Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti norposhshaxon voxidova

Tarbiyalanganlik darajasini aniqlash testlari. SHuni alohida qayd etish lozimki,
bugungi kunda pedagogik diagnostikada tashxislash metodlari to’laqonli o’rganilib
chiqilmagan. Bugungi kunda tarbiyalanganlik darajasini aniqlaydigan quyidagi
testlar mavjud:
umuminsoniy sifatlarni shakllantirish testlari;
axloqiy tushunchalarni shakllantirish testlari;
ijtimoiy va boshqa sifatlarning shakllanganligini aniqlash testlari; shaxsning alohida
sifatlari (temperament, idrok, xarakter)ni aniqlash testlari.
Pedagogik diagnostika va korrektsiya jarayoni reja asosida, tizimli va maqsadli
olib borilsa, komil insonni tarbiyalashdek asrlardan beri azaliy orzuni amalga
oshirish istiqbollarini kengaytiradi. Yoshlarni diniy ekstremizm, aqidaparastlik,
deviant xulqlilik, giyohvandlik, fohishabozlik kabi jamiyatimizga yot illatlardan
asrab-avaylashimiz uchun tizimli tarbiyaviy metodikalardan foydalanishimiz
lozimligini tushunish lozim. Ta’lim tizimida diagnostika, birinchidan, qandaydir
nuqson yoki kamchiliklarni aniqlash bilan ularni bartaraf etish chora-tadbirlarini
belgilash maqsadida amalga oshiriladi. Har bir diagnostikadan so’ng, albatta
korrektsion ishlar amalga oshiriladi. Ba’zi vaqtlarda sodir bo’lishi mumkin bo’lgan
salbiy burilishi yoki xatolarning oldini olish uchun diagnostika o’tkaziladi, bu
diagnostika sog’lomlashtirish (profilaktik) xarakteriga ega bo’ladi. O’qituvchining
korrektsion ishlarni olib borishdagi mahorati ta’lim berishda psixologik yondashuv

---

natijalari, o’quvchilarning o’zlashtirish jarayonlari sifati va samaradorligi bilan

belgilanadi. Uzluksiz ta’lim tizimida yoshlarni tarbiyalashda metodik xizmat tizimi
o’qituvchi faoliyatini ham tashxis qilishni nazarda tutadi. Yoshlarning
tarbiyalanganlik darajasini diagnostika qilish va korrektsiyalash qo’yidagi tartibda
amalga oshiriladi: • tashxis ob’ektini tanlash; • tashxis metodikasini belgilash (ishlab
chiqish); • tashxis o’tkazish; • natijalarni tahlil qilish (intefretatsiya); • diagnostika
tahlili asosida korrektsion tavsiyalar va tadbirlar ishlab chiqish; • metodik xizmat
qilish mazmunini belgilash va amlga oshirish (korrektsiya va sog’lomlashtirish
ishlari); • qayta tashxislash, sifat o’zgarishlarini aniqlash.
Yoshlarda ijobiy xislatlarni shakllantirish, ularning sog’lom irodali bo’lishlari
uchun tarbiyaviy tadbirlarni yosh xususiyatlariga mos ravishda bir qator
bosqichlarda o’tkazilishi maqsadga muvofiqdir.
Pedagogik diagnostika va korrektsiya ishlari pedagoglar tomonidan maxsus
turdagi topshiriqlar, mustaqil faoliyat turlarini bajarish orqali ro’yobga
chiqarilgandagina ularning samaradorligi muayyan mezonlar yordami bilan amalga
oshiriladi. Pedagogik diagnostika va korrektsiya muolajalari tashxislanuvchilarning
hissiy olarnini kengaytirish orqali intellektual jihatdan o’sishini ta’minlaydi.
Intellektual jihatdan o’sishi orqali esa, xulqidagi nuqsonlarni bartaraf etishga zamin
hozirlaydi. Axloqiy fazilatlarni kamol toptirishga qaratilgan kompleks
topshiriqlardan foydalanish orqali yoshlarda tahdid va stress; vaziyatida
qadriyatlarini o’zgartirmaslikka yordam beradi. Ularda sabr va iroda, g’ayrat va
matonat kabi sifatlarni shakllantiradi va rivojlantirishga xizmat qiladi.
Pedagogik diagnostika va korrektsiyaning istiqboldagi holati malakali tьyutorlar
(internet tarmoqlarida ishlaydigan malakali o’qituvchi-mutaxassislar) yordamida
masofaviy pedagogik diagnostika va korrektsiya tadbirlarini o’tkazish mumkinligini
tasdiqlaydi. Ma’lumotlarning ko’rsatishicha, o’spirinlar xulq-atvoridagi nuqsonlarni
bartaraf etish shaxslilik, aqliy, kognitiv, irodaviy, hissiy fazilatlarni shakllantirish va
takomillashtirishni ro’yobga chiqaradi. Demak, korrektsiya komil insonga xos

---

bo’lgan fazilatlarga intilishning xarakterologik sifatlarini tarkib toptirish

mexanizmidir.
MAVZU BO’YICHA SAVOL VA TOPSHIRIQLAR:
1. Kichik maktab yoshidagi o’quvchilar bilan korrektsiyalash ishlarini olib
boradigan o’qituvchi bolalarda qanday hislatlarni shakllantirishga e’tiborini
qaratishi kerak? Buning uchun qanday metodlardan foydalanish maqsadga muvofiq?
2. O’smir o’quvchilar orasida munosabatlarni barqarorlashtiruvchi faoliyat qanday
nomlanadi?
3. O’smiriik va o’spirinlik yoshida psixologik jihatdan eng muhim hislat nima? U
qanday ko’rinishlarda o’zifodasini topadi?