Ona tili-11 sinf indd
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2-topshiriq.
Berilgan so‘z juftliklarini qiyoslang. Bu so‘zlarning ifodali- lik imkoniyatlaridagi farqni izohlashga harakat qiling. 74 Izn bermoq – ruxsat bermoq; raqam qilmoq – qayd qilmoq. Nutq tinglovchi yoki o‘quvchiga jiddiy ta’sir qilishi uchun u ham shaklan, ham mazmunan diqqatni o‘ziga jalb qila oladigan bo‘lishi lozim. Ifodalilik sifatiga sohib bo‘lgan nutq bunday vazifani bajarishi mumkin. Bu kommunikativ sifat til vositalarini ifoda maqsadiga to‘la muvofiq tarzda tanlash asosida yuzaga keladi. Nutqning turli uslublari bu kommunikativ sifatga turli darajada ehti yoj sezadi. Masalan, rasmiy ish qog‘ozlarida ifodalilikka nisbatan kamroq e’tibor qilinsa, ilmiy uslubda o‘rni bilan bir qadar bu sifat kerak bo‘ladi. Ifodalilik, ayniqsa, badiiy nutqning zaruriy sifatlaridandir. Tilda ifodalilikni ta’minlashga xizmat qiladigan imkoniyatlar juda ko‘p va xilma-xil. Bunday imkoniyat tilning barcha birliklarida mavjud. Tilning tovush qurilishi, so‘z xazinasi, morfologik shakllari, sintaktik birliklari, intonatsiya kabilarning har biri nutq ifodaliligi- ning bitmas-tuganmas manbalaridir. Nutq tuzuvchi bulardan yetarli xabardor bo‘lsa, nutqning ifodalilik sifatini ta’minlashga qiynalmaydi. 80-mashq. Muhammad Yusuf qalamiga mansub she’riy parchalarni o‘qing. Ulardagi nutqiy ifodalilikni ta’minlayotgan leksik va fonetik vositalarni aniqlang. Qadim yurtga qaytsin qadim navolarim, Qumlar bosib qurimasin daryolarim. Bo‘lar elning bolalari bir-birin der, Bo‘lmas elning bolalari bir-birin yer. Kapalakday kelib, qoshingga qo‘nib, Ko‘zingga termulib umrim o‘tsaydi... 81-mashq. Matnni o‘qing. So‘zlarni ko‘chma ma’noda qo‘llash orqali nutq ifodaliligining ta’minlanishiga diqqat qiling. Zebi yuragida tugilib yotgan zo‘r tugunni yechib yuborgan edi. Razzoq so‘fining sovuq yuzlari uning ko‘zlaridan yiroqlashganlar; nasihat yo‘li bilan minglarcha marta aytilgan va ta’kidlangan so‘zlar unutilgan; sovuq 75 so‘filar ning «harom» degan da’volari sinib, parcha-parcha bo‘lgan; to‘rt devorning bu tutqun qizi o‘ziga o‘xshagan tutqunlardan boshqa hech bir guvoh va tilchi bo‘lmagan shu keng dalaning quloch yetmas bag‘rida yil- lardan beri tugilib kelgan alamlarini kuyga aylantirib, cheksiz bo‘shliqlarga yoyib yuborgan edi. (Cho‘lpon) Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|