O`zbek Adabiyoti tarixi fanidan mustaqil ish

Allomaning mehr-oqibat, qarindosh urug`chilik haqidagi qarashlari uning “Devonu lug`atit turk” asarida ham aks etgan. Mehr-oqibat, qarindoshchilik sharqona umumbashariy ahamiyatga molik yuksak fazilatlarimiz sifatida qimmartlidir. Mehr insoniy munosabatlaning eng oliy ko`rinishlaridan biri, qalblarni tutashtiruvchi ilohiy rishta hisoblanadi. So`zning lug`viy ma`nosiga e`tabor qaratsak, uning forschasi lafz bolib, “Sevgi”, “Muhabbat”, “Moyillik” ma`nolarini ifodalo`vchi tushuncha ekanligi anglashiladi. “Mehr” so`ziga “insonning o`z tug`ishganlariga, qarindosh-urug`larida, yaqin kishilariga va umuman adamga, olamga nisbatan samimiy muhabbati, yaxshi ko`rish tuyg`usisifatida ta`rif beriladi. Mehr-oqibat tushunchasi mana shu maqolda ham o`z aksini topgan desak, yanglishmagan bo`lamiz. Chunki, bir-birovlariga mehr-oqibatli insonlargina yumushlarda o`zaro xamjihat bo`ladilar va yumushlarni birgalikda bajaradilar.

Lekin shuni takidlash lozimki, har bir so`zning teskari (antonim) ma`nolari ham bo`ladi. Insonlar doimo bunyodkor g`oyalar ostida fikr yuritishmaydi.Ularning ayrimlari vayronkor g`oyalarni ham o`ylashlari mumkin. “Devonu lug`atit turk” da shunday so`z keltirilgan: “Aл iккi кiшi ара чақgi- u ikki kishining orasini buzdi”2 chaqdi, eshittirdi”: Ол iккi кiшi ара чақдi-u ikki kishining orasini buzdi. ол чақмоқ чақдi-u chaqmoq chaqdi. чақар, чақмоқ). Chaqmoq so`zi ham masdir, ham ismdir. “Chaqmoq” so`zining dastlabki ma`nosi “chaqmoqtoshi” urushtirish edi. So`ng kishilarni bir-biriga chaqish, chaqmachaqarlik ma`nosida ham qo`llangan. Bundaham birovni chaqish, ishqash ma`nosi bor. Birinchidan predmetni bir-biriga ishqash bo`lsa, ikkinchidan birovning so`zini birovga yetkazish ma`nolsidadir. Ammo u davrda chaq so`zi nish urmoq ma`nosida qo`llanmagan. Hozirgi o`zbek tilida 1-ma`no tamom yo`qolgan. Bu xol texnik taraqqiyot talabi asosida yuzaga kelgan. Hozirgi tilda chaqmoq so`zining eng aktiv ma`nosi zaharli hashorotlarning chaqishidir. Demak, so`zlar ma`nosida ma`lum qonuniyat asosida o`zgarish yuzaga keldi. Insonlar o`zaro bir-birlariga bunday yomon illatlarni qo`llamasliklari ularning hamjihat bo`lib yashashlari ularning hayotida mehr-oqibat qarindosh-urug`chilik rishtalarini mustahkamlanishiga olib keladi.