O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol


Gelvetsiyning «Inson haqida» asari uning vafotidan so ‘ng 1793-yilda chop



Yüklə 3,66 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə227/318
tarix28.11.2023
ölçüsü3,66 Mb.
#169347
1   ...   223   224   225   226   227   228   229   230   ...   318
Inson falsafasi. Choriyev A

1 Gelvetsiyning «Inson haqida» asari uning vafotidan so ‘ng 1793-yilda chop
etilgan.
2 Гельвеций. Истинный смысл системы природы. М ., 1923, 47-bet.
300


Fransuz faylasufi Pol Anri Golbaxning1 fikriga ko‘ra, inson 
tabiatning bo‘lagi, shuning uchun ham uning faoliyati tabiat 
qonunlariga bo‘ysunadi. Bunday naturalistik nuqtayi nazarda tur­
gan faylasuf, insonning biri ikkinchisiga qarama-qarshi turgan, 
ikki mohiyatga ega bo‘lgan diniy qarashlarini tanqid qiladi. 
Golbaxning tushuntirishicha, inson o‘zining fikrlash madaniyati 
va ish bajarish qobiliyatlarining vujudga kelish sabablarini tushun- 
tirib bera olmaganligi uchun ham «ma’naviylik», «jonning 
o‘lmasligi» kabi tushunchalar paydo bo‘ldi. Shuning uchun ham 
u, «Agar bizdan inson nima deb so‘rashsa, biz darhol bu turli 
o'zgarishlarni 
his
qilish, sinab ko‘rish va fikrlash uchun tashkil 
qilingan moddiy mavjudotlar, deb javob berardik»2, deydi.
Golbaxning fikricha, inson — muhitning mahsuli. Chunon­
chi, insonni tabiat hech qachon johil qilmaydi, balki ijtimoiy 
vaziyat ta’sirida, u aqlli yoki nodon bo‘ladi. Masalan, despo- 
tizm insonni fuqaro qilib emas, qul qilib shakllantiradi. Fran­
suz faylasufi muhit deganda, eng awalo, siyosiy vaziyatni, 
jamiyatda mavjud bo‘lgan yuridik qonunlarni tushunadi.
Agar qonunlar yaxshi bo‘lsa, axloq ham yaxshi bo‘ladi. 
Agar qonunlar axmoqona bo‘lsa, turgan gapki, axloq ham 
ahmoqona bo‘ladi. Shuni unutmaslik zarurki, deb ta’kidlaydi 
mutafakkir, qonunni xalq emas, balki monarx yaratadi. Shuning 
uchun ham, qonunning ijodkori bo‘lgan monarx ma’rifatli, 
insonparvar hukmdor bo‘lmog‘i lozim. 0 ‘sha ma’rifatli, inson- 
parvar monarx o‘zi yaratgan qonunlari bilan o‘ziga tobe bo‘lgan 
fuqarolarni baxtiyor qiladi, degan fikr-mulohazalarni bayon etadi.
Inson borlig‘i haqida Golbax qarashlarida ba’zan biri ikkin­
chisiga zid mulohazalar uchrab turadi. Chunonchi, uning fikriga 
asosan bir holatda insonning faoliyat ko'rsatishida turli tabiiy 
omillar ha 1 qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi deyilsa, boshqa bir 
holatda Gelvetsiy kabi shaxsning shakllanishida va rivojlanishida

Yüklə 3,66 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   223   224   225   226   227   228   229   230   ...   318




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin