Opratsion tizimlari
2
«FAN VA TEXNOLOGIYA» – 2006
Operatsion tizimlari. I-II qism. Toshkent., «Fan va texnologiya»
nashriyoti, 2006 y., 142 bet.
«Fan va texnologiya» nashriyoti, 2006 y.
I QISM
HISOBLASH TIZIMINING TARKIBI
Hisoblash tizimining tarkibi konfiguratsiya deb ataladi. Hisoblash texnikasining apparat va
dasturiy vositalarini alohida qarab chiqish qabul qilingan. Shunga muvofiq tarzda hisoblash tiz-
imlarining apparat konfiguratsiyasi va ularning dasturiy konfiguratsiyalari alohida ko‘rib
chiqi-
ladi. Buxgalteriya tizimi uchun xos bo‘lgan bunday konfiguratsiyalarni yuqorida sanab
o‘tilganlaridan tashqari boshqa dasturiy vositalar yordamida ham yaratish mumkin. Bo‘lish
tamoyili informatika uchun alohida ahamiyatga ega, chunki juda ko‘p hollarda aynan bir xil va-
zifalarni hal qilishda
apparat vositalaridagi, xuddi shunday tarzda dasturiy vositalar bilan ham
amalga oshirish mumkin. Dasturiy yechimni tanlash mezoni unumdorlik
va samaradorlikka
xizmat qiladi. Odatda, apparat yechimlari o‘rta hisobda olganda qimmatroqqa tushadi, ammo
dasturiy yechimlarni amalga oshirish esa xodimlardan ancha yuqoriroq malakani talab qiladi.
Dasturiy ta’minot
Dasturlar – buyruqlar ketma-ketligini tartibga keltiruvchi hisoblanadi.
Hatto birinchi qara-
ganda dasturlar uskunalar bilan o‘zaro harakat (aloqa)da bo‘lmaganidek, kiritish uskunasidan
hech qanday ma’lumotni
talab qilmaydigandek, chiqish uskunasidan hech qanday ma’lumotni
chiqarishni amalga oshirmayotgandek ko‘rinsa ham, baribir, uning ishi kompyuterning apparat
uskunalarini boshqarishga asoslangan.
Kompyuterdagi dasturiy va apparat ta’minoti
chambarchas aloqada, ya’ni o‘zaro
hamkorlikda ishlaydi. Biz bu ikki toifani alohida ko‘rib chiqayotganimizdan qat’iy nazar, ular
orasida dialektik aloqa mavjudligini va ularning har birini ko‘rib chiqish hech bo‘lmaganda
shartli ekanligini unutmasligimiz kerak.
Hisoblash tizimining dasturiy ta’minotining tarkibi dasturiy konfiguratsiya deb ataladi.
Dasturlar orasida, xuddi tabiiy qismlar va bloklar o‘rtasida bo‘lganidek, o‘zaro aloqa mavjud.
Ko‘pgina dasturlar nisbatan ancha pastroq darajadagi dasturlarga tayanib ishlaydi, ya'ni bu
o‘rinda biz dasturlararo interfeys haqida gapirishimiz mumkin.
Bunday interfeysning mavjud
Opratsion tizimlari
3
bo‘lish imkoniyati ham texnik shart-sharoitlar va o‘zaro hamkorlik harakatlarining mavjudligi,
amaliyotda esa, u o‘zaro aloqada bo‘lgan bir necha pog‘onali ta’minotning
taqsimlanishi bilan
ta’minlanadi. Keyingi har bir daraja o‘zidan oldingi darajaning dasturiy ta’minotiga tayanadi.
Bunday bo‘laklab hisoblash texnikasi bilan ishlashning dastur o‘rnatishidan boshlab to amalda
foydalanish va unga texnik xizmat ko‘rsatishgacha bo‘lgan hamma bosqichlar uchun qulaydir.
Shunga ham ahamiyat berish kerakki, yuqori darajadagi barcha dasturiy ta’minotlar
butun tiz-
imning funktsional ishlash qobiliyatini oshiradi. Masalan, tayanch darajada dasturiy ta’minotni
hisoblash tizimi ko‘plab ishlar (funksiyalar)ni bajarish imkonini bermaydi, ammo tizimli dasturiy
ta’minotni o‘rnatish imkoniyatini yaratadi.