O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Sa’diy Sheroziy, 1189-yilda Sherozda harbiy xizm atchi oilasida tug'ilgan.
B oshlang'ich m a’lum otni, asosan, otasidan olgan. 
1226-yili Bag'dodga borib,
Nizom iya madrasasiga o ‘qishga kirgan. Madrasani tugatgach, Eron, Janubiy Ovrupo,
Kichik Osiyo, Arab hamda 0 ‘rta Osiyo, Hindiston va X itoy mamlakatlari bo'ylab
safar qiladi. O'ttiz yil davomida shaharma-shahar, qishloqma-qishloq kezib, odam ­
lar turmush tarzi bilan yaqindan tanishadi. Umrining oxirgi o'ttiz yilini ijod
qilish bilan o ‘tkazadi. 1292-yilda Sherozda vafot etadi. Uning inson to‘g ‘risidagi
fikr-mulohazalari: «Sohibnoma», «Guliston», «Bo‘ston», asarlarida bayon etilgan.
«Guliston», «Bo’ston» asarlari o'tmishda 0 ‘rta Osiyo madrasalarida o ‘quv qo‘llanma
sifatida o'qitilgan.
2 Qarang: S a ’diy Sheroziy■ G uliston, Toshkent. 1968; Sa’diy. B o‘ston. Toshkent,
1960.
188

---

Sa’diy Sheroziy insonning barkamolligidan dalolat beruvchi 
alomatlardan biri ehson deb tushunadi. Uning fikriga muvofiq, 
insondagi ehson yetim-esirlami o‘z panohiga olishda, ulaiga turli 
iltifotlar ko‘rsatishda, boshqalarning xayrli ishlariga hamdam-u 
hamdard bo‘lishda, rizq-ro‘zini o‘zi topishga qodir bo‘lmagan 
nochor va notavonlarga moddiy va ma’naviy yordam ko‘rsatishda 
o‘z ifodasini topadi. Lekin sherozlik shoir ehsonni moddiy omil- 
lar bilan baholamaslikni maslahat beradi. Shuningdek, qilingan 
ehsonga oz bo‘lsada minnat aralashsa, u o‘z qadr-qimmatini 
yo‘qotadi‘, deydi. Chunki minnat bilan qilingan ehson turgan 
gapki, halol insonga tatimaydi. Birovning zarda bilan bergan 
ne’matini tanovul qilgandan ko‘ra, ochdan o‘lish, o‘shanday 
boldan ko‘ra, do‘zaxdan zaqqum daraxti mevasini yeyish afzal- 
roqdir.
Sa’diy Sheroziyning fikriga ko‘ra, inson barkamolligidan 
dalolat beruvchi alomatlardan yana biri — do‘st-u birodarlik 
tuyg‘usidir. D o‘st-u birodarlik tuyg‘usining holati, darajasi, in­
sonning boshiga biron kulfat tushganda ko‘rsatilgan sadoqatda 
yaqqol namoyon bo‘ladi. Lekin har bir inson kundalik amaliy 
faoliyatida chinakam do‘st-u birodarlik bilan soxta do‘st-u biro- 
darlikni farqlay bilishi darkor.
Sa’diy Sheroziy insonning insoniy fazilatlarini shakllanishida 
ijtimoiy muhitning roli, ayniqsa, davlatni boshqarib turgan pod- 
shohlarning odilligi, boshqaruvning insof va diyonatga asoslan- 
ganligi, vaziru amaldorlarning ijtimoiy adolat prinsiplariga sado- 
qati muhim ahamiyatga ega ekanligini qayta-qayta ta’kidlaydi. 
Chunonchi, shoiming «Bo‘ston» asarida podshoh va uning adolatli 
ishlari tahlil qilingan bo‘lsa, «Guliston» asarida mamlakatni 
boshqarishda insof-u diyonatni qaror toptirish, uning ijtimoiy- 
iqtisodiy rivojlanishini ta’minlashda, jamiyatni boshqarib turgan 
amaldorlarning hissasi katta ekanligini alohida ta’kidlaydi. Xuddi 
shuning uchun ham, davlatni boshqarib turgan podshoh insof-u 
diyonatli rahbarni noinsof rahbardan ajrata bilishi, ayniqsa, rost 
gapni aytuvchi, sadoqatli, sofdil vazir bilan fitna qo‘zg‘atuvchi