O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

dastlabki nazorat 
tobora ko‘proq rol 
o‘ynamoqda. U moliya operatsiyalarini amalga oshirishdan oldin amalga 
oshirilib, ogohlantiruvchi xususiyatga egadir. Bozor munosabatlari 
iqtisodiy xatolar, xo‘jasizlik va qonunbuzarliklar natijasida yuzaga 

---

71
keladigan zarar, ziyonlar va yo‘qotishlar bilan to‘g‘ri kelmaydi. Ularni 
imkon qadar kamaytirish uchun moliyaviy rejalarni ko‘rib chiqish va 
tasdiqlash bosqichida noqonuniy harakatlar, kamchilik va tartibbu-
zarliklarning oldini olishdan iborat bo‘lgan, yaxshi yo‘lga qo‘yilgan 
dastlabki moliyaviy nazorat tizimi bo‘lishi zarur. 
Joriy moliyaviy nazorat 
moliyaviy nazoratni operativ boshqarish va 
tartibga solish jarayonining uzviy qismidir. U moliyaviy rejalarni ijro 
etish bosqichida amalga oshirilib, asosiy maqsadi – belgilangan doiradan 
chetga chiqishlarni aniqlash va ularni bartaraf etish yuzasidan zarur 
chora-tadbirlarni qabul qilishdan iborat.
Ayrim mualliflar joriy nazoratni moliyaviy nazoratning maxsus 
shakli sifatidagi maqomini inkor etadilar. Masalan, E.A. Voznesenskiy 
ta’kidlashicha, moliyaviy nazoratning nazoratning mustaqil ko‘rinishi 
sifatidagi asoslanganligi shubha tug‘diradi, chunki ushbu omillar bo‘yicha 
tasnif asosiga nazorat harakatlari amalga oshirilishining turli vaqti 
moddiy boyliklar va pul mablag‘lari harakatiga nisbatan asos qilib olinsa, 
mazkur nazorat mavjudligi bilan kelishish mumkin bo‘lmasa kerak. Bu 
mezonni tan olish joriy nazorat mavjudligini inkor etadi va nazorat 
organlari tomonidan yo dastlabki yoki davomiy nazoratga har qanday 
harakat munosabati to‘g‘risida dalolat beradi.
Bunday nuqtai nazar yetarlicha asoslab berilmagan, chunki davomiy 
nazorat uning butun ahamiyati bilan moliyaviy nazoratning so‘nggi 
bosqichidir. Bozor munosabatlari sharoitlarida har bir xo‘jalik yurituvchi 
subyekt va jamiyat, nafaqat yo‘l qo‘yilgan kamchilik va tartibbu-
zarliklarni qayd etish, balki ularni o‘z vaqtida to‘g‘rilashga ulgurishdan 
manfaatdordir. Bu funksiyani joriy nazorat qisqa vaqt oralig‘ida ishlab 
chiqarish, xo‘jalik va moliya operatsiyalarini amalga oshirish jarayonida 
bajaradi. Birlamchi hujjatlar ma’lumotlari, operativ va buxgalteriya 
hisobi, inventarizatsiya va kuzatuvga asoslangan holda, joriy nazorat 
zarur bo‘lgan hollarda tez o‘zgaruvchan xo‘jalik vaziyatlarini tartibga 
solish, yo‘qotishlar va zararlarning oldini olishga imkon beradi.