O'quv ishlari bo’yicha prorektor

Jamoat birlashmalari - fuqarolik jamiyatiningmuhim sharti.

Fuqarolarning о‘zini о‘zi boshqarish organlari faoliyatining konstitusiyaviy negizlari.

1. 
   О‘zbekistonda fuqarolik jamiyati asoslarining barpo etilishi.
   

Demokratik islohotlar orqali О‘zbekiston fuqarolik jamiyatini qurmoqda. Bu shuni anglatadiki, kо‘plab vazifalar, boshqaruv funksiyalari о‘zini о‘zi boshqarish organlari va aholining turli guruhlari vakillari tomonidan amalga oshiriladi.
«Fuqarolik jamiyati» va «jamiyat» tushunchalari bir xil emas. Jamiyat - bu davlatning barcha belgilarini о‘z ichiga olgan kishilik jamoasidir. Fuqarolik jamiyati - bu hukumatning tashqarisidagi jamiyatning bir qismi bо‘lib, ular fuqarolarning davlat tuzilmalari faoliyatiga ta’sir kо‘rsatadigan siyosiy va jamoat tashkilotlaridagi birlashmalaridir.
Boshqacha qilib aytganda, bular shaxs, oila, jamiyat, davlat manfaatlariga tegishli kо‘plab masalalarda о‘z nuqtai nazarlari va g‘oyalariga, fuqarolik pozitsiyasiga ega bо‘lgan odamlardir. Fuqarolik jamiyatining о‘zi ham, u haqidagi g‘oyalar ham о‘zgarib borgan va uzoq tarix davomida rivojlangan.

“Avesto” da fuqarolik jamiyatini qurishning birlamchi omili erkak va ayolning teng huquqligi, oilaning barqarorligini ta’minlashda degan g‘oyani ilgari surilgan.

Fuqarolik jamiyatining ikki asosiy va о‘zaro bog‘liq tomonlari mavjud: bular - ijtimoiy va institusional jihatlardir. Fuqarolik jamiyatining ijtimoiy tarkibiy qismi - bu uning tarixiy tajribasidir. U bevosita yoki bilvosita fuqarolik jamiyati institutlarining tipologiyasini shakllantirishga yordam beradi, masalan, shaxs, guruh, birlashma, sheriklik va boshqalar. Fuqarolik jamiyatining institusional tarkibi jamiyatning turli segmentlari, guruhlari, qatlamlarining manfaatlarini ifoda etuvchi turli xil jamoat tashkilotlarining tо‘plami sifatida namoyon bо‘lishi mumkin.

Ta’kidlash joizki, fuqarolik jamiyati faqat demokratiya sharoitida shakllanishi mumkin va demokratiya milliy va global qadriyatlarni himoya qilishda manfaatlar tо‘liq hisobga olinadigan fuqarolik jamiyatida rivojlanadi. Fuqarolik jamiyati qanchalik rivojlangan bо‘lsa, davlatning demokratik qirralarini shakllantirish uchun asoslar shunchalik kо‘p bо‘ladi. Fuqarolik jamiyati uning barcha institutlarining muvozanatli almashinuvi va о‘zaro ta’sirini talab qiladi.
Fuqarolik jamiyati siyosatshunoslikning ancha murakkab bir toifasi. Mashhur siyosatshunos A.A.Radugin fuqarolik jamiyatini «... ijtimoiy hayotning nodavlat qismi, odamlar bir-biri bilan bog‘langan va bir-biri bilan erkin mustaqil subyektlar bо‘lgan о‘zaro munosabatdir. Fuqarolik jamiyatidagi asosiy ishtirokchi - suveren shaxsdir», - deydi.
Kо‘plab zamonaviy tadqiqotchilar fuqarolik jamiyati - bu davlat emas, balki jarayon ekanligiga qо‘shilishadi. Fuqarolik jamiyatining shakllanishi vaqt va makonda jadal rivojlanayotgan murakkab hodisadir. Ushbu qarash Markaziy Osiyo mamlakatlari aholisi uchun juda mos keladi.
Fuqarolik jamiyatini shakllantirish doimiy ravishda davom etishi kerak, mamlakatda olib borilayotgan islohotlarning muvaffaqiyati va xalq ongida ma’naviy va umuminsoniy qadriyatlarning mustahkamlanishi shunga bog‘liq bо‘ladi.
Fuqarolik jamiyati va uning institutlari davlat va shaxs о‘rtasida vositachilikni ta’minlaydi, xususiy va jamoat manfaatlarini ularning birlashtiradigan qadriyatlar asosida bog‘laydi.
Qisqa davrda mamlakatda «fuqaro - jamiyat -davlat» tizimi qonuniy asosga qо‘yildi. Bu siyosiy jihatdan keng va atroflicha tahlilga ega bо‘lgan jarayon. Chunki, uning mohiyati jamiyatda demokratik jarayonlarni amalga oshirishni nazarda tutadi, eng muhimi, fuqaro manfaati bilan davlat hokimiyatini boshqarish о‘zaro muvofiqlashadi. Bu jamiyatda, insonning barcha huquqlari: xususan, davlat ishlarida qatnashish; e’tiqod erkinligi; yig‘ilishlar; uyushmalar erkinligini amalda ta’minlash siyosiy voqeylikka aylanadi. «Fuqaro» va «davlat» munosabatlaridagi mavjud begonalashish jarayonlariga barham berilib, ularni davlat hokimiyatini boshqarishga bо‘lgan ma’sulligini hamda davlatning fuqarolar oldidagi javobgarligi vujudga keldi.
Fuqarolik jamiyati faoliyatining muhim sharti - bu kо‘p qirrali ijtimoiy tuzilishdir. Bu kо‘p jihatdan davlatning barqaror rivojlanishiga va umumbashariy kelishuv zarurligi haqidagi g‘oyalarni chuqurlashtirishga yordam beradi. Zamonaviy demokratik davlatlarning asosiy vazifasi aholining turli guruhlari manfaatlarini tо‘liq hisobga olish va muvofiqlashtirish orqali butun jamiyatni birlashtirish, barqaror rivojlanish, barqarorlikka intilish orqali umumiy fuqarolik kelishuviga erishishdir. Ushbu strategik vazifalarni bajarish uchun davlatning muhim maqsadi - aholining keng qatlamlari qо‘llab-quvvatlaydigan mustaqil fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish va rivojlantirishdir.
Mustaqillikdan buyon tо‘laqonli fuqarolik jamiyatini shakllantirish О‘zbekiston Respublikasi intilayotgan eng muhim maqsadlardan biri bо‘lib kelgan va shunday bо‘lib qolmoqda. “Biz uchun, fuqarolik jamiyati, - ta’kidladi I.A. Karimov - bu ijtimoiy makon, unda qonun ustuvorligi hukmronlik qiladi, bu nafaqat qarama-qarshi bо‘libgina qolmay, balki shaxsning о‘z-о‘zini rivojlantirishiga, shaxs manfaatlarini rо‘yobga chiqarishga, huquq va erkinliklaridan maksimal darajada foydalanishiga yordam beradi. Shu bilan birga, boshqa odamlarning huquq va erkinliklarini buzilishiga yо‘l qо‘yilmasligi kerak, ya’ni, erkinlik va qonunga bо‘ysunish bir vaqtning о‘zida ishlaydi, bir-birini tо‘ldiradi va bir-birini talab qiladi. Boshqacha qilib aytganda, davlat qonunlari inson va fuqaroning huquqlariga putur yetkazmasligi kerak, ammo qonunlarga hamma shubhasiz rioya qilishi kerak” - deydi.
Davlat boshqaruvi, iqtisodiyot, qonunchilik va ijtimoiy sohada davom etayotgan о‘zgarishlar fuqarolik jamiyati institutlarining rivojlanish darajasini hisobga olgan holda izchillik va bosqichma-bosqichlik bilan ajralib turadi. Odamlar ongida demokratik qadriyatlarni mustahkamlamasdan, demokratiya о‘z-о‘zidan yoki tashqaridan kuchaygan holda rivojlana olmaydi.
Suveren О‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarining yaratilishi aholining ongi о‘zgarishi bilan ularni yanada modernizatsiya qilish va liberallashtirishni hisobga olgan holda qonunchilik va tashkiliy asoslarni shakllantirishdan boshlandi.

2.