O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a
Banklar faoliyatining huquqiy asoslari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bank tizimining tarkibiy qismlari.
|
4. Banklar faoliyatining huquqiy asoslari
Kredit va moliya operatsiyalarining asosiy qismini qamrab oladigan kredit tizimining hal qiluvchi bo‘g‘ini bank tizimidir. Bank tizimi bir bosqichli va ikki bosqichli bank tizimiga bo‘linadi. Bir bosqichli bank tizimi. Bu tizim doirasida barcha kredit muassasalari, jumladan, markaziy bank ham, yagona bosqichda turadi. Shuningdek, mijozlarga kredit-hisob xizmati ko‘rsatishda bir xil vazifani bajaradi. Tuzilishning bunday tamoyili asosan iqtisodiy tuzilmalari sust rivojlangan mamlakatlarga, shuningdek boshqaruvning totalitar, ma’muriy-buyruqbozlik tartiblari hukm surayotgan davlatlarga xos. Ikki bosqichli bank tizimi. Mazkur tizim banklar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni ikki yo‘nalishda, ya’ni: bo‘yiga (vertikal) va eniga (gorizontal) yo‘nalishda tuzilishiga asoslanadi. Bo‘yiga (vertikal)– rahbarlik qiluvchi, boshqaruvchi markaz hisoblangan Markaziy bank bilan quyi bo‘g‘inlar – tijorat va ixtisoslashgan banklar o‘rtasidagi bo‘ysunish munosabatlari, eniga (gorizontal) – turli quyi bo‘g‘inlar o‘rtasidagi teng huquqli sheriklik munosabatlari tushuniladi. Konstitutsiyamizning 124-moddasiga binoan O‘zbekiston Respubli- kasining bank tizimini Respublika Markaziy banki boshqaradi. Bank tizimining tarkibiy qismlari. O‘zbekiston Respublikasining bank tizimiga quyidagilar kiradi: a) O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki va unga tobe bo‘lgan muassasalar; b) O‘zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy banki; d) Respublika aksiyali-tijorat sonoat-qurilish banki; ye) Respublika aksiyali-tijorat agrosanoat banki; f) Pay, aksiya asosida, shuningdek chet el kapitali ishtirokida tuzilgan tijorat banklari, ularning filiallari; g) Kooperativ va xususiy banklar. Tijorat, kooperativ va xususiy banklar O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki va boshqa banklar bilan o‘zaro munosabatlarini shart- noma asosida quradilar. Har bir bankning vazifalari banklar tomonidan ishlab chiqiladigan va O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki ro‘yxatidan o‘tkaziladigan o‘z ustavlari bilan begilanadi. Tijoart banklarining faoliyati Respublika Markaziy banki tomonidan ular uchun iqtisodiy normativlar belgilab berilishi va ularning faoliyati 241 ustidan nazorat qilinishi yo‘li bilan boshqariladi. O‘zbekiston Respub- likasi banklariga O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining ruxsati bilan boshqa respublikalarda va chet ellarda kredit muassasalari, bank filiallari ochish huquqi beriladi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki O‘zbekiston Respublikasi hududida chet el banklarining filiallari, shuningdek chet el kapitali ishtirokidagi banklar ochishga ruxsat berish huquqiga egadir. Banklar o‘z faoliyatlarini muvofiqlashtirish maqsadida uyushmalar, assotsiatsiyalar va boshqa xil tashkilotlar tuzishlari mumkin. O‘zbekiston respublikasining Markaziy banki bank tizimida yetakchi o‘rinni egallaydi va respublikaning davlat, emission va zahira banki hisoblanadi hamda «Markaziy bank to‘g‘risida»gi qonun asosida faoliyat yuritadi. O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki yuridik shaxs hisob- lanib, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tasdiqlagan o‘z nizomiga egadir. Davlat boshqaruv idoralari O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki ish faoliyatiga aralashishga haqli emasdir. Markaziy bank davlatning bosh banki hisoblanadi, davlatning bank tizimida yetakchi o‘rin egallaydi hamda universal va ixtisoslashgan banklar faoliyatini yo‘naltiruvchi «banklar banki» vazifasini bajaradi. U iqtisodiy jihatdan mustaqil, o‘z xarajatlarini daromadlari hisobidan qoplaydi. O‘zbekiston Respublikasi «Markaziy banki to‘g‘risida»gi qonunning 3-moddasida Markaziy bankning bosh maqsadi va asosiy vazifalari berilgan bo‘lib, unga ko‘ra Markaziy bankning bosh maqsadi valutaning barqarorligini ta’minlashdan iborat. Uning asosiy vazifasi quyidagilardan iborat: - pul muomalasini tartibga solish; - milliy valutaning barqarorligini ta’minlash; - yagona pul-kredit siyosatini yuritish; - hisob-kitob va kassa xizmatini ko‘rsatishni tashkil etish; - omonatchilar va banklarning manfaatlarini himoya qilish qilish; - tijorat banklari va boshqa kredit muassasalarining faoliyatini nazorat qilish; - tashqi iqtisodiy faoliyat operatsiyalarini amalga oshirish. O‘zbekiston Respublikasi «Markaziy banki to‘g‘risida»gi qonunning 8-moddasida. Markaziy bankning tashkiliy tuzilishi berilgan bo‘lib unga asosan O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy bo‘linishiga 242 muvofiq Qoraqalpog‘iston Respublikasi poytaxti, Toshkent shahri va viloyatlarning markazlarida yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lmagan Markaziy bankning hududiy boshqarmalari tashkil etilgan. Ular Markaziy bank boshqaruviga hisobdor bo‘lib, uning qarorlari asosida tuziladi va tugatiladi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki o‘z zimmasiga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirish uchun tegishli xizmatlar va muassasalar ochish huquqiga ega. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi oldida hisobdor bo‘lib, boshqaruv va ijro etuvchi davlat hokimiyati idoralari oldida mustaqildir. Markaziy bankning oliy organi uning Boshqaruvidir. Boshqaruv Markaziy bank siyosati va faoliyatining asosiy yo‘nalishlarini belgilab beradi, bankni boshqaradi (15-m.). Boshqaruv tarkibi 11 kishidan iborat bo‘ladi (16-m.). Boshqaruv tarkibiga Markaziy bank raisi, uning o‘rinbosarlari, shuningdek bankning asosiy bo‘limlari rahbarlari kiradi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga rahbarlikni rais, uning muovinlari va a’zolaridan iborat boshqaruv amalga oshiradi. Boshqaruv raisini O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tayinlab, so‘ngra uni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tasdiqlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining faoliyati O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining tegishli qo‘mitasi yoki uning topshirig‘i bilan auditor tashkilotlari tomonidan tekshirilishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki o‘zining ish faoliyatida tijorat banklarining ishlashi va banklar o‘rtasida halol raqobat prinsiplari joriy etilishi uchun shart-sharoitlar yaratilishiga yordam beradi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tijorat banklarining kundalik faoliyatiga aralashmaydi. Tijorat banklarining moliyaviy jihatdan mustahkamligini ta’minlash, ularning kredit oluvchilari va omonatchilarining manfaatlarini himoya qilish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tijorat banklari uchun quyidagi iqtisodiy normativlarni belgilaydi: - yangidan tashkil etilayotgan tijorat banklari va xususiy banklar uchun ustav fondining eng kam miqdori bank ish boshlagunga qadar muassislar tomonidan to‘langan bo‘lishi kerak; - bankning o‘z mablag‘lari miqdori bilan uning aktivlari summasi o‘rtasidagi yo‘l qo‘yiladigan eng katta nisbat; 243 - O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga joylashtirilgan majburiy rezervlarning miqdori; - bir qarz oluvchiga tavakkal qilib beriladigan qarzning eng katta miqdori; - balans barqarorligining ko‘rsatkichi; - fuqarolar omonatlari sug‘urtasining umumiy bank fondiga va o‘z rezerv fondiga foydadan ajratmalar normativlari. Tijorat banki iqtisodiy normativlarni buzgan taqdirda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki ana shu holga barham berish muddatlari va shartlarini belgilaydi. Normativlar muntazam ravishda buzilgan, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining bank operatsiyalarini normativlarga muvofiqlash- tirish muddatlari va shartlariga doir ko‘rsatmalari bajarilmagan, yil zarar ko‘rib yakunlangan, bank kreditorlari manfaatlariga xavf soladigan ahvol yuzaga kelgan taqdirda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tijorat banki muassislari (qatnashchilari) oldiga yoki tegishli idora oldiga quyidagi masalalarni qo‘yishi mumkin: - bankni moliyaviy jihatdan sog‘lomlashtirish chora-tadbirlarini ko‘rish; - bankni qayta tashkil etish; - bankni tugatish kabilar. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|