3.2. Kondensator qurilmalarning neytralini zaminlash va fazalarini
ulash sxemalari
Uch fazali batareyalar, bir fazali kondensatorlardan tashkil topgan
bo‘lib, yulduz yoki uchburchak ulanishi mumkin. Uch fazali
batareyalarni yulduz ulaganda neytral nuqtasi yulduzli ulanishida yerga
zaminlanadi. Neytralini zaminlanishini berk qilish, tok transformatori
orqali yoki kuchlanish transformatori orqali bajariladi. Chunki
kuchlanish transformatorining birlamchi chulg‘ami katta qarshilikka ega
bo’lib, ya’ni kuchlanish transformatori orqali qurilmalar neytralini
zaminlash izolyasiyalangan qurilmalar turkumiga kiradi.
Shunday qilib, uch fazali batareyalarning yulduz ulanganlarini
ajratish mumkin:
- neytrali izolyasiyalangan batareyalar;
- neytrali zaminlangan batareyalar.
Boshqa sxemalarga taqqoslaganda, bundan tashqari batareyalar
fazasini uchburchak ulanganida, bu sxemalarning har biri o‘zining
afzallik va kamchiliklariga ega.
Neytrali
izolyasiyalangan
batareyalarga
nisbatan,
neytrali
zaminlangan batareyalar ko‘proq uchrab turadi. KQlarning neytrali
zaminlanganlari foydasiga bo‘lishi quyidagi omillarga bog’liq:
- neytrali zaminlangan batareyalarda oxirgi potensiali xohlagan ish
rejimida yer potensialiga teng, demak,batareyalarni erga nisbatan
zaxirali izolyasiyalashga zarurat yo‘q;
- neytrali zaminlangan kondensator qurilmalar boshqa elektr jihozlarni
atmosferaviy o‘ta kuchlanishdan batareyalar quvvati ortishi bilan
himoyalanish darajasi ishonchligi ortib boradi;
- neytrali zaminlangan batareyalarda, tarmoqqa biriktirilgan va parllel
ulanishga ega bo‘lgan kondensatorlar, neytrali zaminlanganlari, bir
35
fazali qisqa to‘tashuvi kondensatorlar qisqichlari orasidagi QT bilan teng
kuchli; shu tufayli saqlagichlar o‘rnatilish himoyasi yanada aniq
ishlashini ta’minlaydi.Bir fazali QT toki katta qurilmalarda, kondensator
tanasi butligiga xavf tug‘dirishi, bu sxemaning asosiy kamchiliklariga
hisoblanadi;
- neytrali izolyasiyalangan kondensator batareyasi liniya simlarining
birortasi uzilganida yuklama iste’mol qilinishi mumkin, fazalari orqali
parallel ulangan batareyalar; bular o‘ta kuchlanishni va bu rezonans
xolati sodir bo‘lishini tashkil toptirishi mumkin, tizimlar elementlari
boshqa induktivli batareyalar sig‘imi ketma-ket ulanish natijasida paydo
bo‘ladigan, bundan tashqari iste’molchilar fazalari teskari yoki ketma-
kektli ulanishi mumkin. Batareyalarni neytrali zaminlanganida bunday
holatlar yuzaga kelmaydi.
Neytrali yerga ulanishning asosiy kamchiligi yuqori garmonika
oqishi mumkinligi hisoblanadi, demak zaminlanish orqali tarmoq
bo‘ylab unga kondensatorli qurilma ulandi.
Neytrali izolyasiyalangan sxemaning boshqa afzalliklariga rele
himoyalarini qo‘llanilishi hisoblanadi, neytral potensiali o‘zgarishiga
rostlovchi va qurilmani kondensatorlar qoplamalari o‘zoro ulanishida
muvaffaqiyatli himoyalovchi hisoblanadi.
Fazalari uch burchak ulangan kondensatorli qurilmalar quyidagi
xususiyatlarga ega:
- kondensatorlar parallel ulanganida har bir fazadagi QT
kondensatorining qisqichlari orasidagi ikki fazali qisqa to‘tashuv bilan
teng kuchlidir;
- har bir fazadan o‘tayotgan kuchlanish har qanday holatda tarmoq
liniyasi kuchlanishiga teng, ya’ni boshqa faza batareyalar butligiga
bog‘liq emas; batareyaning har bir nuqtasi potensiali yerga nisbatan
qayd qilinmagan va tarmoq fazalari potensiallarining yernikiga nisbati
bilan aniqlanadi;
- batareyani ta’minlovchi, birorta liniya uzilishi, neytrali
izolyasiyalangan yulduz ulangadagidek va u xuddi sho‘nday natijaga ega
bo‘lishi mumkin.
Reaktiv
yuklamalar,
uch
fazali
kondensatorlar
bilan
kompensatsiyalanuvchilar,
simmetrli
yoki
simmetrlashishga
yaqinlashadi.
Shu sababli barcha uch fazali batareyalar ularning ulanish
sxemalariga
bog‘liq
bo‘lmagan
holda,
tarmoqning
36
kompensatsiyalanayotgan qismida, kuchlanish va toklar simmetriyasi
yaratilishi uchun, bir xil sig‘imga ega bo‘lishi kerak.
Agar neytrali izolyasiyalangan batareya yulduz ulangan bo‘lsa,
fazalar sig‘imi bir xil bo‘lishi yana ham zarurligi batareyalarning barcha
uchchala fazasida ham kuchlanish bir xil bo‘lshi shart.
Kondensatorlar parallel, ketma-ket ulanishi va yana barcha ketma-
ket ulangan har bir fazaning guruhlar sig‘imi bir xil bo‘lishi kerak.
Boshqa holatda guruhlar kuchlanishi bir xil bo‘lmaydi: Kam sig‘imli
guruhlar tok bo‘yicha o‘ta yuklangan bo‘ladi, katta guruhlar esa,-
noto’liq yuklangan bo‘ladi.
500-1000 kVAr va o‘ndan yuqori quvvatli kondensator batareyalar
bir necha bo‘limlarga ajratiladi (3.3-rasm). Kondensatorlarni sinash
imkoniyati va boshqa ishlarni bajarish imkoni bo‘lsin, qolganlari
kuchlanish ostida bo’ladi. Bo‘limlashtirishning maqsadga muvofiqligi
batareyalar konstruktiv tuzilishini bajarilishidan kelib chiqishi mumkin,
agar u bir necha javonlarda yoki bir necha xonalarda joylashtirilgan
bo‘lsa, batareyalardagi bo‘limlarning soni ko‘pincha ikkitaga teng
bo‘lib, ayrim hollarda uchta yoki undan ko‘proq bo’lishi mumkin.
3.3-rasm. Kondensator qurilmalarni bo‘limlashtirish sxemasi
Bo‘limlashtirish zarurati paydo bo‘lishi va quyidagi hollarda,
batareyalar quvvatini ko‘p bosqichli rostlash ko‘zda tutilgan bo‘lsa,
talab qilinadigan bo‘limlar soni va ularning o‘zoro quvvatlari nisbati
rostlash soniga bog‘liq bo’ladi. Har bir bo‘lim o‘chirgich Q1, orqali
shinaga ulanadi, QTning to‘la quvvati o‘chirishiga hisoblanadi. Q2
kondensator batareyalar zanjiridagi o‘chirgichlar QTning to‘la quvvatiga
37
hisoblanmagan va kondensator qurilmalarni avtomatik rostlashda faqat
qayta ulash uchun xizmat qiladi.
Biror batareya halokatida oldin Q1 o‘chirgich o‘chadi, keyin
jorahat olgan bo‘lim o‘chirgichi Q2 o‘chirishiga impuls uzatiladi,
joraxatlangan bo‘lim, undan keyin Q1o‘chirgich ulanadi va qolgan
batareya bo‘limlari ta’minoti tiklanadi. Q2 o‘chirgich sifatida, eng ko‘p
operatsiyalarga muljallangan vakuumli yoki elegazli o‘chirgichlar
tavsiya qilinadi. Bo‘limlarda ajratgichlarni o‘rnatilishiga ruxsat beriladi,
agar operatsiyalar kommutatsiyasi faqat kuchlanishdan ajratilganida
bajariladigan bo‘lganida.
Dostları ilə paylaş: |