O’zbekiston respublika oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi O’zbekiston respublika oliy va o’rta

Iqtisodiy integratsiya – xo’jalik faoliyatining internatsionallashuvida oliy
bosqich bo’lib, o’ziga xos huquqiy tizimlari bilan ajralib turuvchi, ham
davlatlararo, ham milliy negizga tayangan bamaslahat siyosat asosida faoliyat
ko’rsatuvchi bir butun yagona xo’jalikdir. Bunga esa turli milliy iqtisodiyotlarning
birlashuvi jarayonida erishiladi (misol – Yevropa Ittifoqi).
Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mohiyati milliy xo’jaliklar o’rtasida
o’zaro chuqur va barqaror aloqalarni rivojlantirish, mehnat taqsimotini yo’lga
qo’yish, ularning turli darajadagi, turli shakllardagi qayta ishlab chiqarish tizimari
o’rtasida o’zaro hamkorlikni rivojlantirish asosida mamlakatlarning xo’jalik hamda
siyosat sohalarida birlashuvi jarayonidan iboratdir.
Mikro darajada qo’shni mamlakatlardagi ba’zi xo’jalik sub’ektlari
(korxonalar, firmalar)ning kapitali bir-biri bilan iqtisodiy bitimlar tuzish usullarini
shakllantirish, chet elda o’z bo’linmalarini ochish yo’li bilan o’zaro hamkorlik
qilish, demakdir.
Davlatlararo (makro) darajada esa integratsiya davlatlarning iqtisodiy
birlashmalarini shakllantirish hamda milliy siyosatlarini muvofiqlashtirish asosida
ro’y beradi.
Natijada milliy iqtisodlar bir-birlariga “kirib bormoqdalar”. Xo’jalik
asosining internatsionallashuvi yaqqol ko’zga tashlanmoqda – fan-texnika, ishlab
chiqarish, investitsiya, moliya-tijorat faoliyatining ko’p va turli bosqichlari bir-
biriga chatishib ketmoqda. Mamlakatlar va xalqlarning iqtisodiy o’zaro bog’liqligi
aniq haqiqatga aylanmoqda.
Iqtisodiy integratsiya asosiga xo’jalik hayotining o’sib borayotgan
internatsionallashuvi, xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi, fan-texnika
taraqqiyoti, milliy iqtisodning ochiqligi darajasining ortib borishi kabi omillar ham
kiradi. Iqtisodiy integratsiyaning shart-sharoitlari sifatida integratsiyada
qatnashayotgan mamlakatlar bozorining rivojlanish darajasini solishtirish, ularning
geografik yaqinligi, ular oldida turgan muammolarning umumiyligi, bozor

---

164
islohotlarini tezlashtirishga intilish, integratsion jarayonlardan chetda qolmaslik

kabi xususiyatlarni qayd yetib o’tish kerak.
Integratsiyaning eng muhim umumiy iqtisodiy tavsifi quyidagilardan iborat:
1. Iqtisodiy jarayonlarni davlatlararo miqyosda yo’lga qo’yish.
2. Bir-biridan u yoki bu darajada mustaqil hisoblangan milliy xalq xo’jalik
majmualari o’rniga umumiy mutanosiblikka, umumiy qayta ishlab chiqarish
tizimiga yega bo’lgan biron mintaqaviy internatsional majmuani asta-sekin
shakllantirish.
3. Mintaqa doirasida mahsulotlar, ishchi kuchi, moliyaviy resurslarning
davlatlararo harakati uchun hududiy sharoitlarni kengaytirish hamda bunday
harakatga monelik qiluvchi ko’pdan-ko’p ma’muriy va iqtisodiy g’ovlarni bartaraf
yetish.
4. Integratsion birlashmalarda qatnashuvchi davlatlarning ichki iqtisodiy
shart-sharoitlarini bir-biriga yaqinlashtirish, ularning iqtisodiy rivojlantirish
darajalarini tenglashtirish.
Odatda, u yoki bu jo’g’rofiy mintaqa, unda joylashgan qo’shni mamlakatlar
shunday integratsion birlashmalarning asosiy o’zagini tashkil etadi.
Hozirda qariyb 100ga yaqin mintaqaviy tashkilotlar va 70mingdan oshiq
millatlararo korporatsiyalar mavjud.