Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti muslimov narzulla alixanovich

Bilimlarni mustahkamlash uchun savollar 
1.
“Ta’lim metodlari” tushunchasini izohlab bering 
2.
Ta’lim metodlarining qanday guruhlari bor?
3. 
Ta’lim metodlarini dars jarayoniga qanday yо‘llar bilan tanlanadi? 
4. Darslarda kasb tanlashga yо‘llash ishlarining qanday forma va metodlarini 
bilasiz? 
5. Og‘zaki bayon qilish metodlari qanday turlarga ajratiladi? 
6. Kо‘rgazmali metodlardan foydalanishda qanday shartlarga amal qilish 
maqsadga muvofiq hisoblanadi? 
7. Amaliy metodlardan foydalanishda qanday usullar qо‘llaniladi? 
8. Amaliy mashg‘ulotlarda bilish faoliyati nechta bosqichda
 
tashkil etiladi?
 
4.3.
 
Mehnat ta’limi, kasb tanlashga yо‘llash о‘quv jarayonida ta’lim 
vositalaridan foydalanish metodikasi 
Reja: 
1. Kо‘rgazmali qurollar va ularni tanlash 
2. Hozirgi zamon о‘quv vositalarinig tavsifnomasi. 
3. О‘qitish vositalarining rivojlanish istiqbollari 
Tayanch iboralar: k
о‘rgazmali qurol, nomoddiy kо‘rgazmali qurol, moddiy 
kо‘rgazmali qurollar, doska, sxema, tarqatiladigan materiallar, proyektor, 
diagramma, grafik. 

---

135 
1.Kо‘rgazmali qurollar va ularni tanlash. 
Darsni tashkil etishda 
kо‘rgazmali qurollar muhim о‘rin tutadi. Didaktikaning asosiy tamoyillaridan biri 
darsning kо‘rgazmaliligini ta’minlash. Ayniqsa, mehnat ta’limini о‘qitishda 
kо‘rgazmali qurollardan foydalanish о‘quvchilarga iqtisodiy kategoriyalarni, 
muammolarni о‘rganishda katta yordam beradi. 
Kо‘rgazmali qurollar yordamida о‘quvchilar bir vaqtning о‘zida muhokoma 
qilinayotgan savolni, axborotni ham eshitish, ham kо‘rish orqali qabul qilishi 
shubhasiz ularni puxta bilim olishlariga yordam beradi. 
Kо‘rgazmali qurollar xilma-xil taraqqiyotning о‘zi bir tomondan, fanni 
chuqur о‘zlashtirishni zarur qilib qо‘ysa, ikkinchi tomondan, dars berishning turli-
tuman yangi uslublari kо‘rgazmalilikni oshirish, texnik vositalardan foydalanish, 
ularni qо‘llashni takomillashtirish orqali bilim olishni osonlashtirish, qiziqarli 
jarayonga aylatirishga yordam beradi. «Bilim olish ignada quduq qazish bilan 
barobar» degan naql bejiz emas, chunki u nihoyatda mashaqqatli mehnat. Sabr-
toqatni talab qiladi. Tabiiy yoshlarda energiya kо‘p, sabr-toqat esa yetishmaydi. 
Eng yuqori malaka, tajribaga ega о‘qituvchilar ham darsdan kо‘zlangan 
maqsadga erishish, о‘quvchilarning mavzuni puxta о‘zlashtirishlari uchun doimo 
auditoriyaga qarab, dars mashg‘ulotini ma’lum bir tartibda avvaldan qanday tarzda, 
qaysi metodlarni qо‘llab о‘tkazishini о‘ylab qо‘yishi, rejalashtirishi kerak. 
Darsni tuzilishi psixologik va pedagogik tamoyillarga kо‘ra tashkil etilishi 
va darsda vaziyatni о‘zgarishi, о‘quvchilarning tayyorgarligi va boshqa sabablarga 
kо‘ra moslashish imkoniyatini beradigan tarzda bо‘lishi kerak. Darsni qanday 
tashkil etishni rejalashtirish, yо‘l kо‘rsatuvchi yо‘llanma tarzidagina bо‘lishi 
mumkin. U hamma eshikni ochadigan kalit emas. Sababi: birinchidan, о‘quv 
xonalar, о‘quvchilarning darsga tayyorlanib kelishi, darsga faol qatnashish darajasi 
bilan sinflar farq qiladi. Ikkinchidan, mavzular bir-biridan farq qilib, masalaning 
mazmunini ochib berishda turli usullar qо‘llashni toqazo etadi. Uchinchidan, 
о‘quvchilar jonli mushohada yurituvchilar ekan, albatta bir dars ikkinchisidan farq 
qiladi. Kutilmagan vaziyat sodir bо‘lishi mumkinki, u ham albatta dars о‘tishga 

---

136 
ta’sir qiladi, dars tarkibini о‘zgartirishga olib keladi, Bunda о‘qituvchi mohir 
dirijyor orkestrni boshqarganday auditoriyani boshqarishi kerak. Lekin 
kо‘rgazmalilikni har qanday sharoitda ta’minlash mumkin. 
Dars jarayonida sо‘z bilan о‘qituvchi tomonidan yodga tushirish, 
о‘quvchilarning hayolida gavdalantirish mumkin bо‘lgan ichki, hayoliy 
kо‘rgazmali qurollar: adabiyot, san’at asarlari, badiiy film, badiiy asar 
qahramonlari hayotda yuz beradigan turli voqea, vaziyatlardan odatda keng 
foydalaniladi. Har bir darsni boshlaganda eng avvalo о‘qituvchi о‘tilgan mavzuni 
о‘quvchilarning yodiga tushiradi. Yangi mavzuni boshlar ekan, о‘quvchilar 
diqqatini unga jalb qilish, fikrini yо‘naltirish uchun adabiyot, san’at asarlari yoki 
hayotda yuz bergan voqeani gapirib berish mumkin. Bu yangi mavzuni о‘rganishga 
о‘quvchilar ruhi, kayfiyatini tayyorlaydi.
Mashg‘ulot jarayonida kо‘rsatib izohlash mumkin bо‘lgan kо‘rgazmali 
qurollar:
 
jadval, sxema, plakat, chizma, diagramma va boshqalardan foydalanish 
о‘quvchilarning bilimini puxtalashtirishda muhim rol о‘ynaydi. 
Darsda doskani ishlatish kо‘p vaqtni oladigan, boshqa texnik vositalardan 
foydalanishga imkoni yо‘q auditoriyalarda plakat, chizmalardan foydalanish 
maqsadga muvofiq. Jadval, sxema, grafik, diagrammalardan foydalanish universal: 
- avvaldan slayd plyonkalarga chizib, texnik vositalar yordamida 
kо‘rsatilishi; 
- vatman qog‘ozga chizib, texnik vositalardan foydalanish uchun sharoiti 
yо‘q auditoriyada foydalanish;
- kserokopiyadan chiqarib, tarqatma material sifatida foydalanish; 
- disketga kiritib, kompyuter orqali kо‘rish, tahlil qilish mumkin. 
Xullas, kо‘rgazmali qurollardan foydalanish darajasi keng, ulardan qanday 
tarzda, qanday maqsadda foydalanish о‘qituvchiga bog‘liq. 
О‘qituvchi kо‘rgazmali qurol tanlar ekan, albatta, avvalo, ma’ruzami yoki 
seminar darsimi ekanligini hisobga oladi. Ikkinchidan, qaysi mavzu, bu mavzuda 
о‘quvchilar oldiga о‘qituvchi nima vazifa qо‘ymoqchi, maqsadi nima, muhokama 

---

137 
qilinayotgan muammoni yechishda kо‘rgazmali qurol qanday yordam berishi 
mumkinligini hisobga olib tanlashi kerak. 
Masalan, jadval raqamlaridan ma’ruzada biron gipotezani, ilgari surilayotgan 
fikrni tasdiqlash maqsadida foydalaNilsa, seminar darsida masala yoki mashq 
bajarganda foydalanish mumkin. Bunda ham kо‘rgazmali qurollardan foydalanish 
darajasi о‘qituvchining mohirligi, fantaziyasiga bog‘liq. 
Keyingi paytda darslarda tarqatma materiallardan foydalanish tobora keng 
qо‘llanilmoqda. Tarqatiladigan materialning muhim ijobiy tomoni shundaki, u 
bevosita о‘quvchining qо‘lida bо‘lib, uzoqdan kо‘rsatiladigan kо‘rgazmali 
qurollarga xos kamchiliklardan xoli. 
Kо‘rgazmali qurollarning afzalligi shundaki, uni dars о‘tishning barcha 
shakllari, metodlarida qо‘llash mumkin. Ayrim mavzularni esa umuman namoyish 
qilinadigan materiallarsiz, kо‘rgazmali qurollarsiz о‘tib bо‘lmaydi.