O‘quv adabiyoti h. K. Shodiyev, S. R. Ahmedov teri va tanosil kasalliklari

5. Talabalarning o‘z ustida ishlash rejasi:

2. Zaxining umumiy kechishi bilan tantshish (chizmalar, rasmlar, slaydlar asosida).

Ishning nomi	Ishning mazmuni	Ishning maqsadi
1.Morfologik elomentlar bilan tanpshish;	a) bemorlar terisida kuzatiladigan u yoki bu toshmalarni ko‘rib chiqish; b) kuzatilgan toshmalar xarakterini daftarga yozib olish; v) elementlar toshishi bilan kuzatiladigan noxush belgilarni (kichishish, achishish va h. k.) bemorlardan so‘rab oilish;	a) teri kasalliklarida uchraydigan toshmalarnn o‘zlashtirish
2. Zaxining umumii kechishi bilan tashtshish (chizmalar, rasmlar, slaydlar	g) orttirilgan zaxmning umumiy kechishi sxemasini daftarga chizish;	b) orttirilgan zaxmning kechish turlarini o‘zlashtirish.

2MASHG‘ULOT
1. Mashg‘ulot mavzusi. Birlamchi va ikkilamchi zaxm.

2. Mavzuning qisqacha mazmuni.

Zaxmning birlamchi davri.

Kasallik yuqqandan 3—4 hafta o‘tgach oqish treponema tushgan joyda kattiq shankr hospl bo‘lishi bilan zaxmniig birlamchi davri boshlanadi. Agar kasallik odatdagicha o‘tadigan bo‘lsa, zaxmning bu davri 6—8 hafta davom etadi. Serologik reaksiyalarning (SR) manfny yoki musbat ekanligiga qarab birlamchi seronegativ (SRmanfiy) va bprlamchi seropozitiv (SRmusbat) zaxmga bo‘liaadi.

Endi kasallikning yashirin davri, qattik shankr, uping atippk formalari, asoratlark, regionar buoon, birlamchi seronegativ va seropozitiv zaxm to‘rrispda batafsil to‘xtalib o‘tamiz.

Kasallikning yashirin davri o‘rta hisobda 3—4 hafta davom etadi, lekin bu davr 9—10 kungacha kisqaripta yoki 3—6 oygacha uzayishi ham mumkii. Inkubatspon davrning qisqarishi suyidagi xollarda kuzatiladi: gipozi1taminoz, ichki a’zolar sili, .surunkali alkaIolizm, revmatizm, oshkozonichak kasalliklari hamda orttnrilgan immunitet yetishmovchiligi sindromi (SPID). Keyingi yillarda inkubatsion davrning 6 oygacha cho‘zilish hollari ko‘p qayd etilmoqda. Bu o‘zgarishdarning asosii sabablaridan biri aholi tomonidan antibiotiklarni palapartish ko‘p ko‘llanilishi hisoblanadi. Bu xol inkubatsion davr muddatini cho‘zib yuboradi. Shuningdek so‘zak va zaxm bilan bir vaktning o‘zida kasallanish, so‘zakka qo‘llanilgan antibiotiklar mikdori zaxmning yashirin davrida ham okish treponbmalarni yo‘k qila olmaydi, bu mikdor faqat yashirin davrni bir necha oyga cho‘zadi xolos.

Qattiq yara (ulcus durum) yoki birlamchi sifiloma. Inkubatsiya davri tugagandan keyin otsish treponema tushgan joyda satti^ shankr hosil bo‘ladi. Sattmv; shankr ko‘p hollarda jinsiy a’zolar terisida va unga yakin joylarda uchrab, kasallikning jinsiy yo‘l bilan nutsqailiginn ko‘rsatadi. Kasallik nojinsiy yo‘l bilan gokqanda qattis shankr jinsiy organlardap tashqarida joylashadi va ekstragenital qattiq shankr deb ataladi, ya’nn ogiz shilliq pardasida, bodomcha bezlarjda, lab terisida, barmoqlarda yoki oqish spiroxeta tushgan xar qapday boshka joyda uchrashi mumkin. Kattiq shankrnipg boshka toshmalardan farq skluvchi o‘ziga xos belgilari bor. Bu toshma yara yokp eroziya ko‘rinishida bo‘lib, oval yoki dumaloq shaklda, agar teri yoki shilliq pardalar burmalarida joylashgan, bo‘lsa, tirqjshsimon ko‘rinishda bo‘ladi. Birlamchi sifilomaning chetlari tekis bo‘lib, tubiga tomon nishab bo‘lib boradi, yuzasi tekis, silliq, yangi go‘sht rangida bo‘lib, yaltirab turadi. Vak/g o‘titi bilan sarg‘ayib, yuzasidan ozgina seroz suyuklik—gubor (to‘kima suyuqligi—serum) chiqib turadi va mikroskopning k,orongilatilgan maydonida ko‘rilganda juda ko‘p oqksh spiroxetalarni topish mumkin. Birlamchi sifiloma paypaslab ko‘rilsa, asosida tog‘aysimon qattiqlik (infnltrat) seziladi, shuniig uchun ham qattiq shapkr deb ataladi. Yarali shankrlarda bu infiltrat yakqol sezilib turadi. 8attiq shankrning kattaligi to‘gnogich boshidan tortib (mitti shankr), 5 tiyiyalik chaqadek (bahaybat shankr) bo‘lishi mumkip. Sattiq shankr ko‘p hollarda subyektiv o‘zgarishlar yuzaga keltirmaydi. Ilgarilari zaxm qattiq shankrning yakka chiqishi bilan ifodalaiardi (80—90%). Keyingi yillarda esa ikki va undan ortiq shankrli bemorlar soni (34—45,7%) ko‘payib bormokda. Bundan tashqari, yarali shankrlar soni hamda ularning yirEngli asoratlari ko‘p uchramoqda. Sattiq shankrning erkaklarda orqa chikaruv teshigi atrofida, ayollarda esa ogiz shilliq pardalarida joylashish hollari teztez kuzatilmoqda.

Oddiy shankrlar o‘rnida ba’zida atippk shankrlar uchraydi va ular suyidagi ko‘rinishlarda bo‘linsh mumkin: 1) jinsiy organlarnipg kattiklashgan shishi; 2) hasmolshankr; 3) shankr amigdalit—bodomcha bezdarining shankri.

Qattiklashgan shish — odatda katta va iatchik jinsiy lablar, jinsiy olat xaltachasi sohasida (limfa tomirlariga boy joylarda) uchraydi va tarqov; infiltrat hisobiga bu a’zolar bir necha marta kattalashadi. Shikastlangan joyga qo‘l bilan bosib ko‘rilsa, o‘rnida chuqurcha qolmaydi. Shish sohasidagi teri o‘zgarmaydi, ba’zi xollarda esa ko‘kimtirbinafsha rangida bo‘lib, kasallik aytarli bezovta qilmaydi. Chov limfa tugunlari kattalashadi.

Hasmodshankr ko‘pincha shifokorlarda (laborantlarda, pshekologlarda, stomatologlarda, jarrohlarda) uchraydi. Hasmolshankr qo‘l jimjilota shpshishi, ko‘kishgungurt rangli bo‘linsh va orri; bilan o‘tishi bilan oddiy hasmolni eslatadi, lekin qattiq infiltratning borligi, o‘tkir yallirlanishning bo‘lmasligi hamda tirsak limfa tugunlarining kattalashishn hasmolning aniq tabiatipi apglab olishga yordam beradi. Shunga karamasdan, faqat klinik belgilari asosida hasmolshankr deb xulosa chiqarish noto‘gri hisoblanadi.

Shankramigdalit — bodomcha bezining kattalashishi va qattiqlashishi bilan ta’riflanadi. Agar bodomcha bezi ustida eroziya yoki yara bo‘lsa, unda shankramigdalit emas, balki bodomcha bezida joylashgan birlamchi sifploma deb hisoblanadi. Bodomcha bezidagi yallig‘lanish chegaralangan bo‘lib, atrofdagi shillik pardalar o‘zgarmaidp, jag osti limfa tugunlari kattalashadi, skleradepst bir tomonlama joylashadi va yutinganda ogriq sevilmaydi, badan xarorati o‘zgarmaydi. Bularnpng hammasi shankramigdalitni kataral anginadan farq kilishga xizmat qiladi.

Uchchala holda ham kasallik tarixini surkshtirish, zararlangan joylardan otsish treponemani topish, bemorning jinsiy sheriklarini tekpshrish va musbat serologik reaksiyalar diagnoz qo‘yishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi.

Qattiq shankr yuzasiga ikkilamchi infeksiyaning tushishi natijasida uning asoratlari — balanit, balanopostit, fimoz, parafimoz, jinsiy olat gangrenasi va fegedenizatsiyasi rivojlanishi mumkin. Qattiq yaraning balanit, balanopostit, fimoz, parafimoz kabi asoratlari qattik shankr zakar boshchasida yoki preputsial xaltachaning ichki varag‘ida joylashganda uchraydi. Bunday hollarda shankr atrofi qizarib shish paydo bo‘ladi,. shankr yuzasidan ajralayotgan ceposi suyuqlik yiringlanadi, bu esa o‘z navbatida oqish treponemani topishni qiyinlashtiradi.

Balanit — zakar boshchasining yallig‘lanishi bo‘lib, o‘z va^tida davolanmasa, zakar boshchasinp yopib turgan xaltachani ham yalliglantiradi, ya’ni balanopostitga aylanadi. Balanopostitda yallizelanish kuchli bo‘lganidan zakar boshchasi xaltachasining teshigi torayib, zakar boshchasi ochilmaydigan bo‘lib qoladi. Bu holat fimoz deb atalib, qattiq shankr zakar boshchasida yoki zakar xaltachasining ichki varag‘ida joylashganda uni ko‘rpb bo‘lmaydi. Fimoz holatida zakar boshchasini kuch bilan ochishga harakat qilish parafimozga olib keladi. Parafimoz kattiq shatskrshshg o‘ziga xos asoratlaridan bo‘lib, yiring zakar boshchasnni sit\ib qo‘yadi, bu esa zakar boshchasida Qon aylanpshinipt buzilishiga olpb keladi. Vaqtida davo choralari ko‘rilmasa, uning chirishiga sgbab bo‘lishi mumkin.

Jiisiy olat gangrenasi va fagedenizmi — qattiq shankrning jiddiy asoratlaridan bo‘lib, fuzosperillez infeksiya tushishp xisobiga yuzaga keladi. Gangrena boshlanganda shankr tubi irpb, unda kora rangli chirik chikindi xospl bo‘ladi. Fagedenizatsiyada esa irish kattiq shankrdan xam ichkariga, ham atrofga tarqalib boradi. Iatijada jinsiy olat qismlarga ajraladi. Bu asoratlar bemor haroratining ko‘tarilishi, bosh ogrishi, badan uvishishi va boshqa zaharlanish alomatlari bilan o‘tadi. Yara bitgandan keshga o‘rnida xunuk chandiq k,oladi.

Yuqorida aytib o‘tganimizdek, qattiq shankr asoratlari oqish treponemani topishni birmuncha diyinlashtiradi. Tekshirish oldidan qattiq shankr yuzasi natriy xloridning izotonik eritmasida ho‘llangan paxta bo‘lakchasi bplan tozalanadi (paxtani namlashda dezinfeksiya kiladigan eritmalardan foydalapish mumkin emas). Agar asoratlar fimoz yoki parafimoz ko‘rinishida bo‘lsa, yallig‘lanishni kamaytirish va shuniyag natijasida zakar xaltachasini ochish maqsadida sulfanilamid preparatlari ichishga berilib, jinsiy olat natriy xloridning iliq izotonik eritmasida yuviladi. Parafimoz doridarmonlar qo‘llanplganda kaitmasa, u xolda jarrohlpk yo‘li bilan hatna (sunnat) qilinadi.

Birlamchi zaxmning ikkinchi eng muxim belgioi — regionar skleradenitdir. Dattiq shankr paydo bo‘lgandan 7—10 kun o‘tgach, unga eng yaqin joylashgan limfa tuguni kattalashadi. Limfa tugunlarining kattaligi no‘xatdan tortib o‘rmon yonrog‘igacha bo‘lishi mumkin. Zaxm limfadenitiga quyidagi belgilar xosdir:

1. Limfa tuguni ustidagi va atrofdagi terining rangi o‘zgarmaydi, ogrid bilan kechmaydi.

2. Limfa tugunlari harakatchan, bosib ko‘rilganda juda qattiq, birbiri bilan ham, atrofdagi to‘qimalar bilan xam qo‘shilmaydi.

3. Limfadenit ancha vaqt saqlanib turadi va juda sekinlik bilan yo‘qoladi.

Agar kattiq shankr yo‘g‘on ichakda yoki bachadon bo‘yinchasida joylashgan bo‘lsa, regionar skleradenit sorin bo‘shlirining pastki qazatida joylashgan bo‘ladi, shu sababli uni paypaslab bo‘lmaydi, bu esa diagnoz ko‘yishda bir oz qiyinchilik tug‘dirishi mumkin.

Birlamchi zaxmning yana bir belgisi limfangit bo‘lib, qattiq shankr bilan eng yaqin yotgan limfa tuguni orasnda arqonsimon ko‘rinishda bo‘rtib turadi. Limfadenit ham, limfangit ham bemorlarni bezovta qilmaydi.

Qattiq shankrni quyidagi kasalliklardan farklash kerak: pufakchali temiratki, Qo‘tir ektpmasi, eroziyali balanopostit, rak yarasi.

Pufakchali temiratki jinsiy a’zolar va orqa chiqaruv teshigi atrofida joylashgan eroziyali sattiq shankrdan farklanadi. Pufakchali temiratkida to‘pto‘p moshdek yoki undan kichikroq pufakchalar paydo bo‘lib, ular yorilib chetlari arrasimon shakldagi eroziyalarga aylanadi. Bu eroziyalarning tubi toza bo‘lib, seroz suyuqlik chikib turadi va achishadi. Chov limfa tugunlari kattalashmaydi.

Qo‘tir ektimasi — yiringli yara va ko‘tpr kasalligining asorati sifatida namoyon bo‘ladi. Yara yiringli qoraqo‘tir bilan qopyaanib, atrofidagi teri yallig‘lanadi, yara tubida kattiklik sezilmaydi. Bundan tashqari, bemorni tungi qichishish bezovta qiladi.

Erozkv balanopostit zakar boshchasi va xaltachasida noto‘gri shakldagi kattakichik eroziyalar bo‘lishi bilan ta’riflanadi, ularning tubida qattaklpk va atrofida yallig‘lanish bo‘lmaydi. Regionar limfa tugunlari kattalapshaydi.

Rak yarasi astasekpn rivojlanib borishi bilan xarakterlanadi. Yaraning chetlarp qalin, go‘yo agdarshshb chivdavdek ko‘rinadi, yara tubi notekis bo‘lib, Qon aralashgan suyuklik ajralib turadj, limfa tuguilari paypaslab ko‘rilganda v;o‘lga qattiklik unnaydi, atrofdagi to‘kimalar bilan ko‘shilib ketgan bo‘ladi.

Barcha hollarda ham bu kasalliklarni k,attiq shankrdan farqlash laboratoriya usuli bilan aniklanadi. Toshmalardan ajralib chiqayotgan to‘kima suyukligidan treponemani topish bemorda zaxm borljgini isbotlaydi. Vrachshshg navbatdagi vazifasi zaxm o‘z rivojlanishining qaysi davrida turganligini aniqlashdai iboratdir. Buning uchun bemorning bilak tomirqsan qon olinib, Vasserman reaksiyasi qo‘yiladi. Agar soya kattid shankr hosil bo‘lgandan so‘ng birinchi 3—4 haftada olingan bo‘lsa, Vassermap reaksiyasi manfiy (birlamchi seronegativ zaxm), agar Qon 3—4 haftadan keyin olingan bo‘lsa, musbat (birlamchi seropozitiv zaxm) bo‘lishi mumkin.

Yuqorida ko‘rsatilgan laboratoriya xulosalari asosida kasallik tasdshushngandan keyin davo choralari boshlanadi.
ZAXMNING IKKILAMCHI DAVRI
Odatda katti^ yara paydo bo‘lgandan so‘ng 6—7 hafta, yoki kasallik yukdandan so‘ng 9—10 hafta o‘tgach boshlanadi. Bu davr ko‘pincha kasallikning dastlabki (prodromal) belgilari ko‘rinishida boshlanadi. Teri va pgalliq davatlarda toshmalar toshishidan 7—10 kun avval kuzatiladigan bu holat bemorlarda turlicha ko‘rinishda kechadi. Bemorlar ko‘pincha darmonsizlik, ish qobiliyatiiing pasayishi, bosh ogriri, suyak, bo‘g‘im va mushaklarda og‘ri^ bo‘lishidan hamda badan haroratining ko‘tarilishidan (38—39°S gacha) shikoyat qiladilar. Bu xolat hamma bemorlarda har xil ko‘rinishda o‘tib, asosan kasallik qo‘zgatuvchy okish treponemalar konda yoppasiga tarkalgan davriga to‘gri keladi.

Ikkilamchi zaxm teri va shilliv; qavatlarda turli ko‘rinishdagi toshmalarning toshishi bilai boshlanadi, bu bemor organizmining kasallikka umumiy javob reakdiyasidir. Zaxmniig bu davrida ikkilamchi yangi, ikkilamchi yashirin va ikkilamchi kaytalama zaxmlar tafovug qilinadi. Ikkilamchi zaxm kasallik yuvdandan 2,5—3 oy, ayrim xollarda 4 oydan keyip boshlapadi va o‘z vaqtida davolanmasa 2—3 yilga cho‘ziladi.

Ikkilamchi zaxm teri sathi va shillik kavatlarida toshmalar toshishi bilap boshlanadi. Topshalar dumaloq shaklda bo‘lib, betartib, birbiri bilan qo‘shilmagan, to‘q qizil yoki kizil bo‘ladi. Toshmalar noxush belgilarsiz kechadi, bemorlar davolanmasa xam o‘zo‘zidan izsiz yo‘tsolib ketadi. Kasallik qo‘zratuvchi treponemalar toshmalar sathida ko‘p miqdorda bo‘ladi, shuning uchui ham bemorlar bu davrda atrofdagi kishilar uchun xavfli xisoblanadilar.

Klassik serologik reaksiyalar ikkilamchi yangi zaxmda 100% ikkilamchi kaytalama zaxmda 96—98% musbat natidaalar beradi. Reagiilar miqdori yakgi yaxmda; juda yuqori (1:160, 1:320), daytalangan zaxmda esa past (1:30, 1:60) bo‘ladi. RIF (immunologik yordulantp reaksiyasi) ikkilamchi zaxmli bemorlarning barchasida musbat natijalar beradi. RIT (treponemalar harakatini cheklash reaksiyasi) esa ikkilamchi yangi zaxmda 50%, qaytalaigan zaxmda 80—100% hollarda musbat natijalar beradi.

Zaxmnipg ikkilamchi davrida quyidagi toshmalar: ko‘nrok doglar (rozeola, leykoderma) va tugunchalar, ba’zap yiringcha va pufakchalar kuzatiladi. Shunipgdek sochping to‘kilishi, shillis kavatlar va pchki a’zolarning zararlanishi yuzaga keladi. Mazkur davrda suyak va bo‘g‘imlar ham shikastlanadi. Ikkilamchi zaxm doglari yallig‘langan, chegaralangan, putpti rangli bo‘lib, bosib ko‘rilganda yo‘qoladi. Ko‘pincha aylanma yoki oval shaklda, ba’zan shaklsiz bo‘lib, birbiri bilan qo‘shilmaydi, teri sathidan bo‘rtib chikmaydi. Ba’zan rozoolalar ko‘shilishi (roseola confluens) yoki teri sathidan sezilarsezilmas ko‘tarilib chiqishi (roseola elevata) mumkin. Odatda doglar qipiqlanmaydi, noxush belgilar bilan kechmaydi. Oradan 3—4 hafta o‘tgach rozeolalar ’izsiz yo‘qolib ketadi. Qaytalangan rozeolalar kattaligi, rayagi, guruhlashishga moyilligi bilan birlamchi rozeolalardan farq qiladi. Ba’zan ular halqa yoki yoy shaklini oladi.

Tugunchalar ko‘pincha ikkilamchi qaytalangan zaxmda uchraydi. Ular qattiq, bo‘shliqsiz, teri sathidan bo‘rtib chpqib turadi. Dastlab pushti rang, so‘ngra qizil, mis kizil, ko‘kimtir qizil tus oladi. To‘mtoq naycha (zond) bilan bosib ko‘rilganda bemorlar orriqni sezadilar (Yadasson belgisi). Kasallik tuzalib borgan oayin tugunchalar kipiklanadi va tuguncha sathida (yuzasida) aylana yotsa. (Biyett yoqachasi) shaklini oladi. Kattaligi jihatidan tugunchalar miliar (kunjut donidek), lentikulyar (tarik, no‘xatdek), tangasimon (nummulyar) va yassi (burdasimon) bo‘lishi mumkin. Tugunchalarning barcha turi qo‘’busda (psoriazda) xam kuzatiladi. Biros ko‘’bus tugunchalari baliq tangachalaridek qipiklar bilan qoshtanadi. Shuningdek, stearip dori, psoriatik parda, qonli shudring simptomlari uni zaxm tugunchalaridan farklashda yordam beradi. Zaxmda teri burmalarida joylashgan tugunchalar terlash natijasida, issiklik va ishkalanish ta’sirida suvchiraydi, tugunchalarni koplab turgan shox kavati govaklanib bo‘kadi, natijada tugun sathiga seroz suyuklik sizib chiqa boshlaydi. Bu suyuqlikning tarkibnda okish spiroxetalar ko‘ilab topiladi. Shilingan tugupchalar (syphilis papulosa erosiva) mana shunday hosil bo‘ladi. Zaxm pilakchalari va tangachasimon tugunchalarning nshkalanib suvchirashi natijasida serbar koidilomalar hosil bo‘ladi. Ular ko‘pincha jinsiy a’zolar soxasida, orka chikaruv teshiga atrofida kuzatiladi, tashki ko‘rinishi bilan ular o‘smalarni eslatadi. Suvchiragan tugupchalar va serbar kopdilomalar ikkilamchi kaytalangan zaxmda ko‘p uchraydi.

Ikkilamchi yangi zaxmns ikkilamchi qaytalangan zaxmdan quyidagi belgilar asosida farklash mumkin (1jadval).

Zaxm yiringchalari juda kam uchraydi. Ular alohida yoki bopn^a sifilidlar biyaan birga uchrashi mumkin. Yiringchali sifilidning kuyidagi klinik turlari mavjud:

1) xusnbuzarsimon sifilid;

2) chechaksimon sifilid;

3) zaxm shirinchasi;

4) zaxm ko‘z yarasi; 3) zaxm rupiyasi.

Zaxmning ikkilamchi davrida soch to‘kilishi ancha ko‘p kuzatiladi. Ayniqsa sochning (kichik o‘choklp)
1j a d v a l
Ikkilamchi yangi va kaytalama zaxmlarni birbiridan klinik farklash

Kasallik belgilari	Ikkinchi yangi zaxmda	Ikkilamchi qaytalama zaxmda
1. Toshmalar soni va joylashish xarakteri	Ko‘p sonli, simmetrik joylashgan	Kam sonli, ayrimsoxalarda
2. Toshmalar kattaligi va rangi	Mayda, ba’zan juda mayda va qizil, pushti raig	Katta, ba’zan apcha katta va och qizil, oqimtir pushti Guruxlashishga moyil yoki guruhlashgan
3. Toshmalarning joylashishi	Betartib
4. Qattiq yaraning boryo‘qligi	Bor yokj o‘rnida yangi chandiq kuzatiladi	Kuzatilmaydi yoki o‘rnida chandlq kuzatiladi
5. Poliadenit	Kuzatiladi	Bo‘lmaydi, ba’zan kuzatiladi.
6. Alopssiya	Juda kam hollarda kuzatiladi, aksariyat hollarda kuzatilmaydi Kuzatilmaydi	Ko‘pgina bomorlarda kuzatiladi
7. Leykoderma		Ko‘pipcha kuzatiladi

to‘kilishi ko‘p uchraydigan belgidir. Boshning chakka va ensa sohasidagi terida kattaligi 1—2 tiyinlik 4ai;adek keladigan o‘choklar uchrab, mazkur sohalarnipg terisi o‘zgarmaydi, yallirlanish belgilari kuzat!nlmaydi. Yuzning sochli qismida, sosh va kipriklar sohasida ham soch ko‘p to‘kpladi. Kipriklarning narvbnsymos to‘kilishi (Pinkus belgisi), qoshning mayda o‘choqli to‘kilishi (Furnyening omnibus sifilidi) diagnostik iuktai nazardan divdatga sazovordir. Sochnpng yoppasiga to‘kilishi yoki aralash to‘kilshpi xam kueatiladi. Umuman sochning to‘kilipsh ikkilamchi qaytalangan zaxmda ko‘p uchrab, ikkilamchi yangi zaxmda eyea:,opdasoida uchraydi. Soch to‘kilgas joylar o‘rni bir necha oy mobaynida yangi sochlar bilan qoplanadi.

Zaxm leykodermasi faqat ikkilaichy1 qajtalangan zaxmda kuzatiladi. Ayollarda erkavda^ga ysbatan"ko‘p₍ uchraydi. Asosan bo‘yin, ensa, ko‘krar,.va’ ko‘dtiq:soh,alar’yda okimtir doglar paydo bo‘ladi. Doshar chegaralangan aylana shaklida bo‘lib, har xil kattalikka ega. Ayniksa bo‘yinning orqa kismida kuzatiladigan leykoderma bo‘yinga taqiladigan marjonni eslatadi («Venera marjonlari»). Dog‘lar bir necha oy turib qoladi, juda sekinlik bilan yo‘qoladi. Leykodermaning paydo bo‘lish sababini ba’zi olimlar neyrodistrofik jarayoi (orqa miya suyuqligidagi o‘zgarishlar) deb hisoblashsa, ikkipchilari buyrak usti bezidagi o‘zgarishlar bilan boglaydilar.

Ikkilamchi zaxmda ichki a’zolardan jigar, buyrak, oshqozon ko‘p zararlanadi. Shuningdek, zaxm miokarditi, QURUCH plevrit, ko‘z va quloqning zararlanishi kuzatiladi. Suyaklar ogriydi, ogriq kechalari zo‘rayadi. Periostit, osteoperiostit kuzatilishi mumkin. Bemorning harorati ko‘tarilib, artralgiya rivojlanadi.

3. Mashgulotning maqsadi.

Talabalar zaxmda birlamchi va ikkilamchi davrlarning kechishini, jumdadan kuzatiladigan toshmalar xaraktershga bilishlari lozim. Sattiq yaraning turlarini va asoratlarinya bilishlari, zaxm limfadenitini so‘zlab borishlari zarur. Ikkilamchi toshmalarni ta’riflash, ikkilamchi yangi va qaytalapgai zaxmlarning birbiridan farqini, shuningdek serologik reaksiyalarning diagnostik ahamiyatshsh to‘rri tushunishlari lozim. Talabalar quyidagilarni o‘zlashtirib olishlari lozim:

a) zaxm tugunchalarini Qo‘’bus tugunchalaridan farqlash;

b) zaxm limfadenitini oddiy limfadenitdan farqlash;

v) zaxm toshmalaridan rangpar spiroxetalarga to‘qima suyuqligini olshp;

g) zaxm topshalariga ishlov berish.

4. Uyga vazafa:

1. Qattyq yaraga ta’rif bering.

2. Qattiq yaraning notipik turlarini o‘xshash kasalljklardan farspni aytib bering.

3. Zaxmning ikkilamchn davrini ta’riflang.

4. Ikkilamchi yangi toshmalar bilan ikkilamchi qaytalangan toshmalarning farqini ayting.

5. Birlamchi va ikkilamchi zaxmpipg serologik farqi nimada?