Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti muslimov narzulla alixanovich

Mustahkamlash uchun savollar: 
1.
Kasblar xarakteristikasi – professiogramma tuzish qoidalarini 
tushuntirib bering. 
2.
Kasbga yо‘naltirish ishlariga qanday talablar qо‘yiladi? 
3.
Maktabdan tashqari tashkilotlarga ekskursiyalarni tashkil qilishdan 
maqsad nima? 
4.
Kasb tanlashga yо‘llashda ommaviy axborotlarning ahamiyati
. 
 
9.4. Kasbga yо‘naltirishning ijtimoiy va psixofiziologik asoslari 
Reja: 
1.
Kasbga yо‘naltirish ishlarida ijtimoiy, psixologik va fiziologik asoslari. 
2.
Kasbga yо‘naltirish ishiga raxbarlik qilish va uni rejalashtirish. 
3.
Bо‘lajak о‘qituvchilarni о‘quvchilarni kasb tanlashga yо‘llash ishiga 
tayyorlash sistemasi. 
Tayanch iboralar: 
ijtimoiy, psixologik va fiziologik asosla, raxbarlik qilish 
va uni rejalashtirish, kasbkorlik, mexanizatsiyalash munosabati, ixtisoslik 
tavsifnomasi, tibbiy va psixofiziologik kо‘rsatkichlar, ixtisoslik razryadi, kasb 
vakillari 
Kasbga yо‘naltirish ishlarida ijtimoiy, psixologik va fiziologik asoslari
. Ongli 
ravishda kasb tanlash uchun о‘quvchining bir qator kasblarni yetarlicha bilishi, 
bilganda ham ularning kishini о‘ziga jalb qiladigan tomonlarini emas, balki 

---

324 
qiyinchiliklarini ham yaxshi bilishi, о‘zining shaxsiy sifatlariga kо‘ra tanlangan 
kasbini muvaffaqiyatli egallay olishi va keyingi ish jarayonida о‘z malakasini 
takomillashtirishi talab qilinadi. 
Hozirgi vaqtga qadar kasbga yо‘naltirish ishlari yetarlicha yuqori saviyada 
olib borilmadi, kо‘pincha rasmiy tusda bо‘ldi. Ishlarning kо‘pchiligi u yoki bu 
kasbning nimadan iborat ekanligini aniq tasavvur qilmas edi. Kasb-hunar 
kollejlarning besh mingga yaqin о‘quvchilari bilan savol-javob qilinganda shu 
narsa aniqlandiki, ularning faqat 25% kasbini maktabning tavsiyasiga binoan, 10% 
о‘rtoqlarining maslahatiga kо‘ra, 10% rо‘znoma, radio, televidenie orqali berilgan 
e’lonlarga, qо‘shnilar, tanish-bilishlarning maslahatlariga muvofiq, 25% ota-
onalarning maslahati, 10% kasb-hunar kollejlarning xodimlarining, 20% i tashxis 
markazi tavsiyalari boyicha tanlanganlar. Albatta, bu ma’lumotlar har davrda va 
har xil mintaqalarda obyektiv holda turlicha, ammo shu narsa ravshanki, 
о‘quvchilarning aksariyat kо‘pchiligi kasblarni tasodifiy ravishda tanlaydilar. «Siz 
nima uchun shu kasbni tanladingiz?,— degan savolga 30% о‘quvchi: «Bu haqda 
о‘ylab kо‘rganim yо‘q»— deb javob bergan. 
Kasbni anglamay turib, tasodifiy tanlash shunda namoyon bо‘ladiki, 
о‘qishning dastlabki paytlarida о‘quvchi qandaydir qiziqish bilan qaraydi. 
Keyinchalik esa bu qiziqish sо‘nib boradi. Kasb-hunar kollejlarning birinchi yil 
о‘qiyotgan о‘quvchilardan sо‘ralganda ularning 30% , ikkinchi va uchinchi yil 
о‘qiyotganlardan sо‘ralganda esa faqat 15% tanlagan kasbidan mamnunligini 
aytgan. 
Hozirgi vaqtda yoshlarni kasbga yо‘naltirish masalalari bilan davlat, jamoat 
va yoshlar tashkilotlari, buyurtmachilar shug‘ullanadilar. Biroq bu ishda maktab 
asosiy о‘rin egallaydi. 
Hozirgi kunda bozor munosabatlariga va uzluksiz ta’limga о‘tish munosabati 
bilan maktab yoshlarni ongli ravishda kasb tanlashga, jamiyat uchun foydali va 
zarur bо‘lgan muayyan mehnat faoliyatiga tayyorlashda yana ham katta ahamiyat 
kasb etadi. О‘quvchilarni kasbga yо‘naltirish ularning har biriga alohida-alohida 
yondashishni talab etadi. Bunda shaxsning temperamenti, irodasi, diqqati, 

---

325 
belgilangan maqsadga erishishda qat’iylik, tashabbuskorlik, uyushqoqlik, 
intizomlilik, topshirilgan ishni bajarishga mas’uliyat bilan munosabatda bо‘lish 
kabi fazilatlarini e’tiborga olish zarur. Bundan tashqari, kasbga yо‘naltirish 
davomida kasbni tanlash sabablarini: kasbning ijtimoiy ahamiyati, qiziqish va 
havas, kasbga tayyorgarlik, oila an’analari, ota-onalar, pedagoglar, о‘rtoqlarining 
maslaxatini hisobga olish lozim.