Oriental Renaissance: Innovative

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 4/2 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
605 
w
www.oriens.uz
April
2022
 
sharoitda istiloh anglatayotgan narsani tasavvur qilish qiyinlashib, uning ortiqcha 
bo'lib qolgani yaqqol sezila boshladi. Fikrimizcha, mazkur holat ko'rilayotgan 
masalaga oid istilohlarning qo'llanishini tartibga solish zarurligini asoslash uchun 
yetarlidir. 
MUHOKAMA VA NATIJALAR 
Badiiy nutq masalasini qaysi soha o'rganishi borasida ham manbalarda turlicha 
qarashlarga duch kelamiz. Jumladan, B.Tomashevskiyga ko'ra, badiiy nutqni 
o'rganish vazifasi to'laligicha tilshunoslik zimmasida. Faqat an’anaviy ravishda, 
badiiy nutq bilan bog'liq masalalar ritorika va poetika bag'rida paydo bo'lgani 
uchungina ular keyinchalik tilshunoslik emas, adabiyot nazariyasi tarkibiga kiritiladi 
va ayni an’ana oqimida eskidan adabiyotshunoslik fanlari sirasida o'qitib kelinadi.
1
Shuningdek, masalaga umumfilologik muammo sifatida qaraydigan yoxud uni 
muhim sanamagani sabab e’tiborsiz qoldiruvchi olimlar ham bor. Shunga qaramay, 
hozirgi vaqtda badiiy nutqni ham tilshunoslik, ham adabiyotshunoslikning obyekti 
deb hisoblaydigan mutaxassislar ko'pchilikni tashkil qiladi. Jumladan, V.Xalizevga 
ko'ra ham xuddi shunday, faqat bu ikki sohaning badiiy nutq masalasiga yondashuvi, 
uni o‘rganishdan ko'zlaydigan maqsadlari farqli. Xususan, tilshunoslikni badiiy nutq 
eng avval tildan foydalanishning muayyan maqsadga yo'naltirilgan, shunga xoslangan 
vosita va me’yorlariga ega bir shakli o'laroq qiziqtiradi. Badiiy nutqni o'rganuvchi 
tilshunoslik sohasi lingvistik poetika deb atalib, u badiiy asar tili (yoki poetik til) 
tushunchasini tayanch — asos qilib oladi. Adabiyotshunoslik uchun esa tayanch –
asos tushuncha badiiy nutq bo‘lib, adabiyot ilmining uni o'rganuvchi bo'limi stilistika 
deb ataladi.
2
Shu o'rinda «tilshunoslikda nutqning funksional-uslubiy shakllarini, 
jumladan, badiiy nutqni ham o'rganuvchi stilistika bo'limi mavjud, bu ikkisining 
munosabati qanday?» degan savol tug'iladi. Asosiy farq shundaki, lingvistik stilistika 
badiiy nutqqa funksional uslublardan biri deb qaraydi va uning til xususiyatlarini 
o'rganadi. Ya’ni tilshunoslik nuqtayi nazaridan badiiy nutq (badiiy matn) til 
qonuniyatlarini o'rganish uchun material, vosita bo'lsa, adabiyotshunos uchun u – 
estetik obyektni yuzaga keltiruvchi yagona asos. Zero, shaklning uch aspektidan 
birgina badiiy nutq moddiy bo'lib, o'quvchi faqat uni tovush yoki yozuv o'laroq 
bevosita qabul qiladi, unga asoslanibgina tasavvurida badiiy voqelikni jonlantira 
oladi. Shunga ko'ra, birinchidan, tilshunoslikdan farqli o'laroq, adabiyotshunoslik 
uchun badiiy nutq vosita emas — ayni maqsad; ikkinchidan, badiiy nutqning qanday 
1
2
Хализев B.E. Теория литературы. - M.: Высшая школа, 2002. - С.260; 

---