O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulk 
qo‘mitasi huzuridagi Qimmatli qog‘ozlar bozori faoliyatini muvofiq-
lashtirish va nazorat etish markaziga 
taalluqli bo‘lib, uning zimmasiga 
barcha davlat organlari va xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan 
qimmatli qog‘ozlar to‘g‘risidagi qonunchilikka rioya etilishini nazorat 
qilish vazifasi yuklatilgan.
Davlat moliyaviy nazorat tizimida adabiyotlarda 
idoraviy moliyaviy 
nazorat 
ajratilib, u vazirliklar, idoralar va boshqa davlat boshqaruv 
organlari tomonidan ularning tizimiga kiruvchi korxona, tashkilotlar va 
muassasalarning faoliyati ustidan nazoratni amalga oshiradi. Nazoratning 
bunday turi bizning Respublikamizda O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidenti tomonidan «Tekshiruvlarni tartibga solish va tekshiruvchi 
organlarning faoliyatini muvofiqlashtirish to‘g‘risida» 1996-yil 8- 
avgustdagi farmoni qabul qilinguniga qadar ham mavjud edi. Ushbu 
farmon bilan xo‘jalik yurituvchi subyektlarni tekshiruvchi idoraviy taftish 
xizmatlarining mavjudligi maqsadga nomuvofiq deb topildi. Shu 
munosabat bilan vazirliklar, idoralar (O‘zbekiston Respublikasi Davlat 
soliq qo‘mitasi va Moliya vazirligidan tashqari), kompaniyalar, 
korporatsiyalar, uyushmalarga mavjud taftish xizmatlarini tugatib, 
ularning tarkibiga kiruvchi xo‘jalik yurituvchi subyektlarda faoliyatni 
tahlil etishning auditorlik shakllarini qo‘llash haqida ko‘rsatma berildi.
Auditorlik nazorat tizimi. 
O‘zbekiston Respublikasining «Auditor-
lik faoliyati to‘g‘risida»gi qonunida (2000-yil 26-may, yangi tahriri) 
audit 
deganda,
auditorlik tashkilotlarining auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazish 
va boshqa kasbiy xizmatlarni ko‘rsatish bo‘yicha tadbirkorlik faoliyati 
tushuniladi. Auditning ushbu ta’rifi uning mazmun-mohiyati va 
maqsadini to‘liq ochib bera olmaydi. Bizning fikrimizcha, audit deganda, 
iqtisodiy subyektlarning auditorlar (auditorlik tashkilotlari)ning buxgal-
teriya hisoboti, to‘lov hisob-kitob hujjatlari, soliq deklaratsiyalari va 
boshqa moliyaviy majburiyatlar va talablarini ularning buxgalteriya 

---

62
hisobotiga to‘g‘riligi va ular tomonidan amalga oshirilgan moliyaviy va 
xo‘jalik operatsiyalari O‘zbekistonda amal qilayotgan normativ 
hujjatlarga muvofiqligini aniqlash maqsadida mustaqil ravishda tekshiruv 
o‘tkazish bo‘yicha tadbirkorlik faoliyatini tushunmoq kerak.
Jahon amaliyotida audit yangilik bo‘lmay, faoliyatning barcha 
sohalarida qo‘llaniladi. O‘zbekistonda iqtisodiy subyektlarning moliyaviy 
axborot foydalanuvchilari ehtiyojini ta’minlaydigan, uning to‘g‘riligini 
tasdiqlaydigan shaklda mustaqil moliyaviy nazoratning yuzaga kelishi 
nisbatan yangi institut hisoblanadi. Shu bilan birga, bizning 
mamlakatimizda audit anchagina keng qo‘llanilmoqda. Hozir to‘liq aytish 
mumkinki, O‘zbekistonda audit qaror topdi va u tobora ko‘proq rivojlanib 
bormoqda. Xalqaro namunalar hisobga olingan holda, auditning 
qonunchilik va boshqa normativ bazasi yaratildi, uni amalga oshirish 
uslublari takomillashtirilib borilmoqda. 
Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda bevosita auditga yo‘ldosh bo‘lgan 
xizmat ko‘rsatish bo‘yicha faoliyat (moliya-xo‘jalik faoliyatini tahlil 
etish, buxgalteriya hisobining yo‘lga qo‘yilishi, investitsion loyihalarni 
baholash, axborot xizmatini ko‘rsatish va boshq.) shakllantirilgan. Yakka 
tadbirkor sifatida mustaqil ishlovchi auditorlik firmalari va auditorlar 
moliyaviy hisoboti va maslahat faoliyati to‘g‘riligini tasdiqlash nodavlat 
sektorida moliyaviy nazoratni chuqurlashtiradi va kengaytiradi. Masalan, 
mustaqil auditorlar tomonidan tasdiqlangan hisobot foydalanuvchilar 
(investorlar, kreditorlar va h.k.) tomonidan turli operatsiyalar, xususan, 
kreditlar berish, investitsiyalar qo‘yish, jamg‘arma bozorlarida qimmatli 
qog‘ozlar lizingi va h.k. bo‘yicha qaror qabul qilish uchun axborot 
manbaidir. 
Auditorlarning maslahat faoliyati tashkilotlar moliyaviy mexanizmini 
optimallashtirish, moliyaviy oqimlar nazorat tizimi, buxgalteriya hisobi, 
soliq bazalari va hokazolarni tashkil etish va yuritishga yordam beradi. 
Auditorlar ushbu xizmatlarni nodavlat sektor tashkilotlari faoliyati ustidan 
nazoratni kuchaytirish maqsadida davlat tomonidan ham, moliyaviy 
axborot foydalanuvchilari tomonidan ham amalga oshiradilar.
Audit