O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ichki moliyaviy nazorat
|
Ichki moliyaviy nazorat tizimi.
Ichki moliyaviy nazorat tizimi aniq xo‘jalik yurituvchi subyektlar hamda budjet tashkilotlari va muassa- salarining rahbarlari va funksional tuzilmalari tomonidan amalga oshirila- digan kundalik ish faoliyatning ajralmas qismidir. Ammo moliya huqu- qiga oid adabiyotlarda ushbu tizimning mohiyati umuman korxonalar, ularning ayrim tuzilmaviy bo‘linmalari tomonidan amalga oshiriladigan ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyatini xo‘jalik yurituvchi subyektning o‘z buxgalteriyasi, moliya bo‘limi va ayrim iqtisodiy xizmatlari tomonidan tekshirishdan iborat deb, u «ichki xo‘jalik nazorati» atamasi bilan belgilangan. Shunday qilib, ichki moliyaviy nazorat tizimidan uning juda muhim bo‘g‘ini, xususan, budjet tashkilotlarining o‘z huquqiy maqomiga ko‘ra xo‘jalik yurituvchi subyektlarga kirmaydigan tegishli xizmatlari tomonidan amalga oshiriladigan moliyaviy faoliyat hisobga olinmagan. Ichki xo‘jalik nazorati xo‘jalik yurituvchi subyektlarning turli resurslari va potensialini saqlab qolish va ulardan samarali foydalanishda, ularning moliyaviy faoliyatida qonunchilik va intizomga rioya etilishini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Biroq davlat manfaatlarini himoyalash nuqtai nazaridan budjet tashkilotlarida ichki moliyaviy nazoratni tegishli tarzda tashkil etish katta ahamiyatga egadir, chunki bu davlat budjetidan ajratiladigan mablag‘larni xarajat qilishda qonunchilik va intizomga rioya etilishini ta’minlash bilan bog‘liqdir. Shu sababli moliyaviy nazorat umumiy tizimida faqat ichki xo‘jalik nazoratini uning bir qismi sifatida ajratish o‘zini to‘liq oqlamaydi. Ichki moliyaviy nazorat xo‘jalik yurituvchi subyektlar, umuman budjet tashkilotlari va muassasalari va ularning ayrim tuzilmaviy bo‘linmalari moliyaviy faoliyati ustidan xo‘jalik yurituvchi subyektlar, budjet tashkilotlari va muassasalarining o‘z maxsus xizmatlari (buxgalteriya, moliya bo‘limlari) tomonidan moliyaviy munosabatlarda qonunchilik va intizomga rioya etilishi masalalari bo‘yicha o‘tkaziladigan tekshiruvdan iborat. Ichki moliyaviy nazorat tizimida asosiy bo‘g‘in bosh hisobchi (shtatlar jadvalida bosh hisobchi lavozimi yo‘q bo‘lsa – hisobchi) 68 hisoblanadi. Lekin bosh hisobchi huquqiy maqomi asoslari O‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida» 1996-yil 30- avgustdagi qonunida belgilab berilmagan. Rossiya Federatsiyasining «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida» 1996-yil 21-noyabrdagi Federal qonuni (7-moddasi)da bosh buxgalterning huquqiy maqomi hamda uning nazorat vakolatlari belgilab berilgan. Xususan, bu norma shuni belgilab qo‘y- ganki, bosh buxgalterning imzosisiz pul va hisob-kitob hujjatlari haqiqiy hisoblanmaydi va ular imzosiz ijro uchun qabul qilinmasligi shart. Shunday norma, xususan, bosh buxgalter imzosiga oid qoida O‘zbe- kiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonunida ham bor. Mazkur qonun 8-moddasiga muvofiq pul, tovar-moddiy boyliklar va boshqa qimmatliklarni qabul qilish va berish uchun asos bo‘lib xizmat qiladigan hujjatlar, korxona, muassasa va tashkilotlarning kredit va hisob-kitob majburiyatlari, shuningdek, buxgalteriya hisobotlari va balanslari ular tomonidan belgilanadigan rahbarlar yoki shaxslar tomonidan imzolanadi. Rahbar imzo huquqiga ega bo‘lgan shaxslarning ikkita ro‘yxatini tasdiqlaydi. Birinchi ro‘yxatga rahbarlik funksiyalarini bajaruvchi shaxslar, ikkinchi ro‘yxatga buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqaruv funksiyalarini amalga oshiruvchi shaxslar kiradi. Ko‘rsatilgan shaxslarning imzosisiz hujjatlar haqiqiy hisoblanmaydi. Garchi bu yerda bosh hisobchi to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatilmagan bo‘lsa ham, qonun chiqa- ruvchi korxona, muassasa va tashkilotlarning ayni mana shu mansabdor shaxslarini nazarda tutganligi aniq-ravshandir. Bosh hisobchi huquqiy maqomini belgilovchi qonunchilik bazasining yo‘qligi idora tomonidan chiqariladigan normalar, qoidalar bilan to‘ldiriladi. Shuni hisobga olgan holda, ichki moliyaviy nazorat tizimida bosh buxgalter roli va funksiyalarini «Bank tizimi bosh buxgalterlari to‘g‘risida»gi nizom asosida ko‘rib chiqish mumkin. Bosh buxgalter bankda buxgalteriya hisobini tashkil etish hamda moddiy va moliyaviy resurslardan oqilona ravishda, tejamkorlik bilan foydalanish, mulkni saqlash ustidan nazorat o‘rnatilishini ta’minlaydi. U kamomad hosil bo‘lishi, pul mablag‘lari va tovar-moddiy boyliklarning noqonuniy sarflanishi hamda moliyaviy va xo‘jalik qonunchiligi buzilishining oldini olishga doir chora-tadbirlarni tayyorlashda faol ishtirok etishi lozim. Mansabdor shaxslarning noqonuniy harakatlari (qo‘shib yozish, mablag‘larni belgilangan maqsadlarda ishlatmaslik hamda boshqa tartibbuzarlik va suiiste’molliklar) aniqlangan taqdirda, chora ko‘rish uchun bank rahbariga bu haqda ma’lum qiladi. 69 Pul mablag‘lari, tovar-moddiy boyliklarni qabul qilish va berish uchun asos bo‘lgan hujjatlar hamda kredit va hisob-kitob hujjatlari rahbar va bosh buxgalter yoki buning uchun vakolat berilgan boshqa shaxslar tomonidan imzolanadi. Yuqorida ko‘rsatilgan, bosh buxgalter yoki buning uchun vakolat berilgan boshqa shaxslar tomonidan imzolanmagan hujjatlar haqiqiy hisoblanmaydi va ular mazkur bank moddiy javobgar shaxslari va buxgalteriya xodimlari tomonidan qabul qilinmasligi shart. Bosh buxgalter qonunchilikda belgilangan operatsiyalar va pul mablag‘lari, tovar-moddiy boyliklar va boshqa boyliklarni qabul qilish, saqlash va xarajat qilish bo‘yicha belgilangan tartibga zid bo‘lgan hujjatlarni ijro uchun qabul qilishi va rasmiylashtirishi man etiladi. Bunday harakatni amalga oshirish to‘g‘risida bank rahbaridan farmoyish olingan holda, bosh hisobchi uni ijro etmasdan, rahbarga yozma shaklda murojaat etib, uning e’tiborini ushbu farmoyishning noqonuniyligiga qaratadi. Rahbardan yozma farmoyish olingan yoki hujjatda ikkinchi imzo qo‘yilgan bo‘lsa, bosh buxgalter uni ijro etadi. Amalga oshirilgan operatsiyaning noqonuniyligi uchun butun javobgarlik bank rahbari zimmasida bo‘lib, u o‘zi qabul qilgan qaror haqida yuqori organ rahbariga zudlik bilan yozma shaklda ma’lum qilishi shart. Bosh buxgalter o‘ziga qarashli xodimlarning xizmat vazifalarini belgilaydi. Boshqa bo‘linmalar va xizmatlarning buxgalteriya hisobi, hisob yuritish va hisobot masalalari bilan shug‘ullanuvchi xodimlari bosh buxgalterga bo‘ysunadilar. Bosh buxgalterning operatsiyalarni rasmiylashtirish va buxgalteriya yoki hisoblash qurilmalariga zarur hujjatlar va ma’lumotlarni taqdim etish tartibiga oid talablari bankning barcha bo‘linmalari va xizmatlari uchun majburiydir. O‘z funksiyalarini bajarish uchun bosh buxgalterga tegishli huquqlar berilgan. Xususan, u bank rahbaridan buxgalteriya hisobi va nazoratning to‘g‘ri tashkil etilishini ta’minlash, tarkibiy bo‘linmalarda pul mablag‘lari, tovar-moddiy boyliklar va boshqa qimmatliklarni qabul qilish, kirim qilish, saqlash va sarflash bo‘yicha belgilangan tartibga rioya etilishini tekshirish yuzasidan choralar ko‘rilishini talab qilishi mumkin. Bank rahbari bosh buxgalterning zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarishi va unga berilgan huquqlardan foydalanishida unga har tomonlama yordam ko‘rsatishi lozim. Ushbu majburiyatlarini bajarishi va o‘z huquqlaridan foydalangani uchun bosh buxgalterni har qanday 70 qonunchilik va moliya intizomining buzilishini, bunda aybdor deb topilgan shaxslar esa, qattiq javobgarlikka tortilishi shart. Shunday qilib, bosh buxgalterga qonunchilik va moliya intizomining buzilishini o‘z vaqtida aniqlash, ogohlantirish va bunga yo‘l qo‘yilmasligi uchun yetarli bo‘lgan vakolatlar berilgan. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|