O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Davlat ichki qarzlari turlari. «
Budjet tizimi to‘g‘risida»gi qonunga muvofiq ichki va tashqi qarzlarni amalga oshirish vaqtida quyidagi qarz majburiyatlaridan foydalanilishi mumkin: 1) qisqa muddatli (bir yilgacha), o‘rta muddatli (bir yildan besh yilgacha) va uzoq muddatli (besh yildan ortiq) davlat qimmatli qog‘ozlari; 2) kreditlar (qisqa muddatli, o‘rta muddatli va uzoq muddatli kreditlar); 3) O‘zbekiston Respublikasi kafolatlari; 4) budjet daromadlari bilan xarajatlari o‘rtasidagi vaqtincha uzilishni qoplash uchun qisqa muddatli ssudalar va ularning qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa turlari. 168 Sanab o‘tilgan qarz majburiyatlaridan davlat ichki qarzlariga quyidagilar tegishli: a) qisqa muddatli, o‘rta muddatli va uzoq muddatli davlat qimmatli qog‘ozlari; b) budjet daromadlari bilan xarajatlari o‘rtasidagi vaqtincha uzilishni qoplash uchun qisqa muddatli ssudalar. Amaldagi qonunchilikka muvofiq davlat ichki qarzlari bo‘yicha qarz majburiyatlari sifatida foydalanilishi mumkin bo‘lgan davlat qimmatli qog‘ozlariga respublika ichki zayomlari obligatsiyalari va O‘zbekiston Respublikasi xazina majburiyatlari kiradi. Obligatsiya – egasi tomonidan pul mablag‘lari kiritilganligini hamda unda nazarda tutilgan muddatda qimmatli qog‘ozning nominal qiymatini qoplash hamda qayd etilgan foizni to‘lash majburiyatini tasdiqlovchi qimmatli qog‘ozdir (agar uni chiqarish shartlarida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa). Obligatsiyalar oddiy va yutuqli, foizli va foizsiz (maqsadli), erkin muomalada yuradigan yoki muomala doirasi cheklangan holda chiqarilishi mumkin. Maqsadli obligatsiyalarning majburiy rekviziti ular ostida chiqarilgan tovar (xizmatlar)ni ko‘rsatish hisoblanadi. Respublika ichki zayomlari obligatsiyalari, odatda, taqdim etuvchiga deb chiqariladi. Ularni chiqarish to‘g‘risidagi qaror O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan qabul qilinib, unda emitent, obligatsiyalarni chiqarish sharti va joylashtirish tartibi belgilangan bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi xazina biletlari ularning egalari tomonidan budjetga pul mablag‘lari kiritilgani va ushbu qimmatli qog‘ozlarga egalik qilinadigan butun muddat davomida qayd etilgan daromadni taqdim etuvchiga olish huquqini tasdiqlovchi davlat qimmatli qog‘ozlari turidir. Ular quyidagi turlarda chiqarilishi mumkin: uzoq muddatli – 5 yilga va undan ortiq muddatga; o‘rta muddatli – 1 yildan 5 yilgacha; qisqa muddatli – bir yilgacha. Uzoq muddatli va o‘rta muddatli xazina majburiyatlarini chiqarish to‘g‘risidagi qaror – O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan, qisqa muddatlilarini chiqarish to‘g‘risidagi qaror esa – O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan qabul qilinib, ularda daromadlarni to‘lash va majburiyatlarni so‘ndirish tartibi belgilab beriladi. Hozirgi vaqtda O‘zbekiston Respublikasining davlat qisqa muddatli obligatsiyalari (DQMO) muomalada bo‘lib, ularni chiqarish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O‘zbekiston Respublikasi davlat 169 qisqa muddatli obligatsiyalarini chiqarish to‘g‘risida» 1996-yil 26- martdagi 119-sonli qarori bilan nazarda tutilgan edi. Ushbu normativ hujjat bilan O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga 1996-yil aprel oyidan boshlab 4 mlrd. so‘mlik hajmda DQMO chiqarish uchun ruxsat berilgan hamda likvidlilik shartlari, emitent, DQMOni chiqarish va joylashtirishning umumiy tartibi belgilab berilgan edi. 1996-yilgi DQMO emissiyasi uch oy muddatga har oyda chiqarish shaklida amalga oshirilgan. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahka- masining «O‘zbekiston Respublikasi davlat qisqa muddatli obligatsiyalari bozorini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 1997-yil 30-yanvar- dagi 57-sonli qarori bilan 1997-yilda DQMOni uch oy va olti oylik muddat bilan muomalada bo‘lishi sharti bilan chiqarish uchun ruxsat berilgan edi. DQMO likvidliligi O‘zbekiston Respublikasi Hukumati tasarrufidagi barcha aktivlar bilan ta’minlanadi. DQMO emitenti O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligidir. Obligatsiyalarning navbatdagi chiqarilishi to‘g‘risidagi qaror O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Markaziy bank bilan hamkorlikda qabul qilinadi, unda obligatsiyalarni chiqarishning chegara hajmi, joylashtirish sanasi va potensial egalari uchun cheklanishi belgilanadi. DQMOning navbatdagi chiqarilishi to‘g‘risidagi ma’lumotlar uni joylashtirish boshlanishidan oldingi yetti kundan kechiktirilmagan holda e’lon qilinadi. Agar obligatsiyalarni joylashtirish davrida chiqarilishi mo‘ljallangan obligatsiyalar sonidan kamida yigirma foizi sotilgan bo‘lsa, mazkur chiqarilish amalga oshirilgan hisoblanadi. DQMO emissiyasi davriy ravishda alohida chiqarilish shaklida, odatda, bir oyda bir marta amalga oshiriladi. Obligatsiyalar egalari O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Markaziy banki tomonidan belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasi yuridik shaxslari – rezidentlari va norezidentlari bo‘lishi mumkin. DQMO egasi sotib olinayotgan keyingi chiqarilish obligatsiyalariga haq to‘lash vaqtida so‘ndiriladigan obligatsiyalar qiymatini hisobga olish - qarz surashga haqli. Davlat qisqa muddatli obligatsiyalari daromadliligi ularning egalari uchun ular tomonidan sotib olinadigan obligatsiyalar narxi bilan obligatsiyalar so‘ndirilayotgan nominal narx o‘rtasidagi farq hisobiga ta’minlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki obligatsiyalar chiqarili- shiga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha bosh vakil – agentdir. Obligatsiyalar 170 chiqarilishiga xizmat ko‘rsatish uchun savdo, hisob-kitob tizimlari va depozitariy tuzish O‘zbekiston Respublikasi Valuta birjasining zimmasiga yuklatiladi. Obligatsiyalarni joylashtirish, ularning muomalasi bo‘yicha barcha operatsiyalar hamda hisob-kitoblar va obligatsiyalar egalarining hisobini yuritish O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki muassasalari yoki O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilanadigan dilerlar orqali amalga oshiriladi. Diler ko‘rsatilgan operatsiyalarni Markaziy bank bilan diler o‘rtasida diler funksiyalarini bajarish uchun tuzilgan shartnomada kelishib olingan tartibda amalga oshiradi. Diler obligatsiyalar egalariga ularni so‘ndirishni tuzilgan shartnomalarga muvofiq ravishda so‘ndirish vaqtidagi obligatsiyalar nominal qiymatini naqd pulsiz shaklda o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiradi. Obligatsiyalar chiqarilishini joylashtirish va so‘ndirishning aniq tartibi O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Markaziy bankining normativ hujjatlari bilan qat’iy tartibga solinadi. Ularga O‘zbekiston Respublikasi davlat qisqa muddatli obligatsiyalarini chiqarishning asosiy shartlari, Davlat qisqa muddatli obligatsiyalari chiqarilishi bo‘yicha xizmat ko‘rsatish va ularning muomalada bo‘lishi to‘g‘risida nizom, Davlat qisqa muddatli obligatsiyalari bozorida diler funksiyalarini bajarish uchun shartnoma tuzish tartibi kiradi. Budjet daromadlari bilan xarajatlari o‘rtasidagi vaqtinchalik uzilishni qoplash uchun qisqa muddatli ssudalar Markaziy bank to‘g‘risidagi qonunning 48-moddasida belgilangan tartibda hukumatni kreditlash uchun foydalaniladi. Markaziy bank hukumatga O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlangan miqdorda bir yilgacha muddatga so‘ndirish sharti bilan aktivlar garovi ostida kreditlar berishi mumkin. Kredit berish to‘g‘risidagi dalolatnoma hukumat bilan Markaziy bank o‘rtasida tuziladigan alohida kredit shartnomasi bilan rasmiylashtirilib, unda ssuda miqdori, so‘ndirish muddatlari, to‘lanadigan foizlar me’yori hamda so‘ndirish tartibi kelishib olinadi. Ayrim hollarda Markaziy bank hukumatga nisbatan uzoqroq mud- datga, xususan, obuna bo‘yicha badallar yoki respublikaning u yoki bu xalqaro tashkilotga a’zoligidan kelib chiqadigan boshqa to‘lovlar uchun kredit berishi mumkin. Markaziy bank, qonunda to‘g‘ridan-to‘g‘ri nazarda tutilgan hollardan tashqari, hukumatga moliyaviy yordam berishga haqli emas. 171 Markaziy bank tomonidan hukumatni to‘g‘ridan-to‘g‘ri kreditlash- ning qonunchilik bilan cheklanishi ko‘pgina bozor iqtisodiyoti mamla- katlari qonunchiligida o‘rin olgan. Bunday cheklash Markaziy bankka pul-kreditni tartibga solishning yanada samaraliroq amalga oshirilish imkoniyatini ta’minlash uchun kiritilgan. Davlat qarzlarini amalga oshirishda Vazirlar Mahkamasi yoki vakolatli organ davlat qarzlariga xizmat ko‘rsatish hamda davlat qarzlari bo‘yicha hisob-kitoblarning o‘z vaqtida va to‘g‘ri nazorat etilishi bo‘yicha vakillar funksiyalarini bajarish uchun banklar, moliyaviy tashkilotlar bilan shartnomalar tuzishi mumkin. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|