m ashg‘ulotni ikkiga
bo‘lishi mumkin. Birinchi m ashg‘ulotda tarbiyachi kartondan yasalgan
o ‘yinchoqlami ko ‘rsatib, bugungi teatr o ‘yiniga ham xuddi shunday
o ‘yinchoqlar yasashligini aytib o ‘tadi. Lekin bu o ‘yinchoqni avval
chizish lozim. Bolalar hayvonchani o ‘ylab topib, chizib bo‘yaydilar.
Ikkinchi m ashg‘ulotda ular tarbiyachining tushuntirishi va ko‘rsatmasi
asosida o ‘yinchoq yasaydilar. 0 ‘yinchoq yasash m ashg‘uloti avvaldan
tayyorgarlik ko‘rishni talab qiladi. Tarbiyachi bu ishga bolalami jalb
qiladi. Ular material tayyorlashga yordamlashadilar: qog‘oz qirqadilar,
no
shakli bcTyicha joylashtiradilar, qog‘ozni oldidan (mebelning oyog‘i
uchun) truba qilib yopishtiradilar.
Tabiiy materiallardan narsa yasash m ashg‘ulotida shox-shabba,
shishka, urug‘lardan foydalanib, bu figuralaming alohida qismlarini turli
usulda birlashtirishni (yelim, sim, gugurt cho‘pi, plastilin bilan)
o ‘rgatadi.
Q og‘ozni chizilgan chiziq bo‘ylab buklash, shablon bo‘yicha
detallami qirqish, andaza bo‘yicha ishlash malakasi mebel yasash
m ashg‘ulotida shakllanib, mustahkamlanadi. Namunani kuzatgach,
bolalar undan nima yasash mumkinligini aniqlaydilar. Bir stol atrofida
o ‘tirgan bolalar, ishni bo‘lib oladilar (bir bola divan, boshqasi kreslo va
hokazo). Stol, stulning oyoqlarining balandligini aniqlaydi. Xuddi shu
mavzu bo‘yicha yana bir m ashg‘ulot o ‘tkaziladi, bunda bolalar o ‘zlari
andaza qilib, uni to ‘g ‘ri buklab turli mebellar yasaydilar. Bundan
tashqari, ular chizg‘ich bilan chiziq chizish, uzunlik, enini o ‘lchashni
ham o ‘rganadilar. Tarbiyachi faqat chizg‘ich bilan qanday ishlashni
ko‘rsatib beradi, qolgan qismini bolalar mustaqil bajaradilar. M ashg‘ulot
boshlanishidan oldin bolalar bir-birlari bilan nima yasashlarini kelishib
oladilar va kerakli materiallami o ‘z stollariga joylaydilar. Bundan
tashqari, bolalar andaza bilan ishlash, tikish-bichish jarayonida kerak
bo‘ladigan harakatlami egallashlari lozim. Jumladan, ular bir necha
m ashg‘ulot davomida mato yoki qog‘ozni chiziq bo‘ylab qirqishni
o ‘rganadilar. Bolalar applikatsiya tayyorlash jarayonida shunga qadar
qirqib chiqilgan mato yoki qog‘oz parchalarini yelim yordamida
birlashtirish ustida ish olib boradilar. qirqadilar. Xuddi shu usulda
bolalar tarbiyachi yordamida mayda qismlami bir butun qismga
birlashtirishni o ‘rganadilar.
Bolalaming o ‘z o ‘ylab topganlari bo‘yicha m ashg‘ulotning yaxshi
o ‘tishi avvaldan ko‘rilgan tayyorgarlikka bog‘liq: ular materiallami,
yasaydigan narsa-buyumlarini qanchalik tez topsalar, nima yasashlarini
oldindan bilsalar, m ashg‘ulot shunchalik qiziqarli bo‘ladi. Tarbiyachi
m ashg‘ulot uchun bolalar bilan turli o ‘lcham, turli shakldagi daraxt, gul,
butalaming urugTarini, shox, makkajo‘xorining doni, beresta, moh va
boshqa ko‘pgina tabiiy materiallami yig‘adilar. Ular oldindan o ‘ylab
qo‘ygan narsalari uchun materiallar yig‘adilar: yirik urug‘ - tanasi
uchun, mayda urug‘ - boshi uchun, turli shoxlar - qo‘l, oyoq, panjalar
uchun. Tarbiyachi bolalarga yig‘gan materiallaridan odam va hayvonlar
figuralarini yasashni o ‘rgatadi, bunda o ‘xshashlikka (yugurayotgan
kiyik, tuyaqush, odamlar va hokazo) e ’tibor qaratadi. Ushbu jarayonda
111
tarbiyachi ham ishtirok etishi mumkin. Bolalar tayyor figuralami
taglikka o ‘rnatayotganlarida tarbiyachi taglikni mix bilan teshib beradi
yoki kapalaklaming qanotlarini shishkaga joylashtirib beradi. Bu barcha
yasalgan narsalardan ko‘rgazma uyushtiriladi. 8-mart bayramiga, ota-
onalar majlisiga taqdim etiladi. Bu ko ‘rgazmalar bolalar ishini yanada
jonlantirishga yordam beradi, ularda javobgarlik hissi paydo b o lad i,
estetik didini yanada o ‘stiradi.
“Ilk
qadam”
o ‘quv
dasturi
asosida
maktabgacha
ta ’lim
muassasalarida barcha yosh guruhlarida mavzuviy rejalashtirish y o ‘lga
qo‘yildi. Shunga muvofiq ravishda mavzuga mos tarzda bolalar yoshi
hamda yosh xususiyatlaridan kelib
chiqib maktabgacha ta ’lim
tashkilotlarida barcha yosh guruhlarida quyidagi amaliy tavsiyalar
tarbiyachilar uchun taqdim etiladi.
Qurish-yasash va mantiqiy fikrlash markazida amaliy ishlar olib
borishning maqsadi: M aktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalarning qurish-
yasash, konstruktorlash, ilk loyihalash bo‘yicha bilim, k o ‘nikma va
malakalarini shakllantirish va mantiqiy fikrlashini rivojlantirishdan
iborat.
Dostları ilə paylaş: |