O’zbek ozi bilim soh Ta’lim so Ta’lim y kiston tos iq-ovqa yo hasi ohasi yo’nalishi respub shkent at mah og’LA

Vodo
3000 m
3
ga
gazgolderd
qalpoqning
ni eletroliz 
. 
b– tokga nis
hi, A; N 
– 
e
enizatsiya z
chiqaradi. 
trodlarni do
di. 
oridagi rasm
ar bo‘ladi, 
yacheykalar
adi va katod
b xizmat qil
nday qilib h
kinchisiga 
ri diafragm
xshi aylanish
ada joylash
linadigan 1 
ta diametri 
a’minlaydi.
yasaladi. 
orodni saq
acha bo‘lga
dagi vodoro
g pastki qism
qilganda aj
sbatan gaz c
elektrolizerd
avodlarda F
oimiy kuch
mda ko‘rsa
hamda kat
r bipolyar 
d hisoblanad
ladi. 
har bir elek
anod sifat
ma 3 ramag
hi hamda ga
hgan po‘lat 
va 3 lar ele
15 mm o‘y
Asosiy po
qlash. (24-r
an ho‘l gazg
od miqdorig
mi suv bass
jralib chiqq
H
O
2
chiqishi (ha
dagi elektro
FV-250 va F
hlanish man
Bipolyar
atilgandek k
od va anod
hisoblana
di. Elektro
ktrod qo‘sh
tida xizmat
ga maxkam
azlar tez ajr
Bipolya
taxta 2 (a
ektrodlar 4 
yiq bo‘lib, el
o‘lat taxta 
rasm). 
Gidr
golderlarda 
ga bog‘liq. Y
eyniga 0,2-
63
qan gazlarn
H
2 
= 419·10
-
2
= 209,5·10
ar bir elektro
olitik yachey
FV-500 elek
nbasiga ula
r elektrodni 
kuchlanish 
d bo‘lib xiz
adi. Elektr
odning katod
hni yacheyk
t qiladi. Y
langan diaf
ralishi uchun
ar elektrod k
asosiy) qo‘
ankerlar yo
lektrolit erit
anod tomo
rozavodlard
saqlanadi. G
Yuqori cheg
-0,3 m botir
ning miqdor
-6
b I N
τ
0
-6
b I N
τ
olizer uchun
ykalar soni
ktrolizerlar 
ash usuliga
ulash sxem
oxirgi elek
zmat qiladi
rodning an
dga qaragan
kalarni bo‘
Yacheyka i
fragma 4 t
n katod, ano
konstruksiya
‘shni elektr
ordamida m
tmasining b
oni nikellan
da vodorod 
Gazgolder q
garalovchi 
ilgan bo‘lis
ri (m
z
da) q
n tajriba yo
;
τ
– elektr
ishlatiladi. 
a qarab ele
masi. 
ktrodlar 2 
i. Oraliqda 
nodga qara
n tomoni m
laklarga bo
ichki qismi
to‘siq bilan
od yuzasi di
asi. 
rolitik yach
maxkamlanad
bir yacheyka
nadi. Katod
2.7-3.6 kP
qalpog‘ining
sath shunda
shi kerak. 
quyidagi for
ordamida an
rolizerni ish
Quvvati 25
ktrolizer FV
va 5ga be
elektrodlar
agan tomo
musbat zarya
o‘ladi va b
idagi katod
n bo‘lingan
iametri 6 m
heykalarni 
di. Po‘lat ta
adan ikkinc
d esa oddiy
Pa bosim o
g ko‘tarilish
ay o‘rnatila
rmula bilan
niqlanadi); I
hlash vakti,
50, 500 nm
3
V bipolyar
eriladi, ular
r ketma-ket
oni manfiy
adlanadi va
iriga katod
d va anod
n. Elektrolit
mm teshiklar
bo‘laklarga
axta2 pastki
chisiga oqib
y uglerodli
stida xajmi
h balandligi
diki, bunda
n 
I 
, 
3 
r 
r 
t 
y 
a 
d 
d 
t 
r 
a 
i 
b 
i 
i 
i 
a 

---

64
Suv bilan to‘ldirilgan temir beton hovuz ustida suv yuzasiga ochiq tomoni bilan o‘rnatilgan 
qo‘ng‘iroq, suvli gazgolderning asosiy qismi hisoblanadi. Gaz sexdan bosim ostida 4 quvur orqali 
beriladi va qo‘ng‘iroq asta – sekin suvdan ko‘tariladi. Qo‘ng‘iroqning suvdan qancha ko‘tarilishi 
gazgolderga yig‘ilgan gaz hajmiga bog‘liq bo‘ladi. Eng yuqori sathida qo‘ng‘iroqning pastki qismi 
suvga 0,2 – 0,3 m cho‘kib turishi kerak. Shu orqali H
2
gazini orqali atmosferaga chiqishini oldi 
olinadi. Gazgolder H
2
gazidan tozalash uchun qo‘ng‘iroqning ustidagi ventil orqali olib boriladi. 
Gazgolderdan vodorod 9 va 7 quvurlar orqali chiqadi. Quvurlar 4 va , hamda 3 va 9 lar 
gidravlik zatvor 6 orqali ulangan. Ishchi holatda gidravlik zatvorlar bo‘sh bo‘ladi. Elektrolizer uzoq 
muddat ishlashi uchun (10 – 20 yil) distilangan suv ishlatish kerak. uning tarkibida temir, xlor, va 
karbonat tuzlari bo‘lishi mumkin emas. 
Yuqoridagi tuzlarning yig‘ilib qolishi elektrolizer elementlarini korroziyaga olib keladi. 
Ishqoriy eritma tayyorlashda toza kimyoviy kaliy ishqorini ishlatish kerak. elektrolizerlarning 
chidamligini oshirish uchun 1 m
3
elektrolit eritmasiga 2 – 3 kg bixromat solinadi. 
24 – rasm. Gazgolder 
Vodorod ishlab chiqarish texnologik sxemasi. (25-rasm). 
Distillangan suv 
(2)distillyatordan (3) kondensat yig‘uvchiga kelib tushadi, u (4) yerdan nasos bilan (5) bakga 
yuboriladi. (5) bakdan suvning bir qismi (6) boshqa bakga yuboriladi, u yerda konsentratsiyasi 29% 
yoki 320-380 g/l bo‘lgan KON eritmasi tayyorlanadi va (1) elektrolezerga yuboriladi. (7) bak 
elektrolezer remonti va avariya holatda bo‘lganda KON eritmasini tushirib olish uchun xizmat 
qiladi. Elektrolezerga doimiy elektr toki to‘g‘rilovchi (v
ы
pryamitel) asbob orqali keladi. Elektroliz 
80-85
0
C haroratda amalga oshiriladi. 
Olingan vodorod va kislorod gaz kanallariga keladi, keyin (12) kondensator da sovitiladi. 
Kondensatordan vodorod va kislorod (13) gaz yig‘uvchiga kelib bil sovitiladi va yuviladi, keyin esa 
(9,10) gidrozatvorlarga orqali vodorod gazgolderga yuboriladi, kislorod esa o‘zini gazgolderiga 
yoki atmosferaga chiqarib yuboriladi. Gidrozatvorlar vodorod va kislorod sistemalariga bir xil 
bosim berib turadi. 
vodorod 
produvka 
vodorod 
сув
сув

---

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10
R
yordamchi
tushuncha.
T
emulsiya, 
pasterizats
 
Ma
tomonidan
zardob yor
yarim qatti
bu (margja
shakar, vita
25 – rasm.
Vodorod 
Vodorod 
Suvni ele
Vodorodn
Temir-bug
Tabiiy gaz
Elektrolize
Elektroliz 
Elektroliz 
0. Elektroliz
MARG
Reja: 
Marga
i mahsulotla
.
ayanch so‘
qandolat y
iya, retseptu
argarin sari
n ishlab chiq
rdamida em
iq, och sariq
aret – fransu
Margar
aminlar, fos
. Elektroliti
ishlab chiq
ishlab chiq
ektroliz qilis
ni saqlash. 
g‘ usulida vo
z konversiya
erda N
2
olis
usulida elek
usulida qan
z usulida H
2
GARIN ISH
arin mahsu
ari. Margari
‘z va ibora
yog‘i, arom
ura, ivitish, 
iyog‘ga o‘x
qarilgan. U 
mulsiyalashn
q rangli yal
uzcha – mar
rin – bu ma
sfatidlar, em
k usulda vo
Takro
qarishning za
qarishning u
sh usuli bila
odorod ishla
asi bilan vod
h texnologi
ktrolit sifati
ncha elektro
2
olishning y
HLAB CHI
KOMPO
ulotlari ass
inning yog‘
alar: 
Marga
matizator., 
aromatizato
xshash yog
eritilgan m
ni taklif etd
ltiroq donac
rvarid) marv
ayda zarrac
mulgator va 
65
odorod ishla
rlash uchu
arurligi. 
usullari. 
an vodorod 
ab chiqarish
dorod ishlab
ik sxemasi.
ida nima ish
oenergiya sa
yutug‘i. 
11 – MA
IQARISH V
NENTLAR
ortimenti. 
li qismini t
arin, kulinar
tuz, sut, s
orlar, sterel
g‘ sifatida 
mol yog‘inin
di. Hosil bo
chalar hosil 
varid ma’no
hali emulsi
boshqalar k
ab chiqarish
n savollar
olish. 
h 
b chiqarish
hlatiladi? 
arf bo‘ladi?
A’RUZA 
VA RESEP
R TAYYOR
Margarin i
tanlash va re
riya yog‘i, s
shakar, emu
izatsiya, ko
1869 yild
ng tez eriyd
‘lgan aralas
bo‘ldi. Mej
osini bildira
iya bo‘lib, u
kiradi. 
hni texnolog
PTURA TU
RLASH
ishlab chiq
etseptura tu
sutli margar
ulgator, vit
omponentlar
a fransuz 
digan qismin
shmani yaxn
j-Mure ular
adi. 
uning tarkib
gik sxemasi 
UZISH. SUT
qarish hom
uzish. Emul
rine, sutsiz 
tamin, rang
r 
kimyogari 
ni sigir osh
na suvda so
rni margarin
biga: yog‘la
T VA 
m ashyo va
siya haqida
margarine,
gli modda,
Mej-Mure
hqozonidagi
ovutilganda
n deb atadi,
ar, sut, tuz,
a 
a 
, 
, 
e 
i 
a 
, 
, 

---

66
Birinchi margarin zavodlari MDHda 1930 yilda Moskva va Sankt-Peterburgda ishga 
tushirilgan. Hozirgi vaqtda MDHda 38ta zavod faoliyat ko‘rsatmoqda va yiliga 1 mln. 400 ming 
tonnadan ko‘p margarin mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda, Respublikamizda Toshkent yog‘-moy 
kombinatida qattiq va yumshoq margarin tayyorlanmoqda. 
Moylarning oziqa qiymati ularning energetik qiymati va fiziologik ta’siri orqali aniqlanadi. 
Margarin kishi organizmiga singishi jihatidan sut yog‘idan past emas va energetik qiymati jihatidan 
esa undan yuqori turadi. Buni quyidagi 13-jadvaldan ko‘rish mumkin. 
13-jadval 
Yog‘larni energetik qiymatlari
Yog‘lar 
O‘rtacha energetik qiymati, kJ
Kishi organizmiga singishi, % 
Sut yog‘i
38,64 
93-98 
Paxta moyi 
39,48 
95-98 
Kungaboqar moyi 
39,23 
95-98 
Qo‘y yog‘i 
38,84 
74-84 
Mol yog‘i 
38,84 
75-83 
Sariyog‘ 32,51 
93-98 
Margarin 32,61 
93-98 
13-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, margarin organizmga singishi bo‘yicha sariyog‘dan 
qolishmaydi, energetik qiymati bo‘yicha esa undan ustun turadi.
Ma’lumki, mayda zarrachali emulsiya holatidagi yog‘lar kishi organizmiga yaxshi singadi. 
Bunga yog‘larning suyuqlanish harorati, mazasi va hidi ham ta’sir etadi. Shu sababli, margarin 
uchun ishlatiladigan yog‘lar aralashmasi shunday tanlab olinadiki, tayyor mahsulotning erish 
harorati 31-34
0
C dan yuqori bo‘lmasligi kerak. Margarinda mavjud bo‘lgan essensial 
(to‘yinmagan) yog‘ kislotalari uning fiziologik qiymatini oshiradi. Yog‘lar va ulardan olingan 
mahsulotlarni oziqaviy qiymati, yog‘larni yog‘ kislota va glitserid tarkibiga, ularda fosfatidlar, 
yog‘da eruvchi vitaminlar, sterollar, karotinoidlar va boshqa fiziologik faol moddalarni borligiga 
bog‘liq bo‘ladi. 
Ko‘p yillik biologik tadqiqotlar natijasida modda almashinishi buzilgan va ateroskleroz 
bilan kasallangan kishilarga mo‘ljallangan dietik oziqa yog‘lari tarkibida 40% gacha linol kislotasi 
bo‘lishi zarurligi aniqlangan. Tabiiy o‘simlik moylari suyuq bo‘ladi, bu holat ularni ishlatish 
sohasini chegaralaydi, ayniqsa novvoylik va qandolat sanoatida ulardan foydalanib bo‘lmaydi. 
Margarin bu kamchilikdan holi bo‘lib, retseptura va tayyorlash texnologiyasini o‘zgartirib, turli 
sohada ishlatiladigan mahsulot olish mumkin.