O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

3. «Budjetdan tashqari jamg‘armalar» tushunchasi
va uning huquqiy mohiyati 
Davlat budjeti tarkibida davlat maqsadli jamg‘armalari to‘planib, 
qonunchilikda ularning har biri uchun mablag‘lar manbalari, har bir 
manbadan kelib tushadigan mablag‘lar normalari va shartlari hamda 
mablag‘lar ishlatilishi mumkin bo‘lgan maqsadlar belgilangan. Davlat 
maqsadli jamg‘armalariga: O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi 
huzuridagi Respublika yo‘l jamg‘armasi, O‘zbekiston Respublikasi 
Davlat mulkini boshqarish davlat qo‘mitasining maxsus hisobvarag‘i, Ish 
bilan ta’minlashga ko‘maklashuvchi davlat jamg‘armasi, O‘zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Budjetdan tashqari pensiya 
jamg‘armasi kiradi.
Davlat maqsadli jamg‘armalarini tuzish, jamg‘armalar mablag‘larini 
shakllantirish va ulardan foydalanish tartibi O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi («Budjet tizimi to‘g‘risida»gi 
qonun 9, 20-moddalari). 

---

140
O‘zbekiston Respublikasining «Avtomobil yo‘llari to‘g‘risida»gi 
1992-yil 3-iyul qonuni 10-moddasiga muvofiq yo‘llarni moliyalash-
tirishga doir ishlar (umumiy foydalaniladigan avtomobil yo‘llarni loyiha-
lash, qurish, qayta qurish, ta’mirlash va saqlash) yo‘llar jamg‘armala-
rining mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika 
yo‘l jamg‘armasi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Umumiy 
foydalaniladigan avtomobil yo‘llari qurish va ulardan foydalanishni 
boshqarish tizimini takomillashtirish to‘g‘risida»gi 2003-yil 19-avgust 
farmoniga binoan tashkil etilgan. Uning asosiy vazifalari etib quyidagilar 
belgilangan: 
– Respublika yo‘l jamg‘armasi mablag‘ tushumlari hamda sarf-
xarajatlarining yillik va kvartal balanslarini shakllantirish; 
– umumiy foydalaniladigan avtomobil yo‘llaridan foydalanish va 
ularni saqlash smeta xarajatlarini ro‘yxatdan o‘tkazish; 
– umumiy foydalaniladigan avtomobil yo‘llari qurish, rekonstruksiya 
qilish, ta’mirlash, jihozlash hamda ulardan foydalanish borasidagi 
tadbirlarni tasdiqlangan xarajatlarga muvofiq moliyalash, jamg‘arma 
mablag‘laridan foydalanishning qonuniyligi va maqsadga muvofiqligi 
ustidan nazoratni amalga oshirish. 
Respublika yo‘l jamg‘armasi mablag‘larini shakllantirish va xarajat 
qilish maxsus normativ akt bilan tartibga solinadi. Mazkur aktga binoan 
Respublika yo‘l jamg‘armasining daromadlari: 
korxonalar, xo‘jaliklar, tashkilotlarning majburiy ajratmalaridan;
yig‘imlardan; 
«O‘zavtoyo‘l» davlat-aksiyadorlik kompaniyasi korxonalari va 
tashkilotlari mol-mulkini sotishdan budjetga tushishi kerak bo‘lgan 
mablag‘lar umumiy summasining 50 foizi hisobiga shakllantiriladi; 
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida taqiqlanmagan 
boshqa manbalar, shu jumladan ixtiyoriy badallar, xorijiy investitsiyalar 
va kreditlar mablag‘lari hisobiga shakllantiriladi. 
Yuridik shaxslar – asosiy faoliyati tovarlar ishlab chiqarish va sotish, 
ishlarni bajarish va xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lgan korxonalar, 
tashkilotlar va boshqa xo‘jalik subyektlari mablag‘ to‘lovchilar 
hisoblanadi. Ko‘pgina to‘lovchilar ba’zi mustasno holatlardan tashqari, 
qo‘shilgan qiymat solig‘i va aksiz solig‘i chiqarib tashlangan holda 
mahsulot (ishlar, xizmatlar) sotish hajmidan majburiy ajratmalarni amalga 
oshiradilar. 

---

141
Bunday mustasno holatlar kommunal xo‘jaligi tizimi korxonalari, 
tayyorlov, ta’minot-sotish tashkilotlari, savdo va umumiy ovqatlanish 
korxonalari, banklar (O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankidan 
tashqari), sug‘urta tashkilotlari, qurilish, ilmiy tadqiqot tashkilotlari, 
avtotransport korxonalariga tegishlidir. Masalan, kommunal xo‘jaligi 
tizimi korxonalari tomonidan mablag‘lardan majburiy ajratmalar – sotib 
olish qiymatini chegirgan holda mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)ni sotish 
hajmidan; tayyorlov, ta’minot-sotish tashkilotlari, savdo va umumiy 
ovqatlanish korxonalari tomonidan qo‘shilgan qiymat solig‘i chiqarib 
tashlangan holda tovar aylanmasidan; avtotransport korxonalari 
tomonidan mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotish hajmidan, qo‘shilgan 
qiymat solig‘i chiqarib tashlangan holda, majburiy ajratmalarni amalga 
oshiradilar. 
Respublika yo‘l jamg‘armasi daromadlari quyidagi ikki tur 
yig‘imlardan shakllanadi: 
a) sotib olish, almashtirish, hadya, ustav sarmoyasiga olish yoki 
dividendlar va foizlar sifatida olish yo‘li bilan xarid qilingan, shuningdek 
qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa bitishuvlar va avtotransport 
vositalarini O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi organlarida 
ro‘yxatdan o‘tkazishda ushbu vositalarning egalari (foydalanuvchilari) 
tomonidan hamda vaqtincha olib kiriladigan avtotransport vositalari 
qiymatidan to‘lanadigan yig‘imlar hisobiga shakllantiriladi; 
b) xorijiy davlatlarning avtotransport vositalarining O‘zbekiston 
Respublikasi hududiga kirishi, chiqishi va tranziti uchun yig‘imlar – 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan bir 
avtotashuvchi uchun belgilangan miqdorlarda. 
Jamg‘armaga majburiy ajratmalar va yig‘imlarni to‘lash tartibi va 
stavkalar miqdori davlat budjeti tasdiqlanishi bilan bir vaqtda har yili 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan belgilanadi va O‘zbe-
kiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan mablag‘ to‘lov-
chilarga yetkaziladi.
Ajratmalar soliq solish obyektidan va tasdiqlangan stavkadan kelib 
chiqib har oyda hisoblab chiqiladi. 
Ajratmalarning hisob-kitobi o‘sib boruvchi yakun bilan to‘lovchi 
ro‘yxatdan o‘tkazilgan joy bo‘yicha davlat soliq xizmati organlariga: 
yagona soliq to‘lovi to‘lamaydigan mikrofirmalar va kichik 
korxonalar tomonidan – yilning har choragida hisobot choragidan keyingi 
oyning 25-kunidan kechikmay; 

---

142
mikrofirmalar va kichik korxonalar toifasiga tegishli bo‘lmagan 
to‘lovchilar tomonidan – hisobot oyidan keyingi oyning 15-kunidan 
kechikmay taqdim etiladi. 
Ajratmalar hisobot oyidan keyingi oyning 20-kunidan kechikmay 
to‘lanadi. Majburiy ajratmalarning ortiqcha to‘langan summasi bo‘lg‘usi 
to‘lovlar hisobiga o‘tkaziladi yoki soliq organlarining ortiqcha to‘lov 
mavjudligi to‘g‘risidagi xulosasiga ko‘ra soliq to‘lovchining yozma 
arizasi olingan kundan boshlab 30 kun muddatda Respublika yo‘l 
jamg‘armasi tomonidan soliq to‘lovchiga qaytariladi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar tarkibiga kiradigan, yuridik shaxslar 
bo‘lmagan tarkibiy bo‘linmalar jamg‘armaga ajratmalarni tuman 
(shahar)lar soliq inspeksiyalarining tranzit hisob raqamlariga o‘tkazadilar, 
ularga budjetga va budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga to‘lovlar 
bo‘yicha hisob-kitoblarni taqdim etadilar. 
Amaldagi qonunchilikka binoan Respublika yo‘l jamg‘armasiga 
majburiy to‘lovlardan quyidagilar ozod qilinadi: 
– davlat budjetidagi tashkilotlar va muassasalar (shu jumladan 
faoliyat ixtisosligi bo‘yicha ishlarni bajarish va xizmatlar ko‘rsatishdan, 
foydalanilmayotgan binolarni ijaraga berishdan olingan daromadlar 
bo‘yicha, homiylik yordamidan, pulli-kontrakt asosida o‘qitish uchun 
tushumdan); 
– budjetdan dotatsiya oluvchi tomosha ko‘rsatish bilan bog‘liq 
korxonalar, sanatoriylar, dam olish uylari va pansionatlar; 
– yo‘l xo‘jaligi tashkilotlari – umumiy foydalanishdagi avtomobil 
yo‘llarini saqlash, ta’mirlash, rekonstruksiya qilish va qurish bo‘yicha 
ishlarni bajarishdan olinadigan daromadlar bo‘yicha; 
– O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki, O‘zbekiston Respub-
likasi Moliya vazirligi huzuridagi Qishloqni qishloq xo‘jaligi texnikasi 
bilan ta’minlashni davlat tomonidan rag‘batlantirish jamg‘armasi;
– davlat tashkilotlarini boshqarish respublika va mahalliy organlari, 
nodavlat notijorat tashkilotlar tijorat va xo‘jalik faoliyati bo‘lmagan 
faoliyatdan olingan daromadlar va tushumlar bo‘yicha; 
– O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi va Ichki ishlar 
vazirligining korxonalari va tashkilotlari, ularga bo‘ysunuvchi xo‘jalik 
hisobidagi xo‘jalik tashkilotlari bundan mustasno. 
Quyidagi avtomobil transporti korxonalari jamg‘armaga majburiy 
ajratmalar to‘lashdan ozod etiladi:
davlat budjetidagi avtokorxonalar; 

---

143
korxonalar, birlashmalar va tashkilotlar – umumiy foydalanishdagi 
avtomobil yo‘llarini saqlash, ta’mirlash, rekonstruksiya qilish va qurish 
bo‘yicha ishlarni bajarishdan olinadigan daromadlar bo‘yicha. 
Quyidagilar sotib olingan avtotransport vositalari qiymatidan yig‘im 
to‘lashdan ozod qilinadi: 
motoaravalarga va avtomobillarga ega bo‘lgan va ularni sotib 
olgan barcha guruhlarga tegishli bo‘lgan nogironlar; 
umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini saqlash, ta’mirlash, 
rekonstruksiya qilish va qurishni amalga oshiruvchi yo‘l xo‘jaligi pudrat 
ta’mirlash - foydalanish korxonalari;
homiylik (beg‘araz) yordami sifatida avtomobil olgan yuridik 
shaxslar – bolalar uylari, ixtisoslashtirilgan maktab-internatlar, keksalar 
va kichik yoshdagi nogironlar uchun internat-uylar, shuningdek davlat 
budjetidan ta’minlanadigan tibbiyot muassasalari.
Majburiy ajratmalar va yig‘imlar to‘g‘ri hisoblab chiqilishi va o‘z 
vaqtida to‘lanishi uchun javobgarlik to‘lovchilar zimmasiga yuklanadi, 
ular: 
qonunchilikda belgilangan tartibda va muddatlarda yig‘imlar va 
to‘lovlarning to‘g‘ri hisoblab chiqilishi va o‘z vaqtida to‘lanishini 
ta’minlashga; 
to‘lov hujjatlarida yig‘im va ajratma turini ko‘rsatishga; 
to‘langan yig‘imlar va majburiy ajratmalar summasi hisobini 
yuritishga; 
jamg‘armaga yig‘imlar va majburiy to‘lovlar to‘g‘ri hisoblab 
chiqilishini va to‘lanishini tekshirish uchun davlat soliq xizmati organlari 
xodimlarini qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qo‘yishga, ularning 
talabiga ko‘ra ushbu yig‘imlar va majburiy ajratmalarni hisoblab chiqish 
va to‘lash bilan bog‘liq zarur hujjatlar va ma’lumotlarni taqdim etishga 
majburdirlar. 
Jamg‘armaga majburiy ajratmalar va yig‘imlar to‘g‘ri hisob-kitob 
qilinishi, to‘liq va o‘z vaqtida to‘lanishi ustidan nazorat qonun 
hujjatlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi va 
Davlat bojxona qo‘mitasi hamda ularning joylardagi organlari tomonidan 
amalga oshiriladi. 
Davlat mulkini tasarrufdan chiqarish va xususiylashtirishdan tushgan 
mablag‘lar O‘zbekiston Respublikasi markazlashtirilgan budjetining bir 
qismi hisoblanadi va ular