2. Moliyaviy nazorat turlari va uslublari Moliyaviy nazorat shakllari. Moliyaviy nazorat oldida turgan
vazifalarni hal etishga uning har xil turlari, uslublari va tashkiliy
shakllarini qo‘llash vositasida erishiladi. Dastlabki, joriy va davomiy
nazorat birligi muhim ahamiyatga ega.
Nazoratga oid ilmiy ishlarda moliyaviy-xo‘jalik nazorat turlarini
tasniflash belgilari sifatida ko‘pincha uning shakllarini farqlash mezonlari
deb qaraladi. Bu mezonlar esa, ba’zan noto‘g‘ri ravishda nazorat
harakatlari texnikasiga tenglashtiriladi. Bunday talqin umumqabul qilin-
gan shakl kategoriyasining mavjud bo‘lishi va predmet yoki hodisaning
mazmunini ifodalash uslubi sifatidagi falsafiy talqiniga ziddir.
Moliyaviy-xo‘jalik nazorati shakllarini talqin etishda har qanday
reallik ikki tomonining o‘zaro bog‘liqligini aks ettiruvchi umumiy
kategoriyalar sifatidagi mazmun va shaklning o‘zaro aloqasi, munosa-
batidan kelib chiqish kerak. Shuni hisobga olgan holda, moliyaviy nazorat
shakllari deganda, nazorat funksiyalarini bajarish uchun yo‘naltirilgan
nazorat harakatlarini aniq ifodalash va tashkil etish uslublarini tushunmoq
kerak.
Shakl hamma vaqt mazmunga aks ta’sir ko‘rsatganligi sababli,
nazoratning eng samarali shakllarini tanlab olish, muayyan bir xo‘jalikni
yuritish vaziyatlari va iqtisodiyotni boshqaruv ayrim bo‘g‘inlarini hal
etuvchi vazifalarning qo‘llanish sohalarini aniq chegaralab olish muhim.
Moliyaviy nazorat shakllari sifatida
dastlabki, joriy va davomiy nazoratni ajratish mumkin. Ular bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, bu bilan
nazoratning uzluksizligini aks ettiradi. Ushbu tasnifga nazorat hara-
katlarini ularni amalga oshirish vaqtiga qarab aniq ifodalanishi va tashkil
etilishining ayrim tomonlari asos qilib olingan.
Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida
