O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi X. S h e n n a y e V, T. B a y m u r a t o V sug‘urta ishi
Yüklə 0,8 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning obyektiv zarurligi va shakllari
|
13-mavzu. Sug‘urta bozorini davlat
tomonidan tartibga solish Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning obyektiv zarurligi va shakllari. Davlat sug‘urta nazorati: uning funksiya va vazifalari. Sug‘urta faoliyatini litsenziyalash tartibi. Sug‘urta tashkilotlarining faoliyati boshqa turdagi xo‘jalik subyektlari faoliyatidan keskin farq qiladi. Chunki, ular ishlab chiqarish uzluksizligini ta’minlashda va sug‘urta hodisalari ro‘y berganda yetkazilgan zararni qoplash uchun xizmat qiladilar. Bu holat sug‘urtachilar zimmasiga alohida mas’uliyat yuklaydi va shuning uchun ular davlat tomonidan nazorat ostiga olinmog‘i zarur. Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish shakllari. Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan nazoratga olishni shartli ravishda uchga bo‘lish mumkin (9-chizma). Xorijiy mamlakatlar tajribasining ko‘rsatishicha, iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarning barchasida sug‘urta bozori davlatning vakolatli idoralari tomonidan tartibga solib boriladi. Masalan, Buyuk Britaniyada sug‘urta ishini Savdo va sanoat departamenti, Yaponiyada Moliya vazirligining sug‘urta bo‘limi, AQSHda esa maxsus sug‘urta komissariatlari nazorat qilib boradi. Davlat bunday nazorat ishini olib borar ekan, avvalo, mamlakatning sug‘urta sohasiga taalluqli qonunlariga hamda boshqa me’yoriy hujjatlariga asoslanadi. Sug‘urta va qayta sug‘urtalash kompaniyalari, sug‘urtaga ixtisoslashgan vositachilar davlat sug‘urta nazoratining obyektlari hisoblanadi. Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning obyektiv zarurligi va shakllari 9-chizma. Sug‘urta faoliyatini nazorat qilish shakllari. 9 7
shakllarda, xususan, maxsus qonunlar qabul qilish, soliq solish, alohida hukumat qarorlari bilan majburiy sug‘urtalashni joriy qilish va vakolatli sug‘urta nazorati xizmatini tashkil etish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Sug‘urta bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlarga litsenziyalar berish sug‘urta nazorati xizmatining eng asosiy vazifalaridan biridir. Litsenziya berish jarayonida sug‘urta nazorati sug‘urtachining bo‘lajak faoliyatini dastlabki tekshiruvdan o‘tkazadi. Ya’ni Nizom jamg‘armasi va o‘z mablag‘larining holati hamda bu mablag‘lar- ning tashkilot zimmasidagi majburiyatlariga o‘zaro munosabati ko‘rib chiqiladi. Sug‘urta faoliyatiga litsenziya berishning zaruri- yati sug‘urtaning o‘z mohiyatidan kelib chiqishini unutmaslik kerak. Chunki, sug‘urta tashkiloti sug‘urta hodisasi yuz bergan vaqtda sug‘urtalanuvchiga shartnomada ko‘rsatilgan mablag‘ni o‘z vaqtida to‘lashi lozim. Sug‘urta faoliyatini nazorat qiluvchi organning bu boradagi ishlari nafaqat sug‘urtalanuvchilar man- faatiga mos tushadi, balki butun davlatning manfaatlari yo‘lida ham xizmat qiladi. E’tirof etish lozimki, bugungi kunda mamlakatda sug‘urta faoliyati bilan shug‘ullanish uchun litsenziya berish tartibi ishlab chiqilgan. Sug‘urta tashkilotiga beriladigan litsenziya sug‘urta- lashning har bir turi yoki bir-biriga yaqin bo‘lgan sug‘urta turlari guruhlari uchun beriladi. Chunki, ba’zi sug‘urta turlari bo‘yicha operatsiyani amalga oshirish sug‘urtalovchida yetarli darajada moliyaviy mablag‘lar bo‘lishini talab etadi. Bundan tashqari, sug‘urta kompaniyasi ishlab chiqqan biznes-rejada sug‘urta tarifi stavkalarining to‘g‘ri hisoblanishiga alohida e’tiborni qaratish za- rur. Negaki, noto‘g‘ri hisob-kitob qilingan tarif, pirovard natijada, sug‘urta tashkilotining moliyaviy nobarqarorligiga yoki to‘lov qobiliyatining yomonlashuviga olib keladi. Nazarimizda, nafaqat sug‘urta kompaniyalarining, balki qayta sug‘urtalashga ixtisoslashgan tashkilotlar va vositachilik idoralarining faoliyatini ham litsenziyalashning kiritilishi katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Biz mamlakatimizda sug‘urta bozorini davlat tomonidan tartibga solishni tashkil etish va uni takomillashtirish yo‘llari haqida o‘ylar ekanmiz, yaqin qo‘shni mamlakatlar, xususan, Rossiya Federatsiyasida bu sohada olib borilayotgan ishlar haqida biroz to‘xtalsak, foydadan xoli bo‘lmaydi. 7 — Sug‘urta ishi 9 8
tashkiloti faoliyat ko‘rsatmoqda va ularning aksariyati sug‘urta faoliyatini nazorat qiluvchi Federal xizmatning litsenziyalariga ega. Sug‘urta faoliyatini nazorat qiluvchi bu tashkilot 1992-yilda tashkil etilgan bo‘lib, u Rossiya sug‘urta bozorini tartibga keltirish bo‘yicha yetarli tajribaga ega bo‘ldi, o‘nlab me’yoriy hujjatlar ishlab chiqdi. Ulardan eng muhimlari «Rossiya hududida faoliyat ko‘rsatuvchi sug‘urta tashkilotlariga litsenziyalar berish tartibi», «Sug‘urta zaxiralarini joylashtirish tartibi» va hokazolardir. Mazkur tashkilot o‘zining qattiqqo‘lligi va boshqa harakatlari tufayli Rossiya ijtimoiy-iqtisodiy hayotida katta nufuzga egadir. Eng asosiysi, sug‘urta nazorati xizmati har yili Rossiya hududida faoliyat ko‘rsatayotgan sug‘urta kompaniyalarining yetarli darajada kuchlilarini reyting asosida aniqlab, keng xalq ommasiga ma’lum qilib boradi. O‘zbekiston Respublikasining «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida» gi Qonuniga muvofiq, sug‘urta tashkilotlari sug‘urtalanuvchi oldidagi majburiyatini bajara olmay qolganda, davlat sug‘urta nazorati xizmati, mijozlarning manfaatini ko‘zda tutadigan choralar ko‘rishi kerak. Bozorda ko‘plab sug‘urta tashkilotlari faoliyat ko‘rsatadi, tabiiyki, bu holat potensial mijozlarni jalb qilish uchun ular o‘rtasidagi raqobatning ham kuchayishiga olib keladi. Natijada, raqobatga bardosh bermagan ba’zi sug‘urta kompaniyalari «su- g‘urta maydonidan» chiqib ketadi. Bunga jahon tajribasidan ham misollar keltirish mumkin. Jumladan, 1993-yil boshida AQSHda 103 ta fuqarolar hayotini sug‘urtalashga ixtisoslashgan kompaniyalar to‘lov qobiliyatini yo‘qotgan, deb e’lon qilindi. Qizig‘i shundaki, bu kompaniyalar ichida moliyaviy jihatdan ishonchli bo‘lgan «Ekzekyutiv Layf Inshuerans» kompaniyasi ham bor. Mutaxassislar tomonidan uning aktivi bir necha milliard AQSH dollariga baholangan. Bu yerda, shunday o‘rinli savol tug‘ilishi mumkin. Xo‘sh, xalqaro sug‘urta bozorida kuzatilgan yuqoridagidek holat ro‘y bermasligi uchun, davlat qanday chora- tadbirlar ko‘rishi mumkin? Birinchidan, hukumat o‘zining tegishli nazorat organi orqali, sug‘urta kompaniyalari tomonidan «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni talablarining qat’iy bajarilishini, shu jumladan, sug‘urta zaxiralarining to‘g‘ri joylanishini nazorat qilib borish muhimdir. Ikkinchidan, endi shakllanayotgan 9 9
xorijiy sug‘urta kompaniyalarining kirib kelishini tartibga solishi kerak. Negaki, bu holat mahalliy sug‘urta kompaniyalarining raqobatbardoshliligiga salbiy ta’sir ko‘rsatib, ularning kasod bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Sug‘urta tashkilotlari o‘z zimmasiga olgan majburiyatlari hajmiga qarab, ma’lum foiz ajratish yo‘li bilan markazlashgan sug‘urta jamg‘armasini tashkil etsalar, maqsadga muvofiqdir. Ushbu jamg‘arma mablag‘lari qiyin holatga tushib qolgan sug‘urta tashkilotlariga beriladi yoki ular bankrot deb e’lon qilinganda majburiyatlarini bajarishi uchun xizmat qiladi. Bizningcha, bu jamg‘arma tashkil etilajak davlat sug‘urta nazorati xizmati tomonidan, sug‘urtalovchilar uyushmasi vakillarini jalb qilgan holda boshqarilishi lozim. Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|