Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti muslimov narzulla alixanovich

Mustahkamlash uchun savollar: 
1.
Kasb tanlashda umumiy о‘rta ta’lim muassasasi raxbarlarining roli 
nimalardan iborat? 
2.
О‘quv muassasalarida kasb tanlashga yо‘llashning qanday shakl va 
metodlarini bilasiz? 
3.
Kasb tanlashga yо‘llash bо‘yichaqanaday metodik ishlarni tashkil 
qilish mumkin? 
4.
Kasb tanlashga yо‘llashda о‘quvchilar bilan ishlash. 
5.
Kasb tanlashga yо‘llashda ota-onalar bilan ishlashning axamiyati.
9.3. Kasbga yо‘naltirishning tarbiyaviy yо‘nalishi 
Reja: 
1.
Kasblar xarakteristikasi – professiogramma. 
2.
Kasbga yо‘naltirish ishlariga qо‘yiladegan talablar. Maktabdan 
tashqari tashkilotlarga ekskursiyalarni tashkil qilish, ommaviy axborotlarning 
ahamiyati. 

---

317 
Tayanch 
iboralar: 
Kasb 
xarakteristikasi, 
professiogramma, 
bozor 
iqtisodiyoti, 
mehnatning 
turi, 
qо‘l mehnati, mexanizatsiyalashtirilgan, 
avtomatlashtirilgan mehnat, mehnat predmeti va mahsuloti, mehnat tartibi, 
shaxsning irodaviy kasbiy о‘sish istiqbollari, turdosh kasblar.
1.
 
Kasb xarakteristikasi — professiogramma.
Tо‘g‘ri kasb tanlash mehnatning mazmuni, xarakterini iloji boricha kо‘proq 
bilishni hamda bо‘lg‘usi mehnat faoliyati jarayonidagi munosabatlar xususida iloji 
boricha tо‘laroq ma’lumotga ega bо‘lishni taqozo etadi. О‘quv mashg‘ulotlari, 
sinfdan tashqari olib boriladigan turli ish formalari, ijtimoiy foydali, ishlab 
chiqarish 
mehnati, 
mutaxassislar 
bilan 
bо‘ladigan uchrashuv-suhbatlar, 
adabiyotlarni mustaqil ravishda о‘rganish va boshqa shu singari tadbirlar kasb 
tо‘g‘risida tegishli bilimga ega bо‘lish manbaidir. 
Kasb tо‘g‘risidagi eng muhim manbalardan biri professiogramma hisoblanadi. 
Professiogramma - kasbga berilgan xarakteristika bо‘lib, о‘sha kasb odamning 
shaxsiy fazilatlari: aqliy, psixologik, jismoniy va boshqa fazilatlariga qо‘yadigan 
asosiy talablarni о‘z ichiga oladi. 
Barcha professiogrammalar taxminan quyidagicha sxema asosida tuziladi: 
kasbning nomi; 
kasbning bozor iqtisodiyoti sharoitidagi ahamiyati va о‘rni; 
mehnatning turi: qо‘l mehnati, mexanizatsiyalashtirilgan, avtomatlashtirilgan 
mehnat; 
mehnat predmeti va mahsuloti; 
ish bajarish uchun zarur bо‘lgan bilim va mahorat; 
ish sharoitlari, ish joyi; 
mehnat tartibi (smenalilik, bir xillik va shu kabilar) va dam olish tartibi; 
kasbning sog‘liqqa tо‘g‘ri kelmasligi haqida tibbiy xulosasi; 
shaxsning irodaviy, ishchanlik va boshqa fazilatlariga qо‘yiladigan talablar; 
kasbning shaxsga: uning umumiy madaniyat darajasining shakllanishiga, 
aqliy qobiliyatlarining rivojlanishiga, xarakteriga va shu kabi sifatlariga 
kо‘rsatadigan ta’siri; 

---

318 
kasb о‘rganish yо‘llari, ta’lim muassasalarining xarakteristikasi va ularga 
kirish shartlari; 
kasbiy о‘sish istiqbollari; 
turdosh kasblar. 
Har bir о‘smir о‘z mehnat yо‘li qanday boshlanishi tо‘g‘risida о‘ylar ekan, 
о‘zi uchun mо‘ljallanayotgan kasbning professiogrammasini tuzib chiqishi foydali 
bо‘ladi. Bunday ish unga о‘zining bо‘lajak kasbi tо‘g‘risida kо‘proq narsalarni 
bilib olish, о‘sha kasbga о‘zining kasb jihatidan qay darajada mos kelishini 
baholash imkonini beradi. Professiogramma tuzish siz о‘zingizda shakllantirishni 
yoki rivojlantirishni zarur deb hisoblayotgan kasb jihatidan muxim sifatlarni 
belgilab olishga yordam beradi (ular professional rejaga asos qilib olinmog‘i 
kerak). Professiogramma tuzayotgan vaqtda «Kasblar olami» ensiklopediyasidan 
olingan maqolalardan, har xil sо‘rovnoma nashrlaridan foydalanish mumkin. 
Amaliy xarakterga oid ba’zi ma’lumotlarni buyurtmachi korxona mutaxassislari 
bilan yoki kasbiy maslahatchi bilan о‘tkaziladigan suhbatlardan olish mumkin. 
Masalan: «Stanoklar va avtomat liniyalarining sozlovchisi»- sozlovchilik 
kasbi — eng yangi va istiqbolli kasblardan biridir. U sanoatda murakkab avtomat 
va yarim avtomat uskunalar bilan bir vaqtda paydo bо‘ldi. Avtomatlashtirilgan 
ishlab chiqarish sharoitida bu kasbning ahamiyati doimiy ravishda ortib bormoqda. 
Sozlovchining ishlab chiqarishdagi asosiy vazifasi — stanoklarni va avtomat 
liniyalarini ma’lum bir turdagi mahsulotlarga ishlov berishga tayyorlashdan 
iboratdir. Sozlovchi detallarga sinov tariqasida ishlov berish tadbirini amalga 
oshiradi, asbob-uskunalarning ishini kuzatib boradi. Berilgan о‘lchamlardan 
qandaydir chekinishni sezganda sozlovchi mashinaning qayeri buzilganligini 
aniqlaydi hamda о‘z bilimi, mahorati va malakalariga tayangan holda u 
kamchiliklarni yо‘qotib mashinani tuzatadi. Shuningdek, u turli xildagi remont 
ishlarida, uskunalarni sinash tadbirlarida qatnashadi, har xil tipdagi stanoklarni, 
kontrol avtomatlarni, avtomat liniyalarning transport qurilmalarini sozlab beradi, 
robotlarni sozlaydi. Stanoklarni sozlash bilan bog‘liq bо‘lgan tegishli hisob-kitob 
ishlarini bajaradi. 

---

319 
Stanoklar va avtomat liniyalarining sozlovchisi yuksak darajada texnik 
bilimga va yaxshi xotiraga ega bо‘lishi kerak. 
Turli-tuman texnik vazifalarni hal qilish zaruriyati bilan bog‘liq bо‘lgan 
ishlarni bajarayotgan sozlovchi uchun mantiqiy jihatdan tо‘g‘ri о‘ylash va ijodiy 
fikrlash g‘oyat muhim ahatiyatga egadir. Uskunalardagi buzuqlik kо‘zga yaqqol 
kо‘rinib turmasligi sababli odatda kuzatuvchanlik va hushyorlik bilan ish 
yuritadigan sozlovchilar о‘z ishida ijobiy natijalarga erishishlari mumkin. 
Shuningdek og‘ir vaziyatlar vujudga kelib qolganda sabr-toqatli bо‘lish, puxta 
ishlash va о‘zini yо‘qotib qо‘ymaslik ham muhimdir. 
Sozlovchilar mashinasozlik, oziq-ovqat, tо‘qimachilik sanoati korxonalarida 
va boshqa shunga о‘xshash joylarda mehnat qiladilar. 
Bu kasbni kasb-hunar kollejlarida о‘rganish mumkin. Bu sohada bilim olishni 
esa mashinasozlik kasblari boyicha oliy ta’lim muassasalarida davom ettirish 
mumkin. 
Mashina va uskunalarni sozlovchi, dastur bilan boshqariladigan stanoklarning 
operatori, texnik-mexanik kasblari turdosh kasblar hisoblanadi.