O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol


S o ‘f t Olloyor. Sabotul-ojiziyn. Toshkent, 1991, 62—72-betlar



Yüklə 3,66 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə209/318
tarix28.11.2023
ölçüsü3,66 Mb.
#169347
1   ...   205   206   207   208   209   210   211   212   ...   318
Inson falsafasi. Choriyev A

1 S o ‘f t Olloyor. Sabotul-ojiziyn. Toshkent, 1991, 62—72-betlar.
281


tahkamlashda Sharqning mashhur faylasuf! Mirza Abdulqodir 
Bedil1 va uning izdoshlari munosib hissa qo'shdilar.
Mirza Bedilning inson to ‘g‘risidagi qarashlari asosida O'rta 
Osiyo mamlakatlari, Eron va Hindistonda keng tarqalgan «vah- 
dati mavjud» ta’limoti yotar edi. Vahdati mavjud panteizmning 
yirik oqimlaridan biri bo‘lib, ushbu ta ’limot tarafdorlarining 
fikriga ko‘ra, hamma narsa Xudoda o‘z ifodasini topganidek, 
Xudo ham hamma narsada o‘z ifodasini topadi. Vahdati mavjud 
oqimi namoyandalari koinot abadiyligi, uni hech kim yaratma- 
ganligini tan oladilar. Olam bilan odam, moddiylik bilan 
ma’naviylik birligiga, o‘zaro aloqadorligiga ishonardilar. Xudo 
koinot va olamni o‘zida mujassam qilgan, deb biladilar. Mirza 
Bedil inson to‘g‘risidagi fikr-mulohazalarini xuddi shu mavqedan 
turib bayon qiladi. Olamdan tashqarida turuvchi har qanday 
ilohiy kuchni rad etadi. Olam yagona butun bo‘lib, Xudo ham 
ana shu yagona birlik ichida bo‘ladi. Boshqacha aytganimizda, 
Bedil fikriga muvofiq, olam bir butun bo‘lib, moddiy narsa- 
larni ham, ma’naviy narsalarni ham o'ziga qamrab oladi. Odam 
esa, o‘sha real borliqning, koinotning mahsulidir.
Mirza Bedil o ‘zining «Chor unsur» kitobida butun olam 
asosida havo yotadi, degan bo‘lsa, «Irfon» kitobida havo barcha 
mavjudotning yaratuvchisidir (vujudi mavjud), deb ta’kidlaydi. 
Uning fikriga ko‘ra, olamdagi tirik maxluqotlar ichida faqat 
inson olamni bilishga qodir. Bilish esa murakkab jarayon bo‘lib, 
o‘z taraqqiyotida ikki yirik: hissiy va aqliy bosqichlarni bosib 
o‘tadi. Bilishning birinchi — hissiy bosqichi borliqning tashqi 
ta’siri natijasida hosil bo'ladi. Hissiy bilish bosqichida, asosiy 
rolni inson sezgilari: hidlash (shoma), ko‘rish (binoi), ta’m 
tuyg‘usi — maza (zoika), eshitish (shunidani) va teri sezishi — 
paypaslashni (lomisa) xizmati beqiyos ekanligini tushuntirib

Yüklə 3,66 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   205   206   207   208   209   210   211   212   ...   318




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin