O’zbek ozi bilim soh Ta’lim so Ta’lim y kiston tos iq-ovqa yo hasi ohasi yo’nalishi respub shkent at mah og’LA

Avtoklav 
ichiga sirkulyasiya trubasi o‘rnatilgan bo‘lib, silindrik qism, sferik taglik va 
qopqoqdan iborat. Truba ichiga purkagich orqali bosimi 2,5 MPa gacha bo‘lgan ochiq bug‘ beriladi. 
Yog‘ va suv avtoklav tubigacha tushirilgan trubadan beriladi. Bu truba apparat tubigacha 
tushirilgani uchun birinchi bosqich gidrolizdan so‘ng glitserinli suvni chiqib ketishini ta’minlaydi. 
Truba esa ikkinchi bosqich gidrolizdan so‘ng yog‘ kislotalari chiqib ketishi uchun xizmat qiladi. 
Sferik yuzada trubalar shtutserlari mavjud, bundan tashqari bug‘ chiqishi yoki 
avtoklavdagi kislotani chiqishi uchun kerakli bosimni ta’minlaydigan bug‘ning kirishi uchun 
Yog
’ni
gidrolizlanish
darajasi
,%

---

shtutser ha
bo‘lgan,kis
G
tarkibida, 
bo‘ladi. B
Aralashma
1,5% ini ta
kislotalar, 
mavjud. 
Bu 
oshiradi. B
Gli
- birinchid
- ikkinchid
qo‘yqa hos
boshqalar) 
- uchinchid
Gli
murakkab 
holida, ham
qator asos
glitserinli 
noionogen 
tozalashni 
Tin
farqiga aso
ajratib olin
kislotalari 
Gli
kristallizat
moddalar t
amda nazora
slotaga chid
35 – r
Glitserinli s
glitserin va
Bu aralashm
alarning ko‘
ashkil etadi
0,04-0,08%
moddalarn
Bu esa glitse
tserinli eritm
an, standart
dan, bug‘la
sil bo‘lishin
dan, apparat
itserinli suv
geterogen s
mda emulsiy
iy texnolog
suv bilan h
birikmalar
bir necha u
ndirish, qay
oslangan: da
nadi.
va neytral y
tserinli suv
siya va qi
tindirish yok
at o‘lchov a
damli po‘lat
rasm. Ikki d
suvni tozal
a suvdan ta
malar miqd
‘p qismi lip
i. Bundan ta
% karbonal 
ning ko‘plig
erinli suvni 
mani konsen
t talablarga j
atish jarayo
ni kamaytiri
tni korroziy
vni tozalash
sistema bo‘l
ya ko‘rinish
gik jarayon
hosil qilgan
rini yo‘qotis
usuli mavjud
ynatish va s
astlab glitse
Glitserinli 
yog‘ ajralad
vni sovutis
iyin eruvch
ki filtrlash o
asboblari uc
tdan yasalga
davr bilan is
lash. 
Yog‘
ashqari, xil
dori gidrol
pidlar, ayniq
ashqari 0,05
birikmalar, 
gi sirt akti
qayta ishlas
ntrlashdan a
javob berad
onini texno
ish vakuum
yadan himoy
h usullari.
lib, tarkibid
hda bo‘ladi
larni talab 
n emulsiya
sh. Bu barc
d. 
sovutish. 
T
erinli suv us
suvni qay
di, so‘ngra ti
sh undagi 
han yog‘ k
orqali ajratib
94
chun shtutse
an avtoklav
shlaganda y
larni reakti
lma xil tur
lizlanayotga
qsa yog‘ ki
5-0,1% ami
0,004-0,00
ivligiga ega
shni qiyinla
avval, u ara
digan toza g
ologik shart
m apparatlar
ya qilishdir.
Yog‘larni r
da har xil ta
. Shu sabab
etadi: kollo
ani parchala
cha jarayonl
Tindirish glit
stiga yog‘ k
ynatish nati
indirish orq
aralashma
kislotalar a
b olinishi m
erlar o‘rnati
lar keng qo
yog‘ning gid
ivsiz parch
dagi organ
an moy si
islotalari bo
ino birikma
08% uglevo
a bo‘lib, su
ashtiradi. 
alashmalard
glitserin olis
tlarini to‘li
rda glitserin
. 
reaktivsiz g
abiatli aralas
bli bunday s
oid sistema
ash; lipidlar
larni amalg
tserinli suv 
kislotalar aj
ijasida suv
qali ular ajra
alarni eruv
agregatlanish
mumkin. 
lgan. Sanoa
‘llaniladi.
 
drolizi reaks
halashdan o
ik va mine
ifati va as
o‘lib, ular g
alar, jumlad
odlar, miner
uv-yog‘ em
an tozalana
sh 
iq ta’minla
nni ko‘pikla
gidrolizidan 
shmalar, ch
suvdan aral
a barqarorli
rni, suvda 
ga oshirish u
va yog‘ kis
raladi, keyi
v-yog‘ emu
atib olinadi. 
vchanligini 
hi sodir b
atda sig‘imi
siyasini bor
olingan glit
eral aralash
ssartimentig
glitserinli su
dan, 0,02-0,0
ral tuzlar va
mulsiyasi tu
adi. Bundan 
sh (isitish 
anishini oldi
olingan gli
hin va kolloi
ashmalarni 
igini buzish
eriydigan i
uchun glitse
slotalari zich
in u yoki bu
ulsiyasi buz
pasaytiradi
o‘ladi. Hos
i 9,5 -20 m
3
rishi 
tserinli suv
hmalar ham
ga bog‘liq.
uvning 0,3-
04% amino
a boshqalar
urg‘unligini
maqsad: 
trubalarida
ini olish va
itserinli suv
id eritmalar
ajratish bir
h; lipidlarni
ionogen va
erinli suvni
hliklarining
u usul bilan
ziladi, yog‘
i. Natijada
sil bo‘lgan
3
v 
m 
. 
-
o 
r 
i 
a 
a 
v 
r 
r 
i 
a 
i 
g 
n 
a 
n 

---

95
Glitserinli suvni kalsiy gidroksid bilan neytrallash. 
Bu usul asosida quyidagi kimyoviy 
reaksiya yotadi: 
2RCOOH + Ca(OH)
2
(RCOO)
2
Ca + 2H
2
O 
Hosil bo‘lgan sovun o‘z yuzasiga rang beruvchi moddalar (karotinoidlar, xlorofillar va 
boshqalar) va boshqa hamroh moddalarni adsorbsiyalab oladi.
Neytrallash uchun kalsiy gidroksidning suvli suspenziyasidan (ohakli sutdan) foydalaniladi. 
Neytrallash jarayoni neytralizatorlarda bug‘, havo yoki mexanik aralashtirgich yordamida, 80
0
C 
haroratda olib boriladi. Ishkor nazariy miqdorga nisbatan ortiqchasi bilan qo‘shiladi. Ishqorning 
ortiqcha miqdori titrlash usuli bilan topiladi: 25ml glitserinli suvga 0,01n li 3-5ml xlorid kislota 
eritmasi sarf bo‘lsa, bu ortiqcha ishqor miqdori kalsiy oksid hisobida 0,003-0,005% ga to‘g‘ri 
kelishini bildiradi.
Neytrallash jarayoni tugagach, mahsulot tindiriladi va kalsiyli sovun ajratiladi. Glitserinli 
suv esa aralashtiriladi va romli filtrlarda filtrlanadi.
Quyqadagi kalsiyli sovunni natriyli sovunga aylantirish uchun quyqaga Na
2
CO
3 
bilan ishlov 
beriladi. Jarayon quyidagi reaksiya asosida sodir bo‘ladi:
(RCOO)
2
Ca + Na
2
CO
3
2RCOONa + Ca CO
3
Usul, keng yoyilganiga qaramay, bir qator kamchiliklarga ega. Ma’lumki
kalsiyli sovunning glitserinli suvda erishi yog‘ kislotalarinikidan yuqori. Bu esa usulning maqsadga 
muvofiq emasligini ko‘rsatadi. 
Glitserinli suvda kalsiyli sovunning bo‘lishi distillyasiya paytida ko‘piklanishga olib keladi. 
Bundan tashqari ishqorli suv glitserinli suvning ishqoriyligini oshiradi. Natijada, glitserinli eritmaga 
ishlov bergandan keyin, unda kul va organik moddalar miqdori oshib ketadi. 
Glitserinli suvni kalsiy gidroksid bilan neytrallashdan boshqa, alyuminiy sulfat va kislota 
bilan qayta ishlab, separatsiyalash bilan, hamda ion almashinish usuli bilan tozalash mumkin. 
Glitserinli suvni tozalash sxemasi. 
Glitserinli suv, tarkibidagi hamroh moddalar va 
aralashmalarning xilma xilligi sababli, uni tozalashning texnologik sxemasida bir necha tozalash 
usullari uyg‘unligidan foydalaniladi. Ular quyidagi tartiblarda uyg‘unlashishi mumkin: tindirish-
sovutish-filtrlash; tindirish-separatsiyalash; tindirish-separatsiyalash-ohakli sut bilan ishlov berish-
filtrlash; va hokazo.
Davriy usulda avtoklavlarda yog‘larni gidrolizlash, glitserinli suvni tozalash va 
bug’latishning texnologik sxemasi (36-rasm).
Yog’ 1-bakdan (u yerda 85-90
0
C gacha isitiladi 2-nasos bilan 3-avtoklavga yuboriladi. Ayni 
vaqtda yuqori bosimli suv ham avtoklavga beriladi. Avtoklavda bosim 20-25 atm bo’lib 220-225
0
C 
gacha isitiladi. 3 soat qaynatilgandan so’ng yog’ 85-87% parchalanadi. Shundan so’ng bug’ berish 
to’xtatiladi va avtoklavdagi aralashma 15 min davomida tindiriladi. Tarkibida 15-16% gliserini 
bo’lgan gliserinli suv bosimpasaytirgich 7-bakga quyiladi. Yog’ kislotalariga yana kondensat 
qo’shiladi va parchalashni ikkinchi davri boshlanadi, u 2 soat davom etadi. Shundan so’ng gliserinli 
suv bakga, yog’ kislotalari esa 10-bakga yuboriladi.
Keyin esa yog’ kislotalari 9-bakdagi kondensat bilan (yog’ kislotasi og’irligiga nisbatan 
10%) yuviladi. Yog’ kislotalari 8-nasos bilan keyingi ishlovga beriladi.
Gliserinli suvda 0,2-0,3% erigan yog’ kislotalari bor, shuning uchun uni tozalanadi. Buning 
uchun gliserinli suv 12- bakdan13-neytralizatorga keladi, u yerda u 85
0
C gacha qizdiriladi. 
Aralashtirilgan holda 15-o’lchagichdan natriy gidroksid eritmasi (kuchsiz ishqor reaksiyasigacha) 
qo’shiladi. So’ng 14-aralashtirgichda alyuminiy sulfat eritmasi bilan ishlov beriladi. Shundan so’ng 
gliserinli suv 17-nasos bilan 18-filtrga yuboriladi. Filtrlangan gliserinli suv 21-bakda yig’iladi va 
22-nasos bilan bug’latishga yuboriladi. 23-bug’latish qurilmasida 15-20% konsentrasiyali gliserinli 
suv qizdirilib konsentrlanadi. Qurilmadagi massa 24-nasos bilan sirkulyasiyalab turiladi. Gliserin 
konsentrasiyasi 86% ga yetgach 24-nasos orqali distillyasiyalashga yuboriladi. 23-qurilmadan 
chiqayotgan suv bug’lari 25-tomchi ajratkich orqali 26-kondensatorga keladi. Bu yerda 
kondensatlanib 27-quduqqa yig’iladi. 

---

96
 
36 – rasm. Davriy usulda avtoklavlarda yog‘larni gidrolizlanishni texnologik sxemasi 

---

97