O. T. Husanov konstitutsiyaviy
-§. Sudlar faoliyatining asosiy prinsiplari
Yüklə 10,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4-§. Sudlar faoliyatining asosiy prinsiplari
Bu prinsiplar sudlarni tashkil etish (saylash, tayinlash) va sud faoliyat yuritishida qo‘llaniladigan, amal qiladigan asosiy g‘oyalardir. Ularni ikki guruhga bo‘lish mumkin. Birinchisi, konstitutsiyaviy, ya’ni Konstitutsiyada ko‘rsatilgan prinsiplar, ikkinchisi, boshqa qonunlarda belgilangan, mustahkamlangan prinsiplardir. Konstitutsiyaviy (asosiy) prinsiplar tizimiga quyidagilarni kiritish mumkin. 1. Mustaqillik va faqat qonunga bo‘ysunish prinsipi. 2. Demokratizm prinsipi. 3. Favqulodda sudlar tuzishga yo‘l qo‘yilmasligi. 4. Sudyalarning deputat bo‘la olmasligi, siyosiy partiyalar va harakatlarning a’zosi bo‘la olmasligi hamda boshqa haq to‘lanadigan lavozimlarni egallay olmasligi. 5. Sudyalarning daxlsizligi. 6. Sudda ishlarning oshkora ko‘rilishi. 7. Sud hujjatlarining hamma uchun majburiyligi. 8. Sud ishlari yuritishni aholi tiliga mos olib borish. 9. Ayblanuvchining himoya bilan ta’minlanish huquqi. 1. Sudning mustaqilligi, faqat qonunga asosan ish ko‘rishi, to‘laligicha sudya- larga ham taalluqlidir. Sudning mustaqilligi deganda, sudyaning mustaqilligi yoki aksincha tushuniladi. Sudning mustaqilligini ta’minlovchi eng asosiy va boshlang‘ich qoida Konstitutsiyaning 106-moddasida belgilangan, unga asosan, « 0 ‘zbekiston Respublikasida sud hokimiyati qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan, boshqa jamoat birlashmalaridan mustaqil holda ish yuritadi». 3 5 6 Bu uning mustaqilligini belgilovchi asosiy qoida va prinsipdir. Olib borilgan sud islohotlari natijasida sudning ijro hokimiyatiga bog‘liqligiga butunlay barham berildi. Prezidentning ijro hokimiyatiga boshchilik qilish vakolati bekor qilingach, sud hokimiyatining ijro hokimiyatiga bog‘liqligi butunlay barham topdi. Sud hokimiyatining ta’sirchan bo‘lishi, eng avvalo, sudning, sudyaning mustaqilligiga bog‘liq. Sudyalar mustaqildir. Sudlar har qanday siyosiy partiyalardan xoli hisoblanadi. Ular hech bir organga yoki mansabdor shaxsga bo‘ysunmaydi. Sudyalar faqat qonunga bo‘ysunadi. Odil sudlovni amalga oshirish jarayonida sudlarning ishiga biron-bir tarzda aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi. Agar shunday holatlar bo‘lsa, u holda aybdorlar javobgarlikka tortiladi. 0 ‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 236-moddasida sud ishlarini hal etishga aralashish, ya’ni ishni har tomonlama, to‘la va xolisona o‘rganishga to‘sqinlik qilish maqsadida sudyaga turli shaklda qonunga xilof ravishda ta’sir o‘tkazish uchun javobgarlik belgilangan. Sudyalarning mustaqilligini ta’minlashga sud faoliyatining boshqa prinsiplari, jumladan, daxlsizlik prinsipi ham ta’sir qiladi. Sudyalarning mustaqilligi Konstitutsiyaning 108-moddasi hamda 112-moddaIarida belgilangan qoidalar orqali ta’minlanadi. 112-moddaga ko‘ra, sudyalar mustaqildirlar, faqat qonunga bo‘ysunadilar, sudyalarning odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyatiga biron-bir tarzda aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi, bunday aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘ladi. Shunday hoi ro‘y bersa, qanday javobgarlik belgilanishini avvalroq ko'rib chiqqan edik. Sudning mustaqilligi shundayki, quyi sudlar yuqori sudlarga bo‘ysunmaydi. Faqat yuqori sudlar quyi sudlarning qonun doirasida qaror, hukm chiqarishini nazorat qiladi. 2. Demokratizm prinsipi. Demokratizm, eng avvalo, Konstitutsiyaviy sud, Oliy sud, Oliy xo‘jalik sudi sudyalarining ma’lum muddatga Senat tomonidan saylab qo‘yilishida ko‘rinadi. Sudlarning ish yuritishida, sud jarayoni ishtirokchilarining teng huquqliligi ham demokratizmning ifodasidir. Quyi sudlar sudyalari Prezident tomonidan tayinlanar ekan, nomzodlarni tanlashdagi erkinlik, oshkoralik, tegishli talabga javob beruvchilarni sudyalik lavozimiga rezervga qo‘yish, ularni tanlov asosida tanlab olib, Prezidentga tayinlash uchun tavsiya qilish, tanlov komissiyasi tarkibida turli davlat organlari, ilmiy tashkilotlar, oliy o‘quv yurtlari vakillarining bo‘lishi demokratizmning namoyon bo‘lishidir. 3. Favqulodda sudlarni tuzishga yo‘l qo‘yilmasligi. Bu masala Konstitutsiyaning 107-moddasida belgilangan. Sudlov ishlari faqat Konstitutsiyada belgilangan tizim doirasidagi sudlar tomonidan olib boriladi. Ular esa, qonuniy shakllantirilgan va sudyalar tegishli vakolatlarga ega. Boshqa tarzda sudlarni tuzish qonunsiz hisoblanadi. 357 Bu qoida bekorga o‘rnatilmagan. 0 ‘tmishda favqulodda tuzilgan organiardan xalqimiz jabr ko‘rgan. Oktabr revolyutsiyasidan so‘ng Rossiya Federatsiyasida, keyinchalik SSSR tarkibida bo‘lgan 0 ‘zbekistonda «Favqulodda komissiya», «Uchlik» deb ataluvchi qatag‘on davrining qurollari xalq boshiga ne kunlarni solmadi. Bunday favqulodda tuzilmalar ham tergov, ham jazolovchi organ bo‘lib, xalq boshiga cheksiz kulfatlarni soldi. Shuning uchun favqulodda sudlar tuzish odil sudlov prinsipiga ziddir, bu qoida Konstitutsiyada belgilab qo‘yildi. 4. Sudyalar faqat shu faoliyat bilan shug‘ullanuvchi professional xizmatchidir. Ular sudyalik faoliyati davomida deputat bo‘la olmaydi, shuningdek, siyosiy Yüklə 10,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|