OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ

Yuxarı sinif şagirdlərində ali sinir fəaliyyəti. Yuxarı 
sinif şagirdlərində cinsi vəzilərin funksional inkişafı 
nəticəsində ali sinir fəaliyyəti xeyli yüksək inkişaf edir. 
Onlarda sinir oyanmaları yüksək və irradiasiya dövrü 
genişdir. Bu dövrdə yeniyetmələrdə sinirlənmə prosesi 
tənzimlənmir, onlarda oyanmanın artması və daxili ləngimə 
zəifləyir. Onların ali sinir fəaliyyəti çox çılğın olduğundan, 
sakit şərait tələb edir.

---

35 
 Məktəbəqədər, kiçik orta və böyük məktəb yaşlıların 
ali sinir fəaliyyətinin yaş xüsusiyyətləri. İki və üç yaşa 
çatmış uşağın davranışısürətlə inkişaf edən tədqiqatçılığ
fəaliyyəti ilə xarakterizə olunur. 3 yaşınadək olan uşaqlarda 
tipoloji xüsusiyyətlər bir çox alimlərin fikrincə hələ 
yaranmır. 5-7 yaşlı uşaqlarda sisnir proseslərinin qüvvəsi və 
mütəhərikliyi artır. Onlarda əmələ gələn şərti reflekslər xarici 
qıcıqlandırıcıların təsiri nəticəsində çətinliklə ləngiməya 
uğrayır. 
Daxili 
ləngimənin 
rolu 
və 
differensiyası 
qabiliyyətinin sürəti artır. Bu yaşlı uşaqlarda ikinci siqnal 
sisteminin funksional əhəmiyyəti yüksəlir. Kiçik 
məktəbəyaşlı uşaqlarda funksional inkişaf 7-10 yaşlı 
uşaqlarda sinir proseslərinin inkişafı davam edir. Onların 
funksional 
qabiliyyəti 
yaşlı 
insanların 
səviyyəsinə 
yaxınlaşır.Alimlər 7-10 yaşlı uşaqlarda 4 əsas tipoloji 
xüsusiyyətləri ayırd edir. I- ci – mərkəz –müvazinətli tip, II-
kortikal tip, III qabıqaltı proseslərin üstünlüyünə malik olan 
tip, IV- hipodinamik (qabıq və qabıqaltı şöbələrin nisbətən 
zəif oyanma qabiliyyətinə malik olan) tip lakin bu yaşlı 
uşaqlarda ali sinir fəaliyyətinin tipləri haqqında şərti 
danışmaq lazım gəlir. 11-13 yaşlı uşağların mərkəzi sinir 
sisteminin ümumi oyanıcılıq qabiliyyətinin sürətlə artması 
müşahidə edilir. Uşaqlarda oyanmanın bir çox baş beyin 
mərkəzlərinə geniş yayılması meydana çıxır. Buna görədə 
yeniyetmələr hər hansı bir qıcığa əl əxsus mənfi qıcıqlara 
qarşı yüksək həsaslıqla cavab verirlər. 14-16 yaşlı 
yeniyetmələr üçün daha zəngin inkişaf mərhələsi kimi keçir. 
Həmin 
inkişaf 
mərhələsinin 
nəzərə 
çarpacaq 
xüsusiyyətlərindən yeniyetmələrin psixi müvazinətsizliyinin, 
bəzən səbəbsiz olaraq onu əhatə edən insanlardan 

---

36 
inciməyinin, yaşlılara qarşı tənqidi münasibət bəsləməsi və s. 
bu kimi xüsusiyyətləri göstərmək olar.
Yeniyetməlik dövrünün sonunda qabıq və qabıqaltı 
şöbələr arasındakı qarşılıqlı münasibətlər normallaşır və 
harmonik surətdə inkişaf edir. Bütün bunlarali sinir fəaliyyəti 
tiplərinin formalaşması və stabilləşməsinə zəmin yaradır. 
H.H.Əsədov, İ.U.Rəhimov, F.H.Əsədov. Uşaq orqanizminin 
anatomiyası və fiziologiyasının yaş xüsusiyyətləri. Dərslik.
Bakı – 2008.