O‘qituvchi nutqi madaniyati

4. Nutqning sofligi. 
G`ayri adabiy til unsurlaridan holi bo`lgan nutq sof nutq deyiladi. 
Nutqning sofligiga quyidagilar putur yetkazadi: 
a) dialektalizmlar; 
b) g`ayri tildan olingan so`zlar; 
c) jargon va argolar; 
d) vulgarizmlar; 
e) parazit so`zlar. 
5. Nutqning ta’sirchanligi. 
Tinglovchi va o`quvchi ruhida o`zgarish, hayajon yasovchi nutq 
ta’sirchan nutq deyiladi. Bunday nutq oldiga quyidagi talablar qo`yiladi: 
a) tinglovchi e’tiborini tortish; 
b) tinglovchi qiziqishini oshirish; 
c) nutq dalil, isbot misollarning yetarli bo`lishini ta’minlash; 
d) fikrni bayon etishda qiziqarli shakllardan foydalanish; 
e) so`zlashda tabiiylikka erishish. 
Nazorat savollari. 
1. Nutqning asosiy xususiyatlari qaysilar? 
2. Adabiy til me’yorlari haqida gapiring. 
3. Nutqning aniqligi deb nimaga aytamiz? 
4. Nutqning mantiqiyligi nima? 
5. Nutqning sofligiga nimalar putur yetkazadi? 
6. Fikrni bayon etishda qanday qiziqarli shakllardan foydalanish mumkin? 
Tayanch iboralar: 
Adabiy til me’yorlari, talaffuz me’yorlari, morfologik me’yorlar, lug`aviy 
me’yorlar, nutqning mantiqiyligi, nutqning sofligi, nutqning ta’sirchanligi. 
A d a b i y o t l a r : 
1. R.Qo`ng`urov va b. Nutq madaniyati va uslubiyoti asoslari. T., ―O`qituvchi‖, 
1992. 
2. E.A.Begmatov. Notiqning nodir boyligi. T., ―O`zbekiston‖, 1980. 
3. H.Abdurahmonov, N,Mahmudov. So`z etikasi. T., ―Fan‖, 1981 y. 
4. N.Mahmudov. O’qituvchi nutqi madaniyati. T.: Alisher Navoiy nomidagi 
O’zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2009. 
5-ma’ruza
NUTQNING USLUBIY TURLARI 

---

29 
 
R e j a:
1. So`zlashuv uslubi. 
2. Rasmiy uslub. 
3. Ilmiy uslub. 
4. Publisistik uslub. 
5. Badiiy uslub. 
Kishilar har qanday sharoitda va faoliyatning barcha sohalarida aloqa qilish 
jarayonida tildagi leksik, frazeologik, Grammatik va fonetik vositalarni tanlash 
va ishlatishda bir-birlaridan ma’lum darajada farq qiladilar. Umumxalq tili 
doirasida til vositalarining bunday tanlab olinishi nutqda xilma xil 
ko`rinishlarning paydo bo`lishiga olib keladi. Bunday xilma-xil nutq 
ko`rinishlari nutq uslublari deb yuritiladi. 
Nutq uslublari ifoda vositalari tizimining muayyan aloqa doirasida 
maqsadga muvofiq tanlash natijasida tarixan tashkil topgan nutq 
ko`rinishlaridir. 
Nutq uslublari tilning vazifasi – funktsiyasi bilan bevosita bog`liq bo`ladi. 
Shuning uchun ham ular funktsional uslublar deb yuritiladi.